Smolensk Muharebesi
II. Dünya Savaşı Doğu Cephesi
Smolensk Muharebesi sırasında Doğu cephesi.
Tarih 6 Temmuz - 5 Ağustos 1941 Bölge Smolensk Sonuç Alman zaferi
Taraflar
Sovyetler Birliği	Almanya
Komutanlar ve liderler
Semyon Timoşenko Georgi Jukov Fyodor Kuznetsov Andrey Yeryomenko	Fedor von Bock Heinz Guderian Hermann Hoth
Güçler
581.600 asker[1] 1,545 tank	430,000 asker 1,000-1780 tank 1,500 uçak
Kayıplar
Toplam: 759,947 186,144 ölü 273,803 yaralı 300,000 esir 1,348-3,273 tank ve araç 903 uçak	214 tank

Smolensk Muharebesi, Alman Merkez Ordular Grubu emrindeki, General Heinz Guderian komutasındaki 2. Panzer Grubu ile General Hermann Hoth'un 3. Panzer Grubu'nun Sovyet kuvvetlerine karşı II. Dünya Savaşı'nın Doğu Cephesi'nde giriştiği başarılı bir kuşatma operasyonudur. Alman birliklerinin kuşatmaya aldığı Sovyet birlikleri dört Sovyet Cephesine bağlı bazı kuvvetlerdir. Bu muharebe içinde yer alan Sovyet kuvvetleri, Mareşal Semyon Timoşenko'nun Batı Cephesi, General Georgi Jukov'un Sovyet İhtiyat Cephesi, General Fyodor Kuznetsov'un Merkez Cephesi ve General Andrey Yeryomenko'nun Bryansk Cephesi kuvvetleridir. Harekâtın devamında Sovyet 16. Ordu'su, 19. Ordu'su ve 20. Ordu'su Smolensk'in hemen güneyinde kuşatıldı. Ancak 19. Ordu'nun büyük bir kısmı kuşatmadan sıyrılmayı başarmıştır. Sovyet askerlerinin büyük bir bölümünün çemberden kurtulması nedeniyle Hitler, Sovyetler Birliği'ni yenilgiye uğratmanın esas yönetimi olarak yürütülen kuşatma harekâtını durdurmuştur. Bunun yerine Sovyetler Birliği'ne ekonomik yönden ağır bir darbe vurmayı daha uygun bulmuştur.

Harekât öncesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Stalin 3 Temmuz'da Alman istilasına karşı Büyük Vatanseverlik Savaşı'nı başlatırken aynı gün ordu gruplarına bağlı piyadelerin yetiştiği panzer orduları doğuya doğru ileri hareketlerine kaldıkları yerden yeniden başladılar.

Esas panzer birlikleri bir haftadır hareketsizdiler. Genel taarruz yenden başlarken Temmuz ayı başlarında yağmurlar da başladı. Kısa sürede zaten toprak olan yolların çoğu derin bir çamur şeridi haline geldi. Tanklar, paletleri sayesinde ilerleyebiliyorlardı ancak, lastik tekerlekli araçlar, atların çektiği araçlar ve top arabaları saatlerce hareketsiz kalıyordu. Güneş açtıktan bir süre sonra çamur kuruyor, araçlar yeniden harekete geçiyordu ama bu süre içinde piyade bile ilerlemekte zorlanıyordu. Bu sıralarda Sovyet savunması daha kararlı olmaya başlamıştı. Birçok köprü ilk kez havaya uçuruldu. Ayrıca Ruslar, Alman kuvvetlerini yavaşlatmak için mayın döşemeye başladılar. Mayın döşemek, birçok yolu Alman kollarının ilerleyişine kapamak için pratik bir yöntem olarak uygulandı.

Bu sayede sağlanan gecikmeler Sovyet kuvvetlerine kitlesel olarak ilerleyen zırhlı araçları yenilgiye uğratmak için gerekli düzenlemeleri yapma zamanı kazandırmıştır.

Harekât[değiştir | kaynağı değiştir]

Merkez Ordular Grubu'nun bu aşamada nihai operatif hedefi, Moskova'ya uzanan anayola hakim durumdaki Smolensk'di. İlerleyen Alman kuvvetlerinin önünde, Dinyeper ve Dvina boyunca Stalin Hattı uzanmaktadır. Savunma, Batı Cephesi'nden 13. Ordu, 20. Ordu, 21. Ordu ve STAVKA ihtiyatından 22. Ordu'dur. Öte yandan 16. Ordu Smolensk'e yaklaşıyordu ve General İvan Konev'in 19. Ordu'su da Vitebsk'deydi. Kuzeyde, 3. Panzer Grubu'nun 39. Panzer Kolordusu'nun oluşturduğu tehdit, Sovyet komutanlığını fazlasıyla endişelendiriyordu. Sovyet 20. Ordu'sunun 5. Mekanize Kolordusu ve 7. Mekanize Kolordusu, 700 tanklık bir kuvvetler 6 Temmuz'da bir taarruz başlattı. Alman kuvvetleri üstün durumdaki hava desteğiyle üç günlük savaşın sonunda iki Sovyet mekanize kolordusunu imha etti.

Kızıl Ordu açısından Smolensk Muharebesi, Alman taarruzunu ve kuşatmalarını durdurmayı amaçlayan farklı harekâtlar olarak birkaç evreden oluşmaktadır.

• Smolensk Savunma Harekâtı 10 Temmuz - 10 Ağustos 1941
• Smolensk Taarruz Harekâtı 21 Temmuz - 7 Ağustos 1941
• Rogeçev- Jlobin Taarruz Harekâtı 13 - 24 Temmuz 1941
• Gomel-Trubçevsk Savunma Harekâtı 24 Temmuz - 30 Ağustos 1941
• Duhovşçina Taarruz Harekâtı 17 Ağustos - 8 Eylül 1941
• Yelnya Taarruz Harekâtı 30 Ağustos - 8 Eylül 1941
• Roslavl-Novozibkov Taarruz Harekâtı 30 Ağustos - 12 Eylül 1941

Bu arada 3. Panzer Grubu'nun 20. Panzer Tümeni Dvina'nın doğu kıyısında Vitebsk'i tehdit eden bir köprübaşı ele geçirdi. Güneyde, nehrin esas tehdit edildiği bölgenin uzağında, General Guderian'ın 2. Panzer Grubu, nehir geçişi için sürpriz bir taarruz başlattı. General Guderian, Dinyeper geçişi için üç panzer kolordusu kullanmıştır. Kolorduların taarruz çıkış hatlarına yanaşmaları gizlilik içinde, sadece gece yürüyüşleriyle yapılmış, bölgede tam bir hava hakimiyeti kurulmuştur. Taarruz planına göre,

• 47. Panzer Kolordusu en kuzeyden Orşa'nın hemen güneyinden, doğrudan Smolensk yönünde,
• hemen güneyinde 46. Panzer Kolordusu Roslavl yönünde,
• en güneyden 24. Panzer Kolordusu ise Mogilev'in güneyinden Çerikov yönünde

taarruz edecektir. Bu kolordu 10 Temmuz'da, kuzeydeki diğer iki kolordu da 11 Temmuz'da taarruza başlayacaktır.^[2][3]

Mareşal Timoşenko 13 Temmuz'da Dinyeper'in doğudaki kolu olan Soj üzerinden bir karşı taarruz başlatmıştır. Ancak bu karşı taarruz, Alman kuvvetlerinin Smolensk yönündeki ileri hareketini etkilemedi.

Sovyet 13. Ordu'su geri atılırken 5 tümeni imha edildi. Her iki Alman panzer grubunun doğuya ilerlemesiyle 16., 19. ve 20. Sovyet ordularının Smolensk civarında kuşatılma olasılığı belirdi. Büyük Sovyet kuvvetleri geri çekilirken 17. Panzer Tümeni 15 Temmuz'da öğleye doğru Orşa'nın dış mahallerine girmiştir. Bu arada 24 km. güneydoğuda Alman ikmal birlikleri çekilen Kızıl Ordu birliklerince çevrildi ve ağır kayıplara uğradı. Smolensk'in güneyinde General Guderian'ın 2. Panzer Grubu hızla ilerledi ve General Walter von Boltenstern komutasındaki 29. Motorize Piyade Tümeni, kenti 16 Temmuz'da ele geçirdi. Ancak bu çatışmalarda ciddi kayıplara uğradı. General Guderian, bu tarihlerde artık birliklerden bütünleme talepleri gelmeye başladığını belirtir.^[4]

Aynı gün geriden gelen piyade birliklerinin ileri unsurları Dinyeper'e gelmeye başlamıştı. Bunlardan 2. Ordu, General Guderian'ın Smolensk, Yelnya ve Roslavl yönündeki ileri hareketinin güney kanadını örtme üzere Dinyeper - Çerikov hattına yerleşti.

General Hoth'un 3. Panzer Grubu, daha sulak bir arazi üzerinde olması nedeniyle daha yavaş ilerlemekteydi. Arazi battallıktı ve yağış hala sorun yaratıyordu. Öte yandan Ruslar, daralmakta olan çemberden çıkabilmek için umutsuzca çarpışıyordu. İki Alman panzer ordusunun zırhlı iki kıskacı, 18 Temmuz'da birbirine 16 km. yaklaşmıştı. Fakat zırhlı kıskacı izleyen dokuz gün içinde kapanamadı. Kuşatılan Sovyet birliklerini imha etmek on gün süren çatışmalar sonunda gerçekleşti. Sonuçta 300 bin Kızıl Ordu askeri tutsak alınırken 200 bin kadarı kuşatmadan kurtularak Moskova yönünde çekilmeyi başarmıştır.

Harekât sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuşatma manevralarını tamamlamaktaki başarısızlık ve bunun sonucunda 200 bin Kızıl Ordu askerinin elden kaçırılması, kuşatma harekâtları tarzını değiştirmesine yol açmıştır. Hitler ve kurmayları açıkça görmekteydi ki harekâtın ilk dört haftası geride bırakıldığında, çok büyük insan ve malzeme kaybına karşın Sovyetler Birliği çökmenin eşiğine gelmekten uzaktı. Dahası Merkez Ordular Grubu'nun kanatları, özellikle de güney kanadı, Sovyet karşı taarruzlarına giderek daha açık hale geliyordu. Hitler, Merkez Ordular Grubu'nun zırhlı birliklerini Kuzey Ordular Grubu'na ve Güney Ordular Grubu'na göndermeye karar verdi. Burada amaç, bu sayede yapılacak kuşatmalarla Sovyetler Birliği'ne ekonomik olarak ağır bir darbe indirmekti. Bu noktadan itibaren harekât, kuzeyde Leningrad'ın hızla kuşatılması ve güneyin tahıl ve petrol üretim alanlarını ele geçirilmesi yönünde gelişecektir.

Smolensk'in hemen hemen tümü, Smolensk Muharebesi sırasında harabeye dönmüştü. Kente, 1985 yılında Kahraman şehir unvanı verildi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Heinch Guderian, Bir Askerin Anıları - Kastaş Yayınları