Odessa Kuşatması
II. Dünya Savaşı Doğu Cephesi
Ekim 1941'de kuşatma sonrası terkedilmiş Sovyet araçları ve barikatlar
Tarih 8 Ağustos - 16 Ekim 1941 Bölge Odessa Sonuç Mihver zaferi
Taraflar
Sovyetler Birliği	Almanya  Romanya
Komutanlar ve liderler
Georgiy Sofronov İvan Petrov (son) Gavriil Jukov Filipp Oktyabrskiy	Ion Antonescu Alexandru Ioaniţiu (ölü) Nicolae Ciupercă Iosif Iacobici Ioan Glogojeanu (ölü) Nicolae Deleanu C. D. Nicolescu Horia Macellariu Erich von Manstein
Güçler
34,500 asker (başlangıç)[1] 240 top 120,000+ asker (toplam)	160,000 asker (başlangıç)[2] 340,223 asker (toplam)
Kayıplar
Hafif tahmin: 41,268 toplam[1] 16,578 ölü/kayıp 24,690 yaralı 1 zırhlı tren 151 uçak Yüksek tahmin: 60,000 toplam[3] 1 destroyer hasarlı 1 denizaltı avcısı battı 1 denizaltı hafif hasarlı	92,545 toplam 17,729 ölü 63,345 yaralı 11,471 kayıp 19 tank 90 top 20 uçak[4]

Odessa Kuşatması, II. Dünya Savaşı'nın Doğu Cephesi'nde Odessa kentinin Mihver kuvvetlerince kuşatılmasıdır. Kuşatma, Romanya kuvvetleri ile Alman 11. Ordu'su tarafından yapılmıştır. Odessa'daki Sovyet Karadeniz Donanması unsurlarının, bölgedeki 9. Ordu'nun ve bu ordunun sahil grubu olarak hızla tertiplenen Bağımsız Sahil Ordusu'nun sert direnişi nedeniyle kentin kuşatılması Romanya birliklerinin 73 gününü almıştır. Rumen birlikleri hem kuşatma hem de kentin alınması için girişilen dört taarruzda toplam 93 bin zayiat verdiler.

Harekât öncesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Hitler, 27 Temmuz 1941 tarihinde General Ion Antonescu'ya yazdığı bir mektupla Dinyeper gerisinde Rumen kuvvetlerinin daha fazla işbirliğini talep etmiş ve Dinyeper ile Bug arasında kalan arazinin Romanya'nın yönetimine bırakılacağını bildirmiştir. Antonescu 31 Temmuz'daki yanıtında bu talebe olumlu karşılık verdi. Aslında Rumen 3. Ordusu 17 Temmuz'da zaten Dinyester'i geçmişti.

Rumen 4. Ordusu nehir üzerinden ilerlemeye 3 Ağustos'ta başladı. Öte yandan 15. Piyade Tümeni ve 1. Süvari Tugayı'ndan oluşan 5. Kolordu, nehri Dubăsari ile Bender arasında zorlamaya başladı. Rumen 1. Zırhlı Tümeni 5 Ağustos gecesi 5. Kolordu ile temas sağlamıştır. Romanya Genelkurmayı 8 Ağustos'ta 31 Sayılı Harekât Emri'ni yayınladı. Emirde, Dinyester ile Tiligulskiy arasındaki Sovyet birliklerinin yok edilmesi ve Odessa'nın alınması emredilmiştir. Kent garnizonunun, küçük bir birlik olması nedeniyle kısa sürede teslim olacağı düşünülüyordu. Gerçekte Odessa, Sovyet Karadeniz Filosu'nun varlığına dayanan, esasen tam olarak kuşatılamayacak denli güçlü bir müstahkem mevki sayılmaktadır. Savunma, üç hat halinde siperlerle, tank engel ve çukurlarıyla, makineli tüfek yuvaları ve diğer savunma düzenekleriyle güçlü bir şekilde tertiplenmişti. İlk savunma hattı kentten 25 – 30 km ileride ve 80 km boyunca uzanmaktadır. İkinci ve esas savunma hattı kenttin 6 – 8 km dışında ve yaklaşık 30 km uzunluğundaydı. Üçüncü ve son savunma hattı ise kent sınırları içinde düzenlenmişti. Başlangıçta mevzilere yerleşen kuvvetler 25. Piyade Tümeni, 95. Piyade Tümeni, 421. Piyade Tümeni, 2. Süvari Tümeni, 54. Piyade Alayı ve NKVD Alayı idi. Toplam Kızıl Ordu kuvvetleri yaklaşık 34.500 subay ve erat, 240 parça toptan oluşmaktadır. Hava desteği, iki deniz uçağı ve bir bombardıman filosundan oluşan bir hava birliği tarafından sağlanmaktadır. Daha sonra bir İlyuşin Il-2 avcılardan oluşan bir filo daha savunmaya katılmıştır. Ayrıca Kırım'dan ve Nikolaev'den kalkan bombardıman uçakları da muharebeye katıldı.

Rumen 4. Ordu'su karargâhı karma bir taarruz planı hazırlamıştır. Bu plana göre 3. Kolordu, Razdelyana - Odessa istikametinden bir cephe taarruzu yapacaktır. Bu arada 5. Kolordu, kuzeyden, Katargi ve Bolsçaya Buzhalyk yönünden bir çevirme hareketi yapacak ve devamında güneye yönelecektir. 3. Kolordu'ya bağı 3. Piyade Tümeni'nin keşif grubu, Razdelyana yönünde ilerledi ve kentin, Sovyet birliklerinin mevzilendiği demiryolu istasyonunun ve kasabanın yanmakta olduğunu bildirdi.

Muharebe[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir Rumen alayı Panyatovka'yı tutarken bir başka alay da 9 Ağustos'ta Bakalovi civarındaki Sovyet birliğini geri attı. Razdelnaya'daki sert Sovyet direnişine karşın 7. Piyade Tümeni demiryolu istasyonunu ve güneyindeki düzlüğü kontrol altına aldı. Bir sonraki gün 3. Kolordu kesiminde 7. Piyade Tümeni'nin büyük kısmı Elssas'a, Aynı gün 1. Muhafız Tümeni ise Strassburg - Petra Evdokievka hattına ulaştı. 5. Kolordu kesiminde Bolsçaya Buzhalyk üzerine taarruz eden 1. Zırhlı Tümen, kısa sürede Sovyet kuvvetlerini geri atarak Odessa'nın ilk savunma hattını yardı. Akşama kadar Rumen tümenleri, ikinci savunma hattına Blagodatnaya - Mal. Adzhalyk kesiminde ulaşmışlardı. Öte yandan Severinovka'ya giren 1. Süvari Tugayı bu kesimde 1. Zırhlı Tümen'le temas sağladı. Aynı sırada, bir Rumen alayı Lovovaya'daki Sovyet kuvvetlerini yenilgiye uğrattı. 4. Ordu kademe kademe kent merkezine ilerledi. Fakat ileri hareketi, Antenescu tarafından 13 Ağustos'ta, kentin batısındaki hatları güçlendirmek için geçici olarak durduruldu.

Rumen kuvvetlerin taarruzu 16 Ağustos'ta tüm cephe boyunca yeniden başladı ve 17 Ağustos'ta Odessa'nın su depolarını ele geçirdiler. Kızıl Ordu kuvvetleri, ağır kayıplarla sonuçlansa da tekrarlanan karşı taarruzların yanı sıra inatla savunmayı sürdürdüler. Romanya Kraliyet Hava Kuvvetleri kara kuvvetlerini etkin biçimde destekledi ve Odessa'nın, hem içeri hem dışarı deniz trafiğini kesti. Ayrıca 20 Ağustos'ta bir zırhlı treni tahrip etti. İki Rumen torpido botu 18 Ağustos gecesi Odessa'nın güneyinde bir Sovyet destroyerine saldırarak batırdılar. Bu olay, Romanya Donanması'nın, kuşatmayı desteklemek için giriştiği birkaç manevradan biridir.

Sürekli girişilen taarruzlara karşın Rumen kuvvetleri, 24 Ağustos'a gelindiğinde Sovyet ana savunma hattı önünde batağa saplanmışlardı. Rumen 4. Ordu'sunun kayıpları 5.329 ölü olmak üzere 27.307 olmuştur. Bununla birlikte Sovyet kuvvetleri de güç kaybetmişti, Kubanka'nın elden çıkmasıyla, Romanya ağır topçusu artık Odessa limanını ateş altına alacak durumdadır. İzleyen üç gün boyunca Odessa'da silahlar suskundu.

Rumen kuvvetleri 28 Ağustos'ta bir Alman hücum taburu ve on ağır top taburu ile takviye edilmiş olarak taarruzlarını yenilediler. Bu taarruzda 4. Ordu, 11. Ordu ve 1. Kolordu Gnileakovo ve Vakarzhany yönünde ilerlemiştir. Ancak ertesi gün Kızıl Ordu birliklerinin giriştiği sert karşı taarruzlarla bazı bölgelerden geri atıldılar. İnisiyatifi 30 Ağustos'ta yeniden ele geçirmişlerdi ama bu arada çok az arazi ele geçirdiler. Bir Kızıl Ordu taarruzu Kubanka'yı geri almayı başardı fakat karanlık çöktüğünde geri atıldılar. Vakarzhany'deki Sovyet birlikleri kuşatıldılar ve 3 Eylül'e kadar çarpışmaya devam ettiler. Bu tarihte Alman ve Rumen birlikleri kasabaya taarruz ederek direnişi kırmayı başardı.

Aynı tarihte General Ciuperca Mareşal Antonesu'ya, cephe tümenlerinin içinde bulunduğu olumsuz koşullara ilişkin bir rapor sundu. Bu raporda birliklerin, neredeyse bir ay süren çatışmalar dolayısıyla muharebe bitkinliği içinde oldukları belirtilmektedir. General bu raporunda altı tümenin, 8 ağır topçu taburuyla desteklenen iki kolordu şeklinde yeniden tertiplenmesini önerdi. Bu tümenler 3. Tümen, 6. Tümen, 7. Tümen, 14. Tümen ve 21. Tümen ile Muhafız Tümeni'ydi. İki kolordunun, Sovyet savunmasını yarmak için tek bir bölgeden taarruz etmesi öngörülüyordu. Bu öneri hem Mareşal Antenescu hem de Romanya Genelkurmay Başkanı General Ioaniţiu tarafından reddedildi. General Ioaniţiu, tek bir istikametten yapılacak taarruzun, bunun dışındaki Rumen hatlarını fazlasıyla boş bırakacağını ileri sürmüştür. Mareşal Antenescu daha sonra, Gniliavko - Dalnik hattından 3. Kolordu tarafından, Tatarka - Dalnik hattından da 11. Kolordu tarafından yapılacak iki taarruz emri yayınladı. General Ioanitiu da emre, Almanya'nın Romanya askerî ataşesi General Hauffe dikkatine bir not etkiledi. Bu notta Odessa'daki genel durum hakkında bilgi verilmekte ve birkaç istihkam taburu ile hava unsuru için destek istenmişti. Romanya Kraliyet Hava Kuvvetleri'nin Sovyet kara ve hava kuvvetlerine karşı bazı başarılar elde etmiş olmasına karşın deniz hedeflerine karşı yeterli donanımı yoktu. Buna karşın Sovyetler Birliği Karadeniz'deki donanmasını düzenli olarak takviye ediyor ve bütünleme ikmali yapıyordu.

Bu arada Rumen taarruzu, takviye kuvvetlerinin bölgeye ulaşmasını beklemek için ertelenmiştir. Bu erteleme süresi içinde General René von Courbier komuta ettiği bir piyade alayı, bir taarruz istihkam alayı ve iki topçu alayından oluşan Alman müfrezesi bölgeye ulaştı. Alman müfrezesi bölgeye ulaştığı sıralarda Sovyet savunması da mühimmat yönünden ikmal edilmiş ve 15 bin kişilik bir takviye kuvveti almıştı. 4. Ordu Komutanı General Ciupercă 9 Eylül'de görevden alınarak yerine General Iosif Iacobici atandı. Yeni ordu komutanı, genel karargâh emirlerine sorgusuz uyulmasını emrederek göreve başladı. Rumen taarruzu 12 Eylül'de yeniden başladı. Fakat 14 Eylül'de Alman ve Rumen topçusunun mühimmatı azaldığı için yeniden durduruldu. İki tabur Kızıl Ordu birlikleri tarafından kuşatıldıysa da kuşatmadan kurtulmayı başardılar.

Sovyet birlikleri, 15 Eylül akşamı Rumen 1. Kolordusu ile teması kesip güneydoğu yönünde geri çekildiler. Ertesi gün 16 Eylül'de 1. Kolordu Gross-Liebenthal'ın kuzeybatısındaki tepeleri aldılar. Rumen birlikleri de Sukhoy'un güneyindeki bölgeyi işgal ettiler. Kızıl Ordu'nun 3 binden fazla askeri esir alındı. Fakat 12.600 mevcutlu 157. Piyade Tümeni'yle bölge takviye edildi. Ayrıca Novorossiysk'den 18 Sovyet bölüğü gönderildi.

Sonuçları[değiştir | kaynağı değiştir]

Mihver devletlerine bağlı kuvvetlerin Sovyetler Birliği topraklarında ilerlemesi üzerine Stavka Odessa savunmasının tahliyesine karar vermişti. Sovyet Karadeniz Filosu 14 - 15 Ekim 1941 gecesi kentteki garnizonu Sivastopol'a tahliye etmiştir. Daha sonra bu birliklerin çoğu bu bölgede imha edildi. Bu tahliyede 350 bin asker ve sivil kentten tahliye edilmiştir.^[5]

Odessa kuşatması sırasında uğranılan kayıplar

• Romanya 17.729 ölü, 63.345 yaralı ve 11.471 kayıp
• Sovyetler Birliği 16.578 ölü ve kayıp, 24.690 yaralı

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]