Kemankeş Ali Paşa (ö. 3 Nisan 1624) I. Mustafa'nin ikinci kez padişahlığının son döneminde ve IV. Murad saltanatının devlet idaresinin annesi Kösem Sultan'ın elinde olduğu ilk dönemlerinde 30 Ağustos 1623 - 3 Nisan 1624 tarihleri arasında yedi ay dört gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Isparta civarlarında doğmuş Türk asıllıdır.^[1][2] Eğitimini Enderun'da yapmıştır. Saraydan çıkması vezirlik rütbesiyle beraber Bağdad Beylerbeyi görevi verilmesiyledir. Sonra Diyarbakır valiliği yapmıştır. Bu valilikten azledildikten sonra İstanbul'a dönmüş ve divanda dördüncü vezir olarak görev yapmaya devam etmiştir.

Eylül 1623'te I. Mustafa'nın ikinci padişahlık döneminde Mere Hüseyin Paşa'nın kendisine karşı çıkan ulema ve kapıkulu askerine karşı dengesiz davranışları yüzünden ortaya çıkan bir sipahi ayaklanmasında, isyancıların sadrazam konağına yürümeleri üzerine sadrazamın kaçması ve sadrazamlıktan ayrılmasından sonra sadrazam oldu.^[3] Yeni sadrazam olarak İstanbul'da olan keşmekeş ve I. Mustafa'nın dengesiz tutumları dolayısıyla ortaya çıkan sorunları halletmenin padişahın tahttan indirilmesi ile mümkün olacağı önerisini vezirler, Şeyhülislam Zekeriyazade Yahya Efendi gibi yüksek rütbeli ulema ve kapıkulu ocağı ağaları ile konuştu. Başkentte 1,5 yıldan beri asayiş temin edilememişti; Rumeli ve Anadolu'daki valiler merkez fermanlarına kulak asmamakta ve yarı özerk hareket etmekteydiler. Fakat yeni sultanın tahta çıkarılışı kapıkulu askerine verilecek 2-3 milyon altın değerinde cülus bahşişi için finansman temin etmesini gerekiyordu. I. Mustafa'nın annesi olan Valide Sultan oğlunun dengesizliği dolayısıyla bir padişahın yapması gereken bütün işleri yüklenip kendi yapmaktaydı. Ulemadan bir heyetin Valide Sultan'la görüşüp danışması ve ondan alacakları yanıtlara göre padişaha karşı alınacak tedbirler tavsiye etmeleri kabul edildi. Valide Sultan oğlunun tahttan indirilmesine aleyhtar olmakla beraber, ülkenin bulunduğu güç durumdan haberdar olduğu için "Hali sizce de malum" diye bir yanıt verdi. Ama oğlunun hal edildikten sonra öldürülmemesi için de güvence istedi. Devlet ricali I. Mustafa'nin halledilmesine karar verdi. Yapılan hazırlıklardan sonra 9 Eylül 1623'te I. Mustafa tahttan indirildi. 10 Eylül'de sabık padişah I. Mustafa eski kafes dairesine kapatıldı; annesi Eski Saray'a gönderildi ve 12 yaşında çocuk olan IV. Murat tahta geçirildi.^[3]

Bu padişah değişikliğinin ortaya çıkardığı cûlus akçesi ödemesi sorununu Kemankeş Kara Ali Paşa'nin çözmesi gerekti. 1617'den beridir 6 yılda 4 defa sultan cûlusu yapıldığı ve her seferinde kapıkulu askerine cülus akçesi ödenmesi gerektiği için Hazine tamtakırdı. Sadrazam Ocak ağalarıyla konuşarak onlara kapıkulu askerine cûlus akçesi verilmemesini kabul ettirdi ve Ocak ağalarının bu konuda sözlerini aldı. (Fakat sonradan bu sözden cayıp IV. Murat'ın ilk saltanat yıllarında problemler çıkardılar.)^[3]

Sadrazamın böylece istiklali arttı ve başına buyruk bir devlet yönetimi uygulamaya koyuldu. Kendine rakip olarak gördüğü eski sadrazamlar olan Damat Halil Paşa ile Gürcü Hadim Mehmed Paşa'ları ortadan kaldırmak için onların Anadolu'da isyancı olan Abaza Mehmet Paşa'yı desteklediklerini ileri sürdü. Tam buna dayanan icraata başlayacakken, Bağdat'ta hakimiyeti eline alan "Bekir Subaşı" olayı çıktı ve İran Bağdat'ı eline geçirdi. Fakat Sadrazam bu olayı ve sonucunu devlet ricalinden ve IV. Murat'a taht naibi olan Kösem Sultan'dan gizledi. I. Mustafa'nın halinde çok önemli rol oynayan ve sadrazamı gayet ince bir ifade ile rüşvet almaktan menetmek isteyen Şeyhülislam Zekariyazade Yahya Efendi'yi ise onun Mere Hüseyin Paşa ile ittifak yaparak Mustafa'nın halledilmesine engel olmakla suçlayıp onun şeyhülislamlıktan azledilmesini sağladı. Diğer taraftan rüşvet almakta ve irtikap yapmada çok ileri gittiği söylentileri İstanbul'a yaygın hale geldi.^[1]

Sonunda aleyhtarları bunları vesile göstererek taht naibi olan Kösem Sultan'ı sadrazamın azledilmesi gereğine inandırdılar. Onun oğlu IV. Murat'ı yönlendirmesi ile Sadrazam'ın azil edilmesine karar verildi. 3 Nisan 1624 günü Sadrazam Kemankeş Kara Ali Paşa saraya davet olundu. Orada sadrazamlıktan azledilerek boğulmak suretiyle idam edildi.^[1]

Cesedi Divanyolu üzerinde bulunan Eski Ali Paşa Camii mezarlığında gömülüdür.

Değerlendirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzunçarşılı onu şöyle değerlendirir:^[1]

Kendisi vakarlı, işbilir bir hükûmet başkanı (idi)... kendisine rakip vezirleri birer bahane ile haps ve nfefi ve katlettirmek (istemişti)... irtikab ve irtişada pek ileri gitmişti.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1954) Osmanlı Tarihi III. Cilt, 2. Kısım , XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna kadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu (Altıncı Baskı 2011 ISBN 978-975-16-0010) say.387-391.
• Danişmend, İsmail Hâmi (1971), Osmanlı Devlet Erkânı, İstanbul:Türkiye Yayınevi.
• Tektaş, Nazım. (2009), Sadrâzamlar - Osmanlı'da İkinci Adam Saltanatı. İstanbul:Çatı Kitapları. ISBN 9789758845000
• Buz, Ayhan, (2009) Osmanlı Sadrazamları, İstanbul: Neden Kitap, ISBN978-975-254-278-5

Siyasi görevi
Önce gelen: Mere Hüseyin Paşa	Osmanlı Sadrazamı 30 Ağustos 1623 - 3 Nisan 1624	Sonra gelen: Çerkes Mehmed Ali Paşa