Volga Finleri (bazen Doğu Finleri olarak anılır),^[1] Rusya'nın Volga Nehri yakınlarında yaşayan ve Ural dilleri konuşan yerli halklardan oluşan tarihi bir gruptur. Modern temsilcileri Çirmişler, Erzyanlar ve Mokşa Mordvinleridir.^[2] Günümüzde konuşulmayan Merya, Muroya ve Meşçerya dillerini konuşan halklar da bu gruba mensuptur.^[3] Permililer de bazen Volga Finleri olarak gruplandırılır.

Volga Finlerinin modern temsilcileri, Sura ve Mokşa nehirlerinin havzalarında ve Volga ve Ağizel nehirleri arasındaki bölgede yaşamaktadır. Mari dilinin iki lehçesi vardır, Ova Marice ve Dağlık Marice.

Geleneksel olarak Mari ve Mordvin dillerinin (Erzya ve Mokşanca) Ural dil ailesi içinde bir Volga-Fin dili veya Volgaik grup oluşturduğu kabul edildi,^[4][5][6] Robert Austerlitz (1968), Aurélien Sauvageot & Karl Heinrich Menges (1973) ve Harald Haarmann (1974) gibi dil bilimciler bu görüşte iken Björn Collinder (1965) ve Robert Thomas Harms (1974) gibi dil bilimciler bu görüşü reddeder.^[7] Bu gruplandırma, aynı zamanda, onun filogenetik değil, sadece coğrafi bir grup olabileceğini öne süren Salminen (2002) tarafından da eleştirilmiştir.^[8] 2009'daki bu yana Ethnologue: Languages of the World'ün 16. baskısı, Mari ve Mordvin dillerini Ural dil ailesinin ayrı dalları olarak gruplayan bir sınıflandırmayı benimsemiştir.^[9]

Terminoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Volga Finleri Finlerle karıştırılmamalıdır. Bu terim, "Volga-Fin" dilsel teriminden geriye dönük bir türemedir; bu da, Fin-Permik grubunın çoğuna veya tamamına uygulanan "Fin" teriminin daha eski bir kullanımını yansıtırken, günümüzde Fin olarak bilinen gruba "Baltık-Fin" adı verilmiştir.

Mari[değiştir | kaynağı değiştir]

Mari veya Çirmeşler (Rusça: черемисы, Tatarca: Çirmeş) geleneksel olarak Rusya'daki Volga ve Kama nehirleri boyunca yaşamışlardır. Bugün Marilerin çoğunluğu, Tataristan ve Başkurdistan cumhuriyetlerinde önemli nüfusa sahip Mari El Cumhuriyeti'nde yaşamaktadır. Mari halkı üç farklı gruptan oluşur: Volga'nın sol kıyısında yaşayan Çayır Marileri, Volga'nın sağ kıyısında yaşayan Dağ Marileri ve Başkurdistan cumhuriyetinde yaşayan Doğu Marileri. 2002 Rusya nüfus sayımında, 604.298 kişi kendilerini "Mari" olarak tanımladı, bunlardan 18.515'i Dağ Marisi ve 56.119'u Doğu Marisi olarak tanımladı. Marilerin neredeyse %60'ı kırsal alanlarda yaşıyordu.^[10]

Merya[değiştir | kaynağı değiştir]

Merya halkı (Rusça: меря; Ayrıca Merä), günümüz Moskova, Yaroslavl, Kostroma, İvanovo ve Vladimir oblastları da dahil olmak üzere, Rusya'nın Altın Halka veya Zalesye bölgelerinin bugünkü alanına kabaca karşılık gelen bir bölgede yaşıyordu.^{[kaynak belirtilmeli]}

6. yüzyılda Jordanes Meryalardan Merenler olarak kısaca bahsetti; daha sonra İlk Vakayiname'de detaylı olarak tanımlandılar. Sovyet arkeologları Meryaların başkentinin Rostov'un güneyindeki Nero Gölü kıyısına yakın Sarskoe Gorodishche olduğuna inanıyorlardı. Bölgeleri 10. yüzyılda Kiev Knezliği'ne dahil edildikten sonra Doğu Slavlar tarafından barışçıl bir şekilde asimile edilmiş olmaları muhtemeldir.^[11]

Bir hipotez, Meryaları ayrı bir kabileden ziyade Mari halkının batı kolu olarak sınıflandırır. Etnonimleri temelde aynıdır, Merya, Mari'nin kendi adını taşıyan Мäрӹ (Märӛ) kelimesinin Rusça çevirisidir.^[12]

Varsayımsal Merya dilinin^[13] geleneksel olarak Volga-Fin grubunun bir üyesi olduğu kabul edilir.^[11][14] Bu görüştartışmalıdır: Eugene Helimski, Merya dilinin Fin-Ugor dil grubunun (Baltık-Fin ve Laponca) "kuzeybatı" grubuna daha yakın olduğunu,^[15] Gábor Bereczki Merya dilinin Baltık-Fin dilinin bir parçası olduğunu varsayar.^[16]

Kostroma ve Yaroslavl'ın birkaç ilçesinin sakinlerinden bazıları kendilerini Merya olarak tanımlasa da son nüfus sayımlarında kayıtlara Rus olarak geçtiler. Modern Meryalar kendi dillerinde web siteleri açmaktadır^[17][18] ve bu web sitelerinde bayraklarını, armalarını ve milli marşlarını sergilemektedir.^[19] Ayrıca, Fin-Ugor ağlarında konuyla ilgili tartışmalara katılmaktadırlar.

2010 yılında, modern Merya halkının hayali yaşamına adanan ve adını aldığı Ovsyanki (birebir çevirisi: 'Emberiza', Türkçeye çeviri: Sessiz Ruhlar) filmi yayınlandı.^[20]

Son yıllarda, "Merya'nın Etnofütürizmi" adı verilen yeni bir toplumsal hareket ortaya çıktı. Rusya'nın iç bölgelerinde, örneğin Moskova'da, Pereslavl-Zalesski'de, Kostroma'da ve Plyos'ta faaliyetler gerçekleştirmektedir. Ekim 2014'te Novgorod Üniversitesi'nde 50 dakikalık "Merya Dili" III Diller Festivali sunumu gerçekleştirildi. Mayıs 2014'te "Müzeler Gecesi" sırasında İvanovo Oblastı'ndaki "Yeni Galeri", "Volga, Sacrum" sanat projesine ev sahipliği yaptı.^[21]

Meryaların, Tatarlara karşı savaşlarda Bulgarlarla birlikte savaştıkları belirtildi.^[22]

Meşçera[değiştir | kaynağı değiştir]

Meşçeralar (Rusça: Мещера veya Rusça: Мещёра, Meshchyora) Oka Nehri ile Klyazma nehri arasındaki bölgede yaşardı. Meşçeraların yaşadıkları alanlar ormanlar, bataklıklar ve göllerle kaplıydı. Bölge hala Meşçera Ovaları olarak adlandırılmaktadır.

Meşçeralardan bahseden ilk Rus yazılı kaynağı 13. yüzyıldan kalma Tolkovaya Paleya'dır. Ayrıca, 16. yüzyıldan önceki döneme ait daha geç Rus kroniklerinde de Meşçeralardan bahsedilmektedir. Bu, 10. ve 11. yüzyıllarda Doğu Slavları tarafından asimile edilmiş gibi görünen Meryalar ve Muromalar ile tam bir tezat oluşturmaktadır. Moskova prensi II. İvan, 1358'de yazdığı vasiyetinde, yerli Meşçera lideri Alexander Ukovich'ten satın aldığı Meşçerka köyünden bahseder. Vasiyetnamede köyün Hristiyan Ortodoks inancını kabul ettiği ve Kosmova Knezliği'nin bir vassalı olduğu yazılıdır.

Meşçeralardan, Mordvinler, Sibirler ve yorumlanması daha zor birkaç grupla birlikte Venedik Fra Mauro haritasındaki (yaklaşık 1450) "Rusya Devleti"nde de bahsedilmektedir.^[23]

Korkunç İvan'ın 16. yüzyıldaki Kazan seferi ile ilgili birkaç belgede de Meşçeralardan bahsedilmektedir. Bu kayıtlarda, Mordvinler ve Tatarlar tarafından asimile edilmiş, merkezi Temnikov şehrine istinaden Temnikov Meşçera adıyla bilinen bir Meşçera devletinden bahsedilmektedir. Prens A. M. Kurbsky, Meşçera topraklarında Mordvin dilinin konuşulduğundan bahsetmiştir.

Zhabki köyünde (Yegoryevsk bölgesi, Moskova Oblastı), 1870 yılında Meşçera mezar alanları bulundu. Mezarlarda Fin-Ugor olarak tanımlanan kadın bronz süslemeleri bulundu ve buluntular 5. ila 8. yüzyıllara tarihlendi. Ryazan Oblastı ve Vladimir Oblastı'ndaki kazılarda da benzer buluntular ortaya çıkarıldı. Bu buluntular arkeologların Meşçeraların maddi kültürüne dair özelliklerini belirlemelerini sağladı. Moskova Nehri'nden Oka Nehri boyunca Kasimov şehrine kadar benzer özellikler sergileyen 12 yerleşim yeri bulundu. Çağdaş görüşler, Oka-Ryazan kültürünün Meşçera kültürüyle aynı olduğu yönündedir. Kadın mezarlarında, 4.-7. yüzyıllara tarihlenen Volga Finlerine özgü yüzükler, şıngırdayan kolyeler, tokalar ve diğer birçok eşyadan oluşan nesneler bulunmuştur. Buluntularda öne çıkan bir eşya, karakteristik bir süslemeye sahip yuvarlak göğüs plakalarıydı. Mezarların bazılarında, içine pandantiflerin dokunduğu küçük çanlara kilitlenmiş uzun siyah saçlı süslemelerin iyi korunmuş bakır oksitleri vardı.

Oka Nehri vadisinde, Meşçera kültürü 11. yüzyılda ortadan kalkmış gibi görünmektedir. Bataklık kuzeyde kaldıkları ve Ortodoksluğu kabul ettikleri kabul edilmektedir. Meşçera asilleri 13. yüzyılda Ortodoksluğu kabul etmiş ve asimile olmuş gibi görünse de Meşçera avcılar ve balıkçıları, dillerini ve inançlarını daha uzun süre taşımış olabilir. 16. yüzyılda, geriye kalan Meşçera paganları arasında Ortodoksluğu yaymak amacıyla Radovitsky'de St Nicholas Manastırı kuruldu. Rusya'daki soylu Mestçerski ailesi, asaletini aslen bu Fin kabilelerinin bazılarının yerli hükümdarları olmasından almaktadır.

Meşçera dilinin^[24] varlığı onaylanmamıştır ve varlığına ilişkin teoriler tartışmalıdır.^[25] Bazı dilbilimciler Meşçera dilinin Mordvince'nin bir lehçesi olabileceğini düşünürken,^[11] Pauli Rahkonen toponimik kanıtlara dayanarak dilin bir Permik dili veya Permik dili ile yakından ilişkili bir dil olduğunu öne sürmektedir.^[26] Rahkonen'in görüşleri, Rus Uralist Vladimir Napolskikh gibi bazı bilim adamları tarafından eleştirildi.^[27]

Bazı Meşçeraların İslam'ı seçtikleri ve Mişer Tatarları tarafından asimile oldukları varsayılmaktadır.

Mordvinler[değiştir | kaynağı değiştir]

Mordvinler (ayrıca Mordva, Mordvinliler) Rusya'nın büyük yerli halklarından biri olmaya devam etmektedir. Karatay, Teryukhan ve Tengushev (veya Shoksha) Mordvinlerinin daha küçük alt gruplarının yanı sıra, 19. ila 20. yüzyıllarda tamamen Ruslaşmış veya Türkleşmiş iki ana alt gruptan, Erzyanlardan ve Mokşalardan oluşmaktadır. Mordvinlerin üçte birinden azı, Volga Nehri havzasında Rusya Federasyonu'na bağlı Mordovya özerk cumhuriyetinde yaşamaktadır.

Erzya Mordvinleri (Erzyanca: эрзят, Erzyat; ayrıca Erzia, Erza) ve Mokşa Mordvinleri (Moksha Moksha'yı konuşan Mokshet) iki büyük gruptur. Karatay Mordvinleri Tataristan'ın Kama Tamağı İlçesi'nde yaşamaktadır. Büyük oranda Mordvin kelime hazinesine sahip olmakla birlikte Tatarca konuşmaya geçmişlerdir. Rusya'nın Nijni Novgorod Oblastı'nda yaşayan Teryuhanlar, 19. yüzyılda Rusçaya geçmiştir. Teryuhanlar, kendilerini Mordva olarak tanımlarken, Karataylar kendilerini Mukşa olarak tanımlamaktadır. Tenguşev Mordvinleri, güney Mordovya'da yaşamaktadır ve Mokşalar ile Erzyanlar arasında bir geçiş grubudur. Batı Erzyanlara Şokşa (veya Şokşo) da denir. Erzyanların çoğunluğundan izole olmuşlardır ve lehçeleri/dilleri Mokşa lehçelerinden etkilenmiştir.

Muroma[değiştir | kaynağı değiştir]

Muromalar (Eski Doğu Slavcası: Мурома) Oka Nehri havzasında yaşardı. İlk Vakayiname'de kendilerinden bahsedilmiştir. Murom eski şehri Muromaların adını taşımaktadır. Muromyalılar Rus prenslerine haraç öderdiler ve komşu Merya kabilesi gibi, topraklarının Kiev Knezliği'ne bağlandığı 11. ila 12. yüzyıllardan sonra Doğu Slavları tarafından asimile edildi.^[28]

Muroma dilinin^[29] varlığı kanıtlanmamıştır, ancak Ural dil ailesine ait olduğu olduğu varsayılmaktadır ve sıklıkla Volga-Fin kategorisinde listelenmektedir.^[11][30][31] A. K. Matveyev, Muroma'ya karşılık gelen Aşağı Oka ve Aşağı Klyazma üzerindeki toponimik alanı tanımlamıştır. Toponimiye göre Muroma dili Merya diline yakındı.^[32]

Permiyenler[değiştir | kaynağı değiştir]

Udmurtlar, Permiyenlerin bir parçası olmasına rağmen, Permik dillerini konuşan topluluklar, anavatanları Volga Nehri havzasının kuzey kesiminde olduğu için bazen Volga Fin halk grubuna ait olarak kabul edilir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Baltık Finleri

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Klima, László (1996). The linguistic affinity of the Volgaic Finno-Ugrians and their Ethnogenesis. Oulu: Societas Historiae Fenno-Ugricae. 26 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2014. 
• Aleksey Uvarov, "Étude sur les peuples primitifs de la Russie. Les mériens" (1875).
• Taagepera, Rein (1999). The Finno-Ugric Republics and the Russian State. Routledge. s. 51. ISBN 978-0-415-91977-7. 26 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2022. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• The Gateway to the Meshchera 27 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.