Kahraman şehir (Rusça: город-герой, gorod-geroy, Ukraynaca: місто-герой, misto-heroy, Beyaz Rusça: горад-герой, horad-heroy) II. Dünya Savaşı sırasında çarpışmalar sırasında olağanüstü direniş gösterilen yerleşim yerlerine verilen onursal Sovyet unvanıdır. Aynı zamanda Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti de şehirlere bu unvanı vermiştir. Brest Kalesi ise benzer şekilde "kahraman tahkimat" unvanına layık görülmüştür. Unvan, kişilere verilen Sovyetler Birliği Kahramanı unvanının şehirlere verilen hali olarak düşünülebilir. İlgili yasa uyarınca kahraman ilan edilen şehre Lenin Nişanı ile birlikte kahramanlık madalyasının yanı sıra Yüksek Sovyet Prezidyumu tarafından hazırlanan sertifika verilmekteydi. Ayrıca şehre kahramanlık anıtı yapılırdı.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Kahraman şehir tanımlaması II. Dünya Savaşı'nda Doğu Cephesi'nde Barbarossa Harekatı ile Nazi Almanyası'nın saldırısına maruz kalan Sovyetler Birliği topraklarında verilen savaş sırasında direniş gösteren yerleşim yerleri için ilk olarak Pravda gazetesinde 1942 yılında kullanılmıştır. Resmi yazışmalarda ise ilk kez 1 Mayıs 1945 tarihinde başkomutan Josef Stalin tarafından yayınlanan 20 numaralı emirde geçmiştir. Emirde kahraman şehirler Leningrad, Stalingrad, Sivastopol ve Odessa için top atışı yapılması istenmiştir.

Büyük Vatanseverlik Savaşı'nın başlangıcı olarak alınan 22 Haziran 1941'in yirminci yıldönümü olan 1961 yılında Kiev kenti kahraman şehir ilan edilmiş ve ilgili madalyalar sunulmuştur. 1988 yılına kadar verilen unvan aşağıdaki tarihlerde belirlenmiştir.

№	Ülke	Kahraman şehir	İlan ediliş tarihi
1	Rusya	Leningrad (Sankt-Peterburg)	8 Mayıs 1965
2	Ukrayna	Odessa	8 Mayıs 1965
3	Ukrayna	Sivastopol	8 Mayıs 1965
4	Rusya	Stalingrad (Volgograd)	8 Mayıs 1965
5	Ukrayna	Kiev	8 Mayıs 1965
6	Belarus	Brest Kalesi (Kahraman tahkimat)	8 Mayıs 1965
7	Rusya	Moskova	8 Mayıs 1965
8	Ukrayna	Kerch	14 Eylül 1973
9	Rusya	Novorossiysk	14 Eylül 1973
10	Belarus	Minsk	26 Haziran 1974
11	Rusya	Tula	7 Aralık 1976
12	Rusya	Murmansk	6 Mayıs 1985
13	Rusya	Smolensk	6 Mayıs 1985

Kahraman şehirler[değiştir | kaynağı değiştir]

Brest Kalesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Bugün Belarus sınırları içindeki ünlü tahkimat Brest Kalesi 1965 yılında kahraman tahkimat unvanıyla onurlandırılmıştır. Kalenin bulunduğu topraklar 1941 yılında Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı'nın ardından Polonya Seferi ile oluşan yeni Alman-Sovyet sınırında yer alıyordu. Bu yüzden tahkimat askerî personeli 22 Haziran 1941 günü aniden başlayan Barbarossa Harekatı karşısında önlem almaya fırsat bulamamışlardı. Kale, Sovyet sınır birlikleri ile Wehrmacht arasındaki ilk önemli muharebeye sahne olmuştur. Yoğun topçu ateşi altında başlayan saldırıya rağmen kalenin piyadelerle hızla ele geçirilemeyeceği ortaya çıkınca Almanlar uzun bir kuşatma başlatırlar. Dış dünyadan yalıtılmış ve yiyeceksiz, susuz kalmış olmasına rağmen garnizon sürekli olarak savaşmaya ve karşı-saldırılara son ana kadar devam etmiştir. Almanların zırhlı birlikler saldırısı yanı sıra kimyasal silah ve napalm kullandıkları saldırı sonucu harabeye dönen tahkimat büyük ölçüde ele geçirilmiştir. Ağır kayıplar veren Alman birlikleri kalenin tamamını Temmuz sonunda ele geçirebilmiştir. Bu dönemde cephe artık yüzlerce kilometre içeri girmiştir.

Leningrad[değiştir | kaynağı değiştir]

Bugün Sankt-Peterburg adını almış olan Leningrad şehri II. Dünya Savaşı sırasında büyük bir insanlık trajedisinin yaşandığı bir şehirdir. Savaştan önce 3 milyon kişiye ev sahipliği yapan kent mimarisi ve binalarıyla öne çıkan bir şehirdi. Barbarossa Harekâtı'nın başlamasından yaklaşık bir ay sonra Alman birlikleri şehrin dış mahallelerine ulaşmış durumdaydı. Alman saldırısını fırsat bilen Finlandiya silahlı kuvvetleri ise Kış Savaşı'nda kaybettikleri toprakları yeniden almak üzere şehrin kuzeydoğusuna doğru saldırarak Karelya Kıstağı'nı ele geçirir. 8 Eylül 1941 tarihi itibarıyla şehrin diğer Sovyet topraklarıyla karayolu ulaşımı kesilir. Finladiya Körfezi de kapalı olduğundan şehre tek ulaşım yolu Ladoga Gölü üzerindendir. Alman komuta heyeti şehrin alınmasının kendileri için çok kayıp verici olacağını öngördüklerinden şehri kuşatarak boğmaya karar verirler. Çok zor durumda kalan şehirde elektrik, su ve ısınma altyapısı çöker. Tüm toplu taşım hizmetleri 1941-42 kışında durma noktasına gelir. Kuşatmanın ilk kışında binlerce Leningradlı açlıktan veya donarak ölür. Kuşatma sırasında Alman bombardımanı kesintisiz sürmüştür. Ladoga Gölü kışın donduğunda Sovyet topraklarıyla şehir arasında bağ kurulur ve kuşatma altındaki şehre ilk erzak kamyon konvoyları ulaşmaya başlar. Savaşın sonraki döneminde Kızılordu birlikleri 1944 yılı Ocak ayında kuşatmayı kaldırdığında korkunç bilanço ortaya çıkmıştır. Yaklaşık 1 milyon yurttaş açlık, soğuk ve bombardıman sırasında hayatını kaybetmiş, 300 bin Sovyet askeri de şehrin savunmasında ölmüştür. Şehir 1945 yılında ilk olarak kahraman şehir ilan edilen yerleşim yeridir.

Stalingrad[değiştir | kaynağı değiştir]

Bugünkü adı Volgograd olan Stalingrad 1942 yılı Temmuz-Kasım ayları boyunca Alman birliklerinin yoğun saldırısına maruz kalmış, şehirdeki kırılamayan Sovyet direnişi Kasım ayıyla birlikte karşı saldırıya geçerek şehri 2 Şubat 1943 günü düşmandan temizlemiştir. Muharebenin II. Dünya Savaşı'nın Avrupa cephesindeki kaderini belirlediği öne sürülür. Doğu Cephesi'ndeki Alman-Sovyet savaşının şiddetini göstermesi için muharebe örnek teşkil etmektedir. Yüzbinlerce sivili öldüren yoğun bombardıman şehri tanınmaz hale getirmiş, silahlanan tüm Sovyet vatandaşları sokak sokak ev ev düşmanla çarpışmıştır. Yoğun düşman saldırısı altında şehre İdil Nehri üzerinden takviye asker gönderilmiş ve çok kanlı bir şehir savaşı sürmüştür. Moskova Muharebesi sonrasında zafer kazanan elit Kızılordu birlikleri bölgeye kaydırılmış, tüm Sovyet hava kuvvetleri bu bölgeye yoğunlaşmıştır. Almanlar bu muharebede Doğu Cephesi'ndeki tüm askerî birliklerinin dörtte birini kaybetmiş ve bu yenilgiden sonra bir daha toparlanamamıştır. Her iki taraftaki toplam kayıp 2 milyon civarında olarak verilmektedir. Stalingrad 1945 yılında kahraman şehir ilan edilmiştir.

Odessa[değiştir | kaynağı değiştir]

Bugün Ukrayna toprakları içinde yer alan Karadeniz kıyısındaki Odessa kenti 1941 yılı Ağustos ayında Almanlarla birlikte Romanya silahlı kuvvetlerinden olauşan Mihver saldırısıyla karşı karşıya kalır. Kentteki şiddetli direniş kırılamayınca muharebe 16 Ekim gününe kadar sürer. Kentte mahsur kalan siviller ve Sovyet askerleri deniz yoluyla tahliye edilir. Şehirde partizan savaşı sürdürülür. Odessa 1945 yılında kahrama şehir ilan edilir.

Sivastopol[değiştir | kaynağı değiştir]

Kırım'da bulunan liman kenti Sivastopol kenti oldukça iyi tahkim edilmiş bir savunma hattına sahiptir. Bölgeye yaklaşan Alman ve Rumen birlikleri 30 Ekim 1941 günü şehre saldırır. Kenti almayı başaramayan Mihver birlikleri yoğun bombardıman eşliğinde kuşatma başlatır. Zırhlı trenler eşliğinde demiryolu topunun kullanıldığı cephede yoğun çatışmalar olur. İkinci dalga Mihver saldırısı 1941 yılı Aralık ayında başlasa da başarısız olur. Sovyet kara ve deniz kuvvetlerinin yoğun direnişine rağmen şehir 1942 yılı Haziran ayında düşer. Şehir tekrar 1944 yılı Mayıs ayında özgürleştirilecektir. Sivastopol 1945 yılında kahraman şehir ilan edilir.

Moskova[değiştir | kaynağı değiştir]

Alman birlikleri ilk mağlubiyetlerini 1941 kışında Sovyet başkenti Moskova önlerinde alır. Bu döneme kadar hızla ilerleyen Alman saldırısı Moskova önlerinde durdurulur. Çetin çarpışmaların şehrin dış mahallelerine kadar yaklaştığı muharebe sırasında Ekim Devrimi kutlamaları gerçekleştirilmiş, Sovyet lideri Josef Stalin de şehirde kalarak Sovyet halkına moral vermiştir. Topyekün savaş uyarınca tüm Sovyet vatandaşları şehrin savunmasında görev almıştır. Moskova metrosu muharebe sırasında hava saldırılarına karşı sığınak olarak kullanılmıştır. Şehir savunmasının komutanı olan General Georgi Jukov Sibirya bölgesinden gelen destek birliklerinin yardımıyla 5-6 Aralık 1941 tarihinde başlattığı karşı saldırı Almanları şehrin önünden atar. Muharebedeki başarı Sovyet toplumunun moralini yükseltmiştir. Moskova 1965 yılında kahraman şehir ilan edilir.

Kiev[değiştir | kaynağı değiştir]

Günümüzde Ukrayna'nın başkenti olan Kiev 1941 yazında çok büyük bir kuşatma harekâtına sahne olur. 22 Haziran 1941 günü başlayan Alman saldırısı 7 Temmuz gününe gelindiğinde Kiev önlerine gelmiştir. Şehirdeki savunma birliklerine kesinlikle sonuna kadar direniş emri verilmiş ve şehirden çıkışlar yasaklanmıştı. Topyekün savaşın bir örneğinin de Kiev'de verildiği dönemde tüm sivil nüfus şehrin savunmasının güçlendirilmesinde görevlendirilmiştir. Bütün bu önlemlere rağmen şehir 19 Eylül günü düşmüş ve yaklaşık 600 bin Sovyet askeri esir edilmiştir. Ancak şehrin uzun süren direnişi Alman blitzkrieg taktiğinin yavaşlamasına yol açmış ve planları altüst etmiştir. Askeri anlamda ise Adolf Hitler için büyük bir zafer olmuştur. Kiev'in işgali döneminde yüzbilerce sivil öldürülmüş veya köle işçi olarak kullanılmak üzere Almanya'ya sevk edilmiştir.^[1] Kiev, Sovyet karşı saldırısı sırasında yeniden muharebelerin meydanında olmuş ve 6 Kasım 1943 günü özgürleştirilmiştir. Kiev, 1965 yılında kahraman şehir ilan edilmiştir.

Novorossiysk[değiştir | kaynağı değiştir]

Karadeniz'in doğu sahillerindeki Novorossiysk Almanların 1942 yılındaki Mavi Durum harekâtına karşı önemli bir direnç noktası olmuştur. Şehirde yoğun yaşanan çarpışmalar 1942 yılı Ağustos ayından Eylül ayına kadar sürmüştür. Şehir düşmüş olsa da körfezde Sovyet denetimi kaybedilmediğinden Almanlar şehir limanını kullanamaz. Novorossiysk 1973 yılında kahraman şehir ilan edilir.

Kerç[değiştir | kaynağı değiştir]

Kırım'ın doğu kıyısındaki bir liman kenti olan Kerç, yarımadayı Rusya ana karasıyla birleştiren önemli bir noktada bulunur. Çok şiddetli çarpışmalar sonrasında Almanlar tarafından 1941 Kasım ayında ele geçirilen şehir iki ay sonra 30 Aralık 1941 günü beklenmedik bir Sovyet deniz çıkartması sonrasında yeniden ele geçirilmiştir. Şehir 1942 yılı Mayıs ayında yeniden Almanların eline geçse de dağlara çekilen Sovyet partizanları 1942 yılı Ekim ayına kadar bölgede tutunmayı başarırlar. 31 Ekim 1943 günü yeniden bir Sovyet deniz çıkartmasına sahne olan şehir 11 Nisan 1944 günü düşman işgalinden kurtarılır. Kerç 1973 yılında kahraman şehir ilan edilmiştir.

Minsk[değiştir | kaynağı değiştir]

Günümüzde Belarus'un başkenti olan Minsk 1941 yılı Haziran ayının sonlarına doğru hızla ilerleyen Wehrmacht birlikleri tarafından kuşatılır. Sıkışan Sovyet birlikleri şiddetli bir direniş gösterir. 9 Temmuz günü kırılan direniş sonrasında 300 bin Sovyet askeri esir alınır. İzleyen üç yıl boyunca Alman işgalinde kalan şehirde 400 bin sivil öldürülmüştür. Savaş boyunca Minsk ve civarı Sovyet partizanlarının aktif olarak faaliyet gösterdiği bölgelerin başında gelir. Minsk 1974 yılında kahraman şehir ilan edilmiştir.

Tula[değiştir | kaynağı değiştir]

Moskova'nın hemen güneyinde yer alan bu tarihi kent Sovyet askeri sanayisinin önemli merkezlerindendi. Alman birlikleri, Moskova bölgesindeki Sovyet direnişini kırmak için kente 24 Ekim-5 Aralık 1941 tarihleri arasında saldırsalar da başarılı olamazlar. Tula, 1976 yılında kahraman şehir ilan edilir.

Murmansk[değiştir | kaynağı değiştir]

Kola Yarımadası'nda bulunan Murmansk şehri Norveç ve Finlandiya sınırlarına yakın olan önemli bir sanayi kenti ve limanıdır. Kuzeyde bulunan ve kış aylarında suyu donmayan tek limandır. Finlandiya destekli Alman birlikleri 29 Haziran 1941 günü kente saldırır. Yoğun bombardıman altında kalan şehirdeki Sovyet direnişi ve karşı saldırıları kırılamaz. Mihver saldırıları 1941 yılı Ekim ayında sönümlenecektir. Murmansk 1985 yılında kahraman şehir ilan edilir.

Smolensk[değiştir | kaynağı değiştir]

Moskova istikametinde yer alan Smolensk kenti 1941 yaz aylarında çok şiddetli çarpışmalara sahne olur. 10 Temmuz 1941 günü Alman zırhlı birliklerinin saldırısına yoğun bir şekilde direnen Sovyet savunması, çok sayıda karşı saldırı düzenler. Kuşatılan Sovyet birlikleri bir ara kuşatmayı yarmayı bile başarırlar. Muharebe Eylül ayının ilk günlerinde sona erer. Almanlar zafer kazanmalarına rağmen Moskova isitkametine doğru yürüyüşlerinde oldukça zaman kaybetmiş durumdadırlar. Bu süre zarfında Moskova savunma hattı tahkim edilmiş, mevziler güçlendirilebilmiştir. Smolensk, 1985 yılında kahraman şehir unvanını alır.

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

• 
  Kahraman şehir Moskova için hazırlanan anma pulu
• 
  Sivastopol şehri armasında kahraman şehir nişanı
• 
  Kahraman şehir Smolensk için basılan hatıra parası

Diğer ülkelerde benzer unvanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyetler Birliği'nin dışında da bazı ülkeler çeşitli savaşlar sırasında yurttaşlarının gösterdiği özveri nedeniyle bazı kentlere benzer unvanlar vermiştir.

• Fransa'da Almanlara karşı direnen Vassieux-en-Vercors kenti ve direnişçileri zaferden sonra onurlandırılır, kente kahraman şehir unvanı verilir
• İtalya'da birçok şehir Alman işgalinden kurtulma döneminde gösterdiği kahramanlık sebebiyle askerî nişanla ödüllendirilmiştir.^[2]
• İngiltere, 1942 yılında Malta'ya George Cross nişanı verilmiştir.
• Yugoslavya, II. Dünya Savaşı sırasındaki başarılı direnişleri sebebiyle 1974-75 döneminde sekiz şehre kahraman şehir unvanı vermiştir.^[3]
• Küba, önce İspanya sonra ABD'ye karşı verilen ulusal kurtuluş savaşları ve sonrasında Küba Devrimi sürecinde öne çıkan şehirlere kahraman şehir unvanı vermiştir.^[4]
• Türkiye, ulusal kurtuluş savaşı sırasında gösterilen direniş nedeniyle bazı illerin adlarını değiştirerek onurlandırmıştır.^[5]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Sovyetler Birliği Kahramanı

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1965 yılındaki kahraman şehir kararnamesi 5 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça) 13 Eylül 2012 tarihinde erişilmiştir