Maurice Hilleman
Hilleman y. 1958, Walter Reed Ordu Tıp Merkezi Virüs Hastalıkları Bölümü şefi olarak
Doğum	Maurice Ralph Hilleman 30 Ağustos 1919 Miles City, Montana, Amerika Birleşik Devletleri
Ölüm	11 Nisan 2005 (85 yaşında) Philadelphia, Pensilvanya, Amerika Birleşik Devletleri
Milliyet	Amerikalı
Mezun olduğu okul(lar)	Montana Eyalet Üniversitesi Chicago Üniversitesi
Meslek	Mikrobiyolog, aşı bilimci
Tanınma nedeni	Birçok önemli aşının geliştirilmesi
Evlilik	Thelma Mason (e. 1943; ö. 1963) Lorraine Witmer (e. 1964) [1]
Çocuk(lar)	2
Ödüller	Ulusal Bilim Madalyası (1988) Robert Koch Ödülü (Altın, 1989) Albert B. Sabin Altın Madalyası (1997) Prens Mahidol Ödülü (2002)

Maurice Ralph Hilleman (30 Ağustos 1919 - 11 Nisan 2005) aşı biliminde uzmanlaşmış ve benzersiz bir üretkenlik rekoru olan 40'tan fazla aşı geliştirmiş önde gelen bir Amerikalı mikrobiyologdu.^{[2][3][4][5][6]} Bir tahmine göre, geliştirdiği aşılar her yıl yaklaşık sekiz milyon hayat kurtarmaktadır.^[3] Kendisi gelmiş geçmiş en etkili aşı uzmanlarından biri olarak tanımlanmaktadır.^{[2][6][7][8][9][10]}

Hilleman ve ekibi, Amerikan aşı programlarında rutin olarak önerilen 14 aşıdan sekizini geliştirdi: kızamık, kabakulak, hepatit A, hepatit B, suçiçeği, Neisseria meningitidis, Streptococcus pneumoniae ve Haemophilus influenzae.^[4][7] "1957-1958 Asya grip salgını" sırasında, aşısının yüz binlerce kişinin hayatını kurtardığına inanılmaktadır.^[7][11] Ayrıca antijenik sapma ve kayma, nezle üreten adenovirüslerin, hepatit virüslerinin ve potansiyel olarak kansere neden olan SV40 virüsünün keşfinde de rol oynamıştır.^{[3][6][12][13][14]}

Biyografi[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk yılları ve eğitimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Hilleman, Montana'nın Miles City kasabası yakınlarındaki bir çiftlikte doğdu. Ailesi Anna (Uelsmann) ve Gustav Hillemann'dı ve Hilleman onların sekizinci çocuğuydu.^[15] İkiz kız kardeşi o doğduğunda, annesi de iki gün sonra ölmüştü. Amcası Bob Hilleman'ın yakınlardaki evinde büyüdü ve gençliğinde aile çiftliğinde çalıştı. Başarısının çoğunu çocukken tavuklarla yaptığı çalışmalara borçluydu; 1930'lardan beri verimli tavuk yumurtaları genellikle aşılar için virüs yetiştirmek amacıyla kullanılıyordu.^[4]

Ailesi Lüteriyen Kilisesi-Missouri Sinodu'na mensuptu. Sekizinci sınıftayken Charles Darwin'i keşfetti ve kilisede Türlerin Kökeni'ni okurken yakalandı. Hayatının ilerleyen dönemlerinde dini reddetti.^[16] Maddi yetersizlik nedeniyle neredeyse üniversiteye gidemiyordu. En büyük erkek kardeşi araya girdi ve Hilleman 1941 yılında Montana Eyalet Üniversitesinden aile yardımı ve burslarla sınıf birincisi olarak mezun oldu. Chicago Üniversitesinden burs kazandı ve 1944 yılında mikrobiyoloji alanında doktora derecesini aldı.^[17] Doktora tezi, o zamanlar bir virüsün neden olduğu düşünülen klamidya enfeksiyonları üzerineydi. Hilleman, bu enfeksiyonlara aslında sadece hücrelerin içinde büyüyen Chlamydia trachomatis adlı bir bakteri türünün neden olduğunu gösterdi.^[4]

Kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

E.R. Squibb & Sons'a (günümüzdeki Bristol-Myers Squibb) katıldıktan sonra Hilleman, İkinci Dünya Savaşı'nın Pasifik Okyanusu sahasında Amerikan birliklerini tehdit eden bir hastalık olan Japon B ensefalitine karşı bir aşı geliştirdi. 1948'den 1957'ye kadar Ordu Tıp Merkezinde (günümüzdeki Walter Reed Ordu Araştırma Enstitüsü) Solunum Hastalıkları Bölümünün şefi olan Hilleman, influenza virüsü mutasyona uğradığında ortaya çıkan ve antijenik sapma ve antijenik kayma olarak bilinen genetik değişiklikleri keşfetti ve bu değişikliklerin yıllık grip aşısının gerekli olacağı anlamına geleceğini teorize etti.^[2][18]

Hilleman 1957 yılında Merck & Co. şirketine (Kenilworth, New Jersey) West Point, Pensilvanya'daki yeni virüs ve hücre biyolojisi araştırma departmanının başkanı olarak katıldı. Hilleman, Merck'te hem laboratuvar tezgahında çalışarak hem de bilimsel liderlik sağlayarak, itibarlı olduğu kırk deneysel ve lisanslı hayvan ve insan aşısının çoğunu geliştirdi.

Hilleman, Ulusal Sağlık Enstitüleri AIDS Araştırma Programı Değerlendirme Ofisi ve Ulusal Bağışıklama Programı Bağışıklama Uygulamaları Danışma Komitesi de dahil olmak üzere akademik, resmi ve özel birçok ulusal ve uluslararası danışma kurulu ve komitede görev yapmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Asya gribi salgını[değiştir | kaynağı değiştir]

Hilleman, 1957 yılında Hong Kong'da ortaya çıkan bir grip salgınının büyük bir pandemiye dönüşebileceğini ilk fark edenler arasındaydı. Bir önsezi üzerine çalışan Hilleman, 14 saatlik dokuz günün ardından bir meslektaşıyla birlikte bunun milyonları öldürebilecek yeni bir grip türü olduğunu tespit etti.^[6][19] Kırk milyon doz aşı hazırlandı ve dağıtıldı.^[20] Her ne kadar 69.000 Amerikalı ölmüş olsa da pandemi Amerika Birleşik Devletleri'nde çok daha fazla ölüme yol açabilirdi. Hilleman, çalışmalarından dolayı Amerikan ordusundan Üstün Hizmet Madalyası aldı. Aşısının yüz binlerce kişinin hayatını kurtardığına inanılıyor.^[7][11]

1968 yılında Hong Kong grip salgını sırasında Hilleman ve ekibi aşı geliştirilmesinde de kilit rol oynamış ve 4 ay içinde 9 milyon doz aşı kullanıma sunulmuştur.^[7][21]

SV40[değiştir | kaynağı değiştir]

Hilleman, simian virüslerinin aşılara bulaşabileceği konusunda uyarıda bulunan aşı öncülerinden biriydi.^[22] Bu virüslerden en iyi bilineni, keşfi 1961'de Salk'ın aşısının geri çekilmesine ve Albert Sabin'in oral aşısıyla değiştirilmesine yol açan, çocuk felci aşısının viral bir bulaşanı olan SV40'tır. Kontaminasyon her iki aşıda da çok düşük seviyelerde meydana gelmiştir, ancak oral aşı enjekte edilmek yerine yutulduğu için herhangi bir zarara yol açmamıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Kabakulak aşısı[değiştir | kaynağı değiştir]

1963 yılında Hilleman'ın kızı Jeryl Lynn kabakulak hastalığına yakalandı. Hilleman, ondan aldığı materyali geliştirdi ve kabakulak aşısının temeli olarak kullandı. Kabakulak aşısının Jeryl Lynn suşu hâlâ kullanılmaktadır. Bu suş, kendisinin geliştirdiği ve birden fazla canlı virüs suşunu içeren ilk onaylı aşı olan üç değerlikli (kızamık, kabakulak ve kızamıkçık) KKK aşısında da kullanılmaktadır. O dönemdeki diğer pek çok aşı ve ilaç gibi, bu aşı da grup evlerinde yaşayan zihinsel engelli çocuklarda test edilmiştir; çünkü kaldıkları yerlerin hijyen koşulları kötü ve sıkışık olduğundan, bulaşıcı hastalık riski çok daha yüksektir.^[23]

Hepatit B aşısı[değiştir | kaynağı değiştir]

Hilleman ve grubu,^[4] kan serumuna pepsin, üre ve formaldehit ile muamele ederek hepatit B için bir aşı icat etti. Bu aşı 1981 yılında ruhsat almış, ancak 1986 yılında Amerika Birleşik Devletleri'nde geri çekilmiş ve yerine mayada üretilen bir aşı geliştirilmiştir. Bu son aşı hâlâ kullanılmaktadır. 2003 yılına gelindiğinde 150 ülke bu aşıyı kullanıyordu ve Amerika Birleşik Devletleri'nde gençlerde hastalığın görülme sıklığı %95 oranında azalmıştı. Hilleman bu aşı üzerindeki çalışmalarını en büyük başarısı olarak görmektedir. Karaciğer nakli öncülerinden Thomas Starzl "...Hepatit B virüsü belasının kontrol altına alınması yirminci yüzyılın insan sağlığına en önemli katkılarından biri olarak kabul edilmektedir... Maurice organ nakli alanındaki en önemli engellerden birini ortadan kaldırmıştır" demiştir.^[24]

Daha sonraki çalışmaları ve yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Hilleman daha sonraki yaşamında Dünya Sağlık Örgütüne danışmanlık yapmıştır. Merck Araştırma Laboratuvarlarının kıdemli başkan yardımcısı olarak 1984 yılında zorunlu emeklilik yaşı olan 65 yaşında emekli oldu. Ardından yeni kurulan Merck Aşı Enstitüsünü yönetti ve 2005'teki ölümüne kadar yirmi yıl boyunca burada çalıştı.^{[kaynak belirtilmeli]}

Hilleman, 11 Nisan 2005 tarihinde Philadelphia'da 85 yaşında öldüğünde^[16] Philadelphia'daki Pensilvanya Üniversitesinde pediatri yardımcı profesörü olarak görev yapıyordu.

Yöntem ve kişilik[değiştir | kaynağı değiştir]

Hilleman güçlü bir adamdı ama aynı zamanda iddialarında mütevazıydı. Aşılarının ya da keşiflerinin hiçbirine onun adı verilmemiştir. Laboratuvarını askeri bir birlik gibi yönetirdi ve komuta ondaydı. Bir süre ofisinde, kovduğu her bir çalışanını temsil eden bir dizi "küçültülmüş kafa" (aslında çocuklarından biri tarafından yapılmış sahte kafalar) bulundurdu. İddialarını kabul ettirmek için özgürce küfür ve tiratlar kullandı ve bir keresinde, Merck'in orta düzey yöneticilerini daha medeni hale getirmeyi amaçlayan zorunlu bir "cazibe okulu" kursuna katılmayı reddetti. Astları ona şiddetle sadıktı.^[4]:128-131

Ödüller ve onurlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Hilleman, Ulusal Bilimler Akademisi,^[25] Tıp Enstitüsü, Amerikan Sanat ve Bilim Akademisi^[26] ve Amerikan Felsefe Topluluğunun^[27] seçilmiş bir üyesiydi. ABD Başkanı Ronald Reagan 1988 yılında kendisine ülkenin en yüksek bilimsel onuru olan Ulusal Bilim Madalyası'nı takdim etti. Tayland Kralı'ndan halk sağlığını geliştirdiği için Prens Mahidol Ödülü'nün yanı sıra Dünya Sağlık Örgütünden özel bir yaşam boyu başarı ödülü, Mary Woodard Lasker Kamu Hizmeti Ödülü ve Sabin Altın Madalyası ve Yaşam Boyu Başarı ödüllerini aldı. Hilleman 1975 yılında Amerikan Başarı Akademisinin Altın Plaket Ödülü'nü aldı.^[28]

Mirası[değiştir | kaynağı değiştir]

Mart 2005'te Pensilvanya Üniversitesi Tıp Fakültesi Pediatri Bölümü ve Philadelphia Çocuk Hastanesi, Merck Company Vakfı ile işbirliği yaparak Maurice R. Hilleman Aşı Bilimi Kürsüsü'nün kurulduğunu duyurdu.^{[kaynak belirtilmeli]}

HIV'i (AIDS'e neden olan virüs) keşfedenlerden biri olan Robert Gallo 2005 yılında şöyle demiştir: "Eğer insan sağlığı için herkesten daha az tanınarak daha çok şey yapmış bir kişinin adını vermem gerekseydi bu Maurice Hilleman olurdu. Maurice tarihteki en başarılı aşı uzmanı olarak tanınmalıdır."^[8]

2005 yılında ABD Ulusal Alerji ve Bulaşıcı Hastalıklar Enstitüsü Direktörü Anthony Fauci, Hilleman'ın katkılarının "halk arasında en iyi saklanan sır" olduğunu söylemiştir ve "Tüm aşı bilimi alanına bakarsanız, hiç kimsenin bu kadar etkili olmadığını görürsünüz." demiştir.^[2] Fauci ayrıca, "Hilleman 20. yüzyılda bilim, tıp ve halk sağlığının gerçek devlerinden biridir. Mübalağa etmeden Maurice'in dünyayı değiştirdiğini söyleyebiliriz." demiştir.^[7][29]

2007 yılında Paul Offit, Hilleman'ın "Aşılanmış: Bir Adamın Dünyanın En Ölümcül Hastalıklarını Yenme Arayışı" başlıklı bir biyografisini yayınladı.^[4]

2007 yılında Anthony S. Fauci, Hilleman'ın biyografik hatıratında şunları yazmıştır:^[7][30]

Maurice, çalışmaları sayesinde kurtarılan milyonlarca hayat ve acı çekmekten kurtulan sayısız insan düşünüldüğünde, belki de yirminci yüzyılın en etkili halk sağlığı figürüydü. Kariyeri boyunca Maurice ve meslektaşları kırktan fazla aşı geliştirmiştir. Şu anda Amerika Birleşik Devletleri'nde tavsiye edilen on dört aşıdan sekizini Maurice geliştirmiştir.

Merck, 2008 yılında Kuzey Karolina'nın Durham kentinde bulunan bir aşı üretim merkezine Hilleman'ın anısı üzerine Maurice R. Hilleman Aşı Üretim Merkezi adını vermiştir.^[31]

Amerikan Mikrobiyoloji Derneği (ASM), 2009 yılında patogenez, aşı keşfi, aşı geliştirme ve/veya aşıyla önlenebilir hastalıkların kontrolüne yapılan önemli katkıları onurlandırmak amacıyla Hilleman'ın adıyla anılan bir ödülü tesis etmiştir.^[32] Yıllık ödül 2008'den 2018'e kadar verilmiştir. İlk ödül sahibi Dr. Stanley Plotkin olmuştur.

2016 yılında Hilleman: A Perilous Quest to Save the World's Children (Hilleman: Dünya Çocuklarını Kurtarmak İçin Tehlikeli Bir Arayış) başlıklı bir belgesel film yayınlandı. Hilleman'ın hayatını ve kariyerini anlatan belgesel Medical History Pictures, Inc. tarafından yayınlandı.^[33]

Montana Eyalet Üniversitesi 2016 yılında, mezunlarından Hilleman'ın anısına, "eğitimlerinde sıradan beklentilerin ötesinde çalışmayı ve kendilerinden sonra gelecek akademisyenlere yardımcı olmayı taahhüt eden" yeni gelen öğrenciler için Hilleman Bursiyerleri Programı adı altında bir dizi burs tahsis etti.^[34][35]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Hilleman - Dünya Çocuklarını Kurtarmak İçin Tehlikeli Bir Arayış 12 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (hayatı hakkında bir belgesel)