Nganasanlar

Nganasanlar
	Nganasanlar, 1927
Önemli nüfusa sahip bölgeler
	Rusya – 834 (2002); Ukrayna - 44 (2001)
	978 (2002)
Diller
	Nganasan dili; Rusça
Din
	Animizm; Şamanizm; Rus Ortodoks Kilisesi
İlgili etnik gruplar
	Selkuplar; Nenetsler

Nganasanlılar (/əŋˈɡænəsæn/; Nganasan: ŋənəhsa(nəh), ńæh), Kuzey Sibirya'daki Taymır Yarımadası'nda yaşayan Samoyed halklarından biridir. Ural dillerinden Nganasan dilini konuşan topluluk, Kuzey Rusya'nın yerli halklarından biri olarak kabul edilir. Esas olarak Krasnoyarsk Krayı'nın Taymyrsky Dolgano-Nenetsky Bölgesi'ndeki Ust-Avam, Voloçanka ve Novaya yerleşimlerinde, daha küçük nüfuslar ise Dudinka ve Norilsk kasabalarında ikamet etmektedir.^[2]

Nganasanların proto-Uralik halkların doğrudan torunları olduğu düşünülmektedir.^[3] Bununla birlikte, diğer yerel Sibirya halklarıyla karıştıklarına dair bazı kanıtlar da vardır. Nganasanlar, ren geyiği güden Nenetslerden farklı olarak vahşi ren geyiği avcılığıyla hayatlarını devam ettiren yarı göçebe bir topluluktur.

Bugün Rusya'da yaşayan Nganasalıların kesin sayısı konusunda kesinlik yoktur. 2002 Rusya nüfus sayımına göre Rusya'da yaşayan 862 Nganasanın, 766'sı eski Taymır Özerk Okrugu'nda yaşıyordu.^[4] Buna karşın, Nganasanı inceleyenler, nüfuslarının yaklaşık 1000 kişiden oluştuğunu tahmin etmektedir. Nganasan dili ciddi şekilde tehlikede kabul edilmektedir ve en fazla 500 Nganasan'ın Nganasan dilini konuşabildiği tahmin edilmektedir. 18 yaşından küçük olanların dil yeterliliği sınırlıdır.^[5]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Nganasanlar, tarihsel olarak Avrasya kıtasının ve Rusya Federasyonu'nun en kuzeyinden yaşayan etnik gruptur. Yaklaşık 100.000 kilometrekarelik bir alanda yaşayan Nganasanların yaşam alanı, batıda Golchikha Nehri'nden doğuda Khatanga Körfezi'ne ve kuzeyde Taymır Gölü'nden güneyde Dudypta Nehri'ne kadar yayılmıştır.^[6] Nganasanların avlanma alanları sırasıyla doğu ve batıdaki Dolganlar ve Enetslerle çakışmaktadır. Kışın, yarımadanın güneyindeki Kuzey Kutbu ağaç sınırında yaşarlar ve yaz boyunca göç yoları 400 mil kuzeydeki Byrranga Dağları'na kadar uzanan vahşi ren geyiği sürülerini takip ederler.^[7]

Genetik[değiştir | kaynağı değiştir]

Nganasanların ve diğer Ural halklarının karakteristik baba soy hattı N1c haplogrubudur. Samoyed halklarında N1b-P43 haplogrubu N1c'ye kıyasla daha çok görülmektedir.^[8] Haplogrup N, Çin'in kuzey kesimlerinde 20.000–25.000 yıl önce ortaya çıktı^[9] ve oradan Kuzey Avrasya'ya, Sibirya üzerinden de Kuzey Avrupa'ya yayıldı. N1c1 alt dalı Samoyed olmayan halklarda, N1c2 ise Samoyed halklarında sıklıkla görülür. Ayrıca Saami, Fin ve Sibiryalılarda düşük sıklıkta bulunan haplogrup Z (mtDNA), Ural göçü ile ilgilidir.

2019'da genetik, arkeoloji ve dilbilime dayanan bir araştırma, Uralca konuşanların Baltık bölgesine yaklaşık 2.500 yıl önce Sibirya'dan geldiğini tespit etti.^[10]

European Journal for Human Genetics Nature dergisinde 2019'da yayınlanan genetik çalışmada, Nganasanların proto-Uralik insanların genetiğini en iyi temsil eden grup olduğu tespit edildi.^[3]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b State statistics committee of Ukraine - National composition of population, 2001 census 23 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Ukrainian)
^ Ziker
^ ^a ^b Lamnidis (27 Kasım 2018). "Ancient Fennoscandian genomes reveal origin and spread of Siberian ancestry in Europe". Nature Communications (İngilizce). 9 (1): 5018. doi:10.1038/s41467-018-07483-5. ISSN 2041-1723. PMC 6258758 $2. PMID 30479341.
^ "Центральная База Статистических Данных". 12 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Janhunen, Juha. http://www.helsinki.fi/~tasalmin/nasia_report.html#Nganasan 2 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Dolgikh (1962)
^ Stern (2005)
^ Tambets (2004). "The Western and Eastern Roots of the Saami—the Story of Genetic 'Outliers' Told by Mitochondrial DNA and Y Chromosomes". The American Journal of Human Genetics. 74 (4): 661-682. doi:10.1086/383203. PMC 1181943 $2. PMID 15024688.
^ "Genetic evidence of an East Asian origin and Paleolithic northward migration of Y-chromosome haplogroup N". PLOS ONE. 8 (6): e66102. 2013. doi:10.1371/journal.pone.0066102. PMC 3688714 $2. PMID 23840409.
^ Saag (May 2019). "The Arrival of Siberian Ancestry Connecting the Eastern Baltic to Uralic Speakers further East". Current Biology. 29 (10): 1701-1711.e16. doi:10.1016/j.cub.2019.04.026. PMC 6544527 $2. PMID 31080083.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

- Helimski, Eugene. "Nganasan shamanistic tradition: observation and hypotheses". Shamanhood: The Endangered Language of Ritual, conference at the Centre for Advanced Study, 19–23 June 1999, Oslo. 19 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Helimski, Eugene (1997). "Factors of Russianization in Siberia and Linguo-Ecological Strategies"^{[ölü/kırık bağlantı]} in Senri Ethnological Studies no. 44: Northern minority languages: Problems of survival, National Museum of Ethnology.
- Kolga, Margus et al. (1993). "Nganasans" in The Red Book of the Peoples of the Russian Empire.
- Lintrop, Aado. "The Nganasan Shamans from Kosterkin family". Studies in Siberian Shamanism and Religions of the Ugric-Samoyedic Peoples. Folk Belief and Media Group of the Estonian Literary Museum. 2 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2022.
- Lintrop, Aado (December 1996). "The Incantations of Tubyaku Kosterkin". Electronic Journal of Folklore. 2: 9-28. doi:10.7592/FEJF1996.02.tubinc . ISSN 1406-0949. 6 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2022.
- "Nganasan Clean Tent Rite". 6 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2022.
- Trailer for the Russian film "People of Taimyr" (ЛЮДИ ТАЙМЫРА) 4 Şubat 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Russian documentary "Taboo: The Last Shaman" (Табу Последний Шаман) 4 Şubat 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[population-1] State statistics committee of Ukraine - National composition of population, 2001 census 23 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Ukrainian)

[2] Ziker

[ReferenceA-3] Lamnidis (27 Kasım 2018). "Ancient Fennoscandian genomes reveal origin and spread of Siberian ancestry in Europe". Nature Communications (İngilizce). 9 (1): 5018. doi:10.1038/s41467-018-07483-5. ISSN 2041-1723. PMC 6258758 $2. PMID 30479341.

[4] "Центральная База Статистических Данных". 12 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[5] Janhunen, Juha. http://www.helsinki.fi/~tasalmin/nasia_report.html#Nganasan 2 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[6] Dolgikh (1962)

[harvp|Stern|2005|p=290-7] Stern (2005)

[8] Tambets (2004). "The Western and Eastern Roots of the Saami—the Story of Genetic 'Outliers' Told by Mitochondrial DNA and Y Chromosomes". The American Journal of Human Genetics. 74 (4): 661-682. doi:10.1086/383203. PMC 1181943 $2. PMID 15024688.

[9] "Genetic evidence of an East Asian origin and Paleolithic northward migration of Y-chromosome haplogroup N". PLOS ONE. 8 (6): e66102. 2013. doi:10.1371/journal.pone.0066102. PMC 3688714 $2. PMID 23840409.

[10] Saag (May 2019). "The Arrival of Siberian Ancestry Connecting the Eastern Baltic to Uralic Speakers further East". Current Biology. 29 (10): 1701-1711.e16. doi:10.1016/j.cub.2019.04.026. PMC 6544527 $2. PMID 31080083.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Nganasanlar nedir?, Nganasanlar anlamı nedir?, Nganasanlar ne demektir?