İkinci Kiev Muharebesi
Doğu Cephesi, II. Dünya Savaşı
Tarih 3 Ekim - 22 Aralık 1943 Bölge Ukrayna SSC, SSCB Sonuç Sovyet zaferi
Taraflar
Almanya	Sovyetler Birliği
Komutanlar ve liderler
Manstein Hermann Hoth Erhard Raus	Nikolay Vatutin
Güçler
4. Panzer Ordusu	1. Ukrayna Cephesi

II. Kiev Muharebesi, II. Dünya Savaşı sırasında Doğu Cephesi'nde Kızıl Ordu tarafından gerçekleştirilen üç stratejik harekâtı (ikisi taarruz, biri savunma) ve bir Wehmacht karşı taarruz harekâtını ifade etmektedir. Tüm bu harekâtlar, Wehmacht'ın Kursk'a yönelik başarısız Hisar Harekâtı ardından, 3 Ekim - 22 Aralık 1943 tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Savaşın, Kızıl Ordu tarafından başlatılan yaz taarruzu, Dinyeper gerisine çekilmiş olan Mareşal Manstein'in Güney Ordular Grubu'na yöneldi. Bu hatta Manstein, kayıplarını gidermek ve güç kazanmak niyetindeydi fakat gelişmeler buna fırsat vermedi. STAVKA, Merkez Cephesi'ne (20 Ekim 1943 tarihinden itibaren Belarus Cephesi adını alacaktır) ve Voronej Cephesi'ne (20 Ekim 1943 tarihinden itibaren 1. Ukrayna Cephesi adını alacaktır), Almanların kendilerini toparlamalarından önce Dinyeper geçişlerini zorlamaları yönünde emir verdi. Bu girişim, Ekim ayında başarısız olunca, harekâta katılan güçler, 2. Ukrayna Cephesi'nin bazı birlikleriyle de takviye edilerek 1. Ukrayna Cephesi emrine verildi. General Vatutin komutasındaki 1. Ukrayna Cephesi, Kiev'in kuzey ve güneyinde sağlam dayanaklar oluşturdu. Alman tarafında ise General Hermann Hoth komutasındaki deneyimli 4. Panzer Ordusu bulunmaktadır.

İlk girişim[değiştir | kaynağı değiştir]

Vatutin ordularının 1943 yılı Ekim ayında, Kiev'in güneyindeki konuşlanmasında, engebeli araziden kaynaklanan bazı ciddi sorunları vardı. Walther Nehring komutasındaki 24. Panzer Kolordusu, etkili savunma mevzilerinde, Sovyet kuvvetleri karşısında sağlam durumdaydı. Bu durumda General Vatutin güçlerini, kuzeydeki konumunda toplamaya karar verdi. General Pavel Rybalko komutasındaki 3. Muhafız Tank Ordusu, yanıltıcı taarruzların ve karanlığın koruması altında Kiev'in kuzey kesimine hareket etti. Topçu unsurları, Almanların dikkatini çekmeden kuzeye kaydırıldı. Mareşal Vatutin, bu hazırlıkların ardından kentin kuzeyindeki pozisyonunu genişletecek bir dizi çatışmayı başlattı. Sonuçta oldukça geniş bir cepheden taarruz etmesini sağlayacak bir durum elde etmiş oldu.^[1]

İkinci girişimin ilk evresi[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyet hazırlık ateşi, 3 Kasım 1943 sabahı 4. Panzer Ordusu mevzileri üzerinde başladı. Mareşal Vatutin'in birlikleri açtıkları gediklerden batı - güneybatı yönünde ilerleyip yayıldılar ve kentin batıya uzanan ulaşım hatlarını kestiler. Böylece kenti batıdan sarmış oldular. Kenti savunmakta olan Alman birlikleri açısından, kent savunulabilir olmaktan çıktı. Kızıl Ordu birlikleri kentin kuşatmasını tamamlamadan önce Alman birlikleri, sadece 6 bin tutsak bırakarak kenti terk etmeye başladılar.^[1]

Birçok kaynakta Kiev'in Kızıl Ordu birliklerince geri alınışı için 5 Kasım 1943 tarihi verilir. 1. Çek Bağımsız Tugayı, 5 Kasım'da saat 12:30'da Kiev'e doğru ilerlemeye başladı. Dinyeper'i 6 Kasım saat 02:00 dolaylarında aşıp kentin batı varoşlarını temizledi ve kenti 06:50'de aldı.

Plan iddialıydı fakat yine de Vatutin tarafından çok iyi sürdürüldü. 1. Ukrayna Cephesi hedefleri olan Jitomir, Korosten, Berdichev ve Fastov kısa sürede alındı. Kiev'in düştüğü gün 60 km. ilerleyen Sovyet tankları, takip hızında bir taarruzla Fostov'a ulaştı. Jitomir'e olan 100 km.lik uzaklık ise 5 günde aşıldı ve kent 12 Kasım 1943 tarihinde Kızıl Ordu kontrolüne geçmiştir.^[2] Kızıl Ordu birlikleri 16 Kasım 1943 günü Korosten'i geri aldı.^[1] Bu ileri harekât, Merkez Ordular Grubu'nun ana demiryolu hattını kesti ve Güney Ordular Grubu'nun kuşatılmasında ilk adımı oluşturdu.

Normalde sakin ve rahat olan Manstein, endişeliydi. General Rybalko'nun tankları, Kiev sokaklarında 5 Kasım'da ilerlerken Manstein, Kiev'i geri almayı sağlayacak bir kuvvete ulaşmak için Hitler'den, 40. ve 48. Panzer Kolordularını emrine vermesini istedi. Hitler, 48. Panzer Kolordusu'nu Manstein'in emrine verdi fakat 40. Panzer Kolordusu ile ilgili talebi geri çevirdi. Ayrıca Hitler bir nöbet değişimi yaparak 4. Panzer Ordusu Komutanı General Hoth'un yerine 10 Kasım 1943'te^[3] Erhard Raus'u atadı. General Raus, Sovyet saldırılarının durdurulması ve her iki ordu grubu arasındaki temasın yeniden sağlanmasını emretti.

Ancak bu arada Mareşal Vatutin'in taarruzu bir an önce durdurulmalıydı. Mareşal von Manstein, General Hasso von Manteuffel komutasındaki 7. Panzer Tümeni'ni kullandı. General Manteuffel'in taarruzu, sıklet merkezi oluşturmak yerine yaygın bir taarruzdu. Zırhlı unsurlarını küçük müfrezeler halinde, zik zaklar çizen bir taarruzda kullandı. Bu taarruz tekniği çok etkili olmuş, Sovyet birliklerinin kanadını yararak yaygın bir kargaşalık yaratmıştı. General Manteuffel'in kuvvetleri 19 Kasım 1943 gecesi Jitomir'i geri almıştır.^[4]

Raus'un karşı taarruzu[değiştir | kaynağı değiştir]

Raus için, emrine bir panzer kolordusu daha tahsis edilmiş bile olsa, abartılı bir emirdi. Yine de 4. Panzer Ordusu yakın bir tarihte, özellikle top ve roket yönünden takviye edilmişti. Vatutin'in saldırısının ilk evresinde çok ağır kayıplara uğramış olan Alman tümenleri, muharebede etkinlik gösterebilecek bir güce çıkartıldılar. 48. Panzer Kolordusu'ndan gönderilen yeni teşkil edilmiş 25. Panzer Tümeni, General Georg Jauer komutasında 7 Kasım'da bölgeye intikal etti. Fastov'a ulaştığında 7. Muhafız Tank Kolordusu tarafından durduruldu. Jitomir, 38. Ordu tarafından alındı. Sovyet 60. Ordu'su Korosten önlerindeydi. Sovyet 40. Ordu'su Kiev'den güneye hareket etti. Yorgun 27. Ordu, savunma pozisyonu aldığında bu, Alman kuvvetleri için zaman sağladı.

4. Panzer Ordusu, ciddi bir sıkıntı içindeydi. Yine de seçkin bir birlik olan 1. Panzer Tümeni ve 25. Panzer Tümenlerinin bölgeye ulaşmasıyla durum değişti. Manstein'in elinde ayrıca 7. Panzer Tümeni de vardı. Bu birlikler 48. Panzer Kolordusu emrine girdi. Bu yeni kuvvetler Fastov'u geri almak için, bir kıskaç hareketi icra edecek biçimde ileri sürüldü.^[4] Rybalko 7. Muhafız Tank Kolordusu'nu Alman taarruzunu karşılamak için ileri sürdü ve Kursk Savaşı ölçüsünde olmasa da yine de büyük bir tank savaşı gerçekleşti. Çatışmalar Kasım ortalarına, sonbahar yağmurlarının yol açtığı çamur mevsimine kadar devam etti.

Her iki taraf da ağır kayıplara uğradılar. Parçalar halinde muharebeye sokulan 25. Panzer Tümeni, daha bölgeye ilerlerken saldırıya uğradı. Birkaç kaburu dağıldı. Tümen, 10 Kasım 1943 günü Fastov'a taarruz ettiyse de başarılı olamadı. Daha sonraki muharebelerde Sovyet birlikleri tarafından öylesine kötü hırpalandı ki, geriye pek bir şey kalmadı. Muharebeler sonunda kayıttan düşüldü.^[5]

Tarafların kayıpları neredeyse dengedeydi. Sovyet kayıpları, Alman kayıplarından biraz daha fazlaydı. 4. Panzer Ordusu, Jitomir ve Korosten'in geri alarak bir parça soluk almış oldu. Vatutin'in ileri hareketi geçici olarak durduğunda yine de iyi bir durum edinmişti. STAVKA da, 1. Ukrayna Cephesi'ne önemli ihtiyat kuvvetleri aktardı.

İkinci girişimin son evresi[değiştir | kaynağı değiştir]

Aralık ayının 5'inde kış şiddetlendi ve çamur, dona çevirdi. Jitomir'in kuzeyinde, geniş bir bölgede, 48. Panzer Kolordusu bir tarama taarruzuna girişti. Takviyeli 2. Alman Hava İndirme Tümeni doğu yönünde ilerledi. Tehlikeli hale gelen durumu nedeniyle Sovyet 60. Ordu'su Korosten'e çekildi. Alman ileri hareketi Fastov'u da tehdit eder duruma gelmişti. Sovyet birlikleri oldukça tehlikeli bir durumda kaldılar.

Vatutin, isteksiz olmakla birlikte başka çare kalmadığı için STAVKA'dan takviye istedi. Vatutin, takviye olarak 1. Tank Ordusu ve 18. Ordu'yu aldı. Bu yeni birlikler, ilave bir kolordu ile Alman ilerlemesini durdurmak için hızla bölgeye ulaştılar. Sonuçta Alman ilerlemesi durduruldu ve Brusilov geri alındı. Aralık ayı sonunda iki tarafın da harekâtı sürdürecek gücü kalmamıştı.

Sonuçları[değiştir | kaynağı değiştir]

Kızıl Ordu, Merkez Ordular Grubu ile demiryolu bağlantısını kesmek veya Güney Ordular Grubu'nu kuşatmak konusunda başarılı olamadı. Buna karşın Kiev'i geri aldı, Dinyeper hattını kesti ve 4. Panzer Ordusu'na ağır kayıplar verdirdi. Alman kuvvetleri ise birkaç büyük Sovyet birliğini imha ettiler ve yaşamsal önemdeki demiryolu hattını korumayı başardılar. Birkaç gün sonra 48. Panzer Kolordusu geriye alındı ve Kızıl Ordu Noel'de, kış genel taarruzlarını (Dinyeper-Karpat Taarruzu) başlattı. Voronej Cephesi, Alman kuvvetlerini 3 Ocak 1944 tarihinde 1939'daki Polonya sınırına kadar geri atmayı başardı.

Kursk Muharebesi öncesinde, 1943 yılının Haziran ayında, Alman Dışişleri Bakanı Ribbentrop ile Sovyetler Birliği Dışişleri Bakanı Vyaçeslav Molotov arasında bir görüşme yapılmıştı. O tarihlerde Alman işgal bölgesinde olan Kirovograd'da düzenlenen toplantıda, her iki taraf barış görüşmelerinin başlaması için öngördükleri ön koşulları ortaya koymuştur. Ribbentrop, Dinyeper gerisindeki bir hatta çekilmeyi kabul ediyordu. Karşı taraf bunu kabul ettiği takdirde barış görüşmeleri başlatılabilecekti. Molotov ise (esasen Stalin), barış görüşmelerine ancak ve ancak tüm Alman kuvvetleri savaş öncesi sınırlar gerisine çekildiği takdirde başlanabileceği konusunda ısrarlıydı. "Ve konunun çözümü, muharebeye bırakılmıştı."^[6]

Kursk Muharebesi'nin hemen ardından STAVKA'nın başlattığı Kutuzov Harekâtı, Rumyantsev Harekâtı, Smolensk Harekâtı, Dinyeper Taarruzu ve Kiev Harekâtı sonucu, bir bakıma Ribbentrop'un barış için ön koşulunun, muharebeyle sağlanması olmuştur, Alman kuvvetleri Dinyeper gerisindeki hatlara çekilmiştir.

Kiev Harekâtı'nın bir diğer sonucu da, Kiev'in güneyinde Alman hatlarında bir çıkıntı oluşturmasıydı. 1. Ukrayna Cephesi kuvvetleri, Kiev'e güneyden bir çevirme harekâtı için, Kanev'in kuzeyinde bir köprübaşı elde ettiler ve buradan Kiev yönünde bir dizi yanıltıcı taarruz yaptılar. Alman kuvvetlerinin buna tepkisi, Korsun bölgesini takviye etmek oldu. Alman kuvvetleri, bu bölgeyi ne pahasına olursa olsun elde tutmaya çalıştılar. Bölge, güneyden Kiev yönünde ilerleyecek Kızıl Ordu birliklerinin gerisini tehdit eder durumdaydı. Daha sonra 1. ve 2. Ukrayna Cephesi kuvvetlerinin bir kıskaç harekâtı icra edecekleri, Korsun - Çerkassi çıkıntısı bu şekilde oluştu.^[7]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• İngilizce Wikipedia maddesinden yararlanılmıştır. Battle of Kiev (1943)

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• II. Dünya Savaşı Tarihi - Liddell Hart. YKB Yayınları. Cilt 2.
• Bir Askerin Anıları - Heinz Guderian. Kastaş Yayınları Cilt 2.
• The Battle For The Ukraine - Niklas Zetterling
• İkinci Dünya Savaşı - İbrahim Artuç. Kastaş Yayınları 2. cilt
• Panzer Operations - Erhard Raus