Sakarya Nehri

Sakarya Nehri
	Sakarya nehrinin havzası
Konum
Ülke(ler)	Türkiye
Şehir(ler)	Eskişehir, Ankara, Bilecik, Sakarya
Genel bilgiler
Drenaj sistemi	Sakarya Nehri
Aktığı yer	Karadeniz
Kaynak	39°21′10″N 31°03′32″E / 39.35289°K 31.05879°D
Kaynak rakımı	871 m (2.858 ft)
Ağız	41°07′40″N 30°38′55″E / 41.1279°K 30.64873°D
Ağız rakımı	0 m (0 ft)
İniş	1,05 ‰
Uzunluk	824 km (512 mi)
Debi	158.1 m³/sn
Sağ kolları	Ankara Çayı, Kirmir Çayı
Sol kolları	Porsuk Çayı, Çark Suyu
Akım yerleri	Sarıyar Barajı ve, Gökçekaya Barajı,Yenice Barajı

Sakarya Nehri Kızılırmak ve Fırat nehirlerinden sonra Türkiye'nin üçüncü en uzun, Kuzeybatı Anadolu'nun ise en büyük akarsuyudur. Nehir, ismini Yunan Mitolojisi'ndeki nehir tanrısı Sangarius'dan almaktadır.

Fiziki özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzunluğu 824 km olup, beslenme havzasının genişliği 58.160 km², havzaya yıllık düşen yağış miktarı 31.057 milyar m³'dür. Sakarya havzasına düşen ortalama yıllık yağış 524,7 mm/m², ortalama yıllık sıcaklık 14,5 C'dir. Sakarya havzası 58.160 km²'lik büyüklüğü ile Türkiye'nin %7,5'ini kapsarken, yılık taşıdığı 6,40 milyar m³ su ile toplam ülkesel akışın %3,4'ünü oluşturur. Havza alanı Türkiye arazisinin %7,46'sı büyüklüğündedir. Nehrin genişliği 60–150 m arasında değişir. Havzada tarım alanları %43,8, çayır ve mera alanı %19,6, orman ve fundalıklar %28,7, boş alan %2, yerleşme alanı %1,6, su kaplı alanlar %1,5 oranındadır.^[1]

Sakarya Havzası[değiştir | kaynağı değiştir]

Sakarya Nehri havzasını Kızılırmak, Batı Karadeniz, Gediz, Konya kapalı havzası, Marmara, Akarçay ve Susurluk havzaları tarafından kuşatılmıştır.^[2]

Sakarya nehri havzasında şu dokuz ilin toprakları bulunmaktadır: Sakarya, Bolu, Ankara, Eskişehir, Bilecik, Bursa, Kütahya, Konya, Afyon. Sakarya nehrinin kolları: Porsuk Çayı, Ankara Çayı, Mudurnu Çayı, Koca Çay, Kirmir Çayı, Çark Suyu ve Darıçay Deresi'dir.

Nehrin bir kolu Afyon'un kuzeydoğusundaki Bayat Yaylası'ndan, diğeri Eskişehir Çifteler Sakaryabaşından doğar.

Önce İç Anadolu Bölgesi'ne doğru akar sonra Kızılırmak'ın tersine bir kıvrımla, kuzeye döner, Polatlı yakınlarında en büyük kollarından biri olan Porsuk Çayı'nı ve Ankara Çayı'nı alır. Geyve Boğazı'ndan geçer ve Karasu'dan akarak Karadeniz'e dökülür.

Barajlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Sakarya Havzasında bulunan akarsular.^[3]
Akarsu adı	Uzunluk (km)	Ortalama debi (m³/sn)
Sakarya Nehri	720	158,1
Seydi Çayı	107	38,0
Bardakçı Deresi	42	0,1
Gökpınar Deresi	100	5,6
Ilıca Deresi	40	1,5
Porsuk Çayı	448	16,4
Ankara Çayı	140	11,9
Kirmir Çayı	160
Aladağ Çayı	83	0,8
Nallıdere	31
Değirmendere	17	02
Çatak Çayı	20	0,1
Göynük Çayı	60	6,1
Göksu Çayı	105	18,9
Karasu Çayı	65	1,4
Mudurnu Çayı	120	22,2
Çark Suyu	45	4,7

Sakarya Nehri'nin Aladağ ve Kirmir sularını aldığı yerde Türkiye'nin en büyük santrallerinden biri olan Sarıyar Hidroelektrik Santrali ile Gökçekaya Hidroelektrik Santralı ve Yenice Barajı kurulmuştur.

Sakarya Nehri yılda 5 milyar m³ su taşımaktadır. Akımın mevsimlere dağılımı şu şekildedir: %13 sonbahar, %30 kış, %44 İlkbahar, %13 yaz.^[4]

Nehir üzerine Gökçekaya, Yenice ve Sarıyar barajları yapıldıktan sonra akım, taşkın ve aşındırma faaliyetlerinde değişmeler gözlemlenmiştir. Önceleri taşkınlarla çevresine zarar veren nehrin barajlardan sonra zararları azalmıştır. Aşağı Sakarya havzasında yıllık ortalama akımın barajların yapımıyla 195.7 m³/sn'den 158.1 m³/sn'ye (%19.2) düştüğü belirlenmiştir. Taşkın ihtimali nehrin orta kesimlerinde %45-51, aşağı kesimlerinde %31-37 azalmıştır. Barajlardan sonra nehrin maksimum debisi düşüp ortalama ve en az debileri artarak akım rejiminde düzenlenme görülmüştür. Nehrin taşıdığı askıda katı madde %40-65 oranında azalmıştır. Bunun sonucunda temiz suyun enerjisi artmış, yatağını derine ve yana doğru aşındırma gücü artmıştır.^[5] Sakarya'nın debisinde kışın fazla düşme olmaması karların fazla etkili olmadığını gösterse de, ilkbaharda artışta karların etkisi vardır. Sakarya'nın rejimi karların ikincil derecede etkili olduğu yağmurlu (yağmurlu-karlı) rejimdir.^[6]

Sakarya Nehri 4,6.10⁶ t/yıl sediment taşımakta iken 1972 yılında yapılan Gökçekaya Barajı'ndan sonra bu miktar 3,8.10⁶ t/yıl'a düşmüştür.

Sakarya denizaltı kanyonu[değiştir | kaynağı değiştir]

Sakarya Deltası'nın önünde, deniz tabanında eski bir kanyon bulunur. -50 M'den başlayan denizaltı kanyonu, -800 M'ye kadar 7 km uzunluğundadır. Denizaltı kanyonu Sakarya ağzı ve Küçükboğaz Gölü yakınlarında denizaltı deltasını kesen girinti oluşturur. Küçükboğaz Gölü'nün önündeki kanyon girintisi -50 m'den -800 m'ye kadar 10 km uzunluğundadır. -800 m derinlikten kuzeybatıya dönen kanyonlar, -1000/-1100 metreler arasında daha geniş bir kanyon ile -2000 m derinliğe ulaşırlar.^[2]

Sakarya Nehri paleocoğrafyası[değiştir | kaynağı değiştir]

Sakarya Nehri'nin oluşumu/akış yönü ile ilgili değişik görüşler bulunur. Birinci görüş;^[2] Kuzey Anadolu Fayının kestiği alanda oluşan graben çukurunun akışı Sapanca Gölü-İzmit körfezine çevirdiği teorisidir. Sakarya, Sapanca Gölü'nün Marmara Denizi'nden ayrılması ile kuzeye akarak Karadeniz'e ulaşmıştır. Bu akış doğrultusunda Adapazarı Ovasının bulunduğu graben çukuruna getirdiği sedimentleri doldurduğundan, gelişkin bir delta oluşturamamıştır. Oysa Karadeniz'e dökülen Kızılırmak ve Yeşilırmak Bafra Ovası ve Çarşamba Ovası ile önemli çıkıntı yapan deltalar oluşturmuştur.

Diğer bir görüş, ırmağın geç pliyosende oluştuğunu ve her zaman Karadeniz'e doğru aktığını iddia eder.

Son buzul devrinde Karadeniz günümüze göre 120 m aşağıdaydı, son 8 bin yıl yükselerek günümüz seviyesine ulaşmıştır. Türkiye deltalarının hepsi bu yeni deniz seviyesine göre son 5-6 bin yıl içinde oluşmuştur.

Önemli kollar[değiştir | kaynağı değiştir]

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Sakarya'nın Karadeniz'e döküldüğü alan. Kıyıdaki akıntı doğuya doğru.	Sakarya Nehri'nden Karadeniz'e sedimantasyon taşınımı. Kıyıdaki akıntı batıya doğru.	Sakarya Havzası
	Sakarya Nehri, Karasu	Sakarya Nehri'nin Karadeniz'e döküldüğü ağız kesimi.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'deki akarsular listesi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ÇAKMAK, Belgin; BEYRİBEY, Mevlüt. "Materyal ve Yöntem" (PDF). Sakarya Havzası Sulamalarında Sistem Performansının Değerlendirilmesi. ankara.edu.tr. 22 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Kasım 2014.
^ ^a ^b ^c "Sakarya Nehri Hidrolojisi" (PDF). KARASU KIYI ALANI KIYI DARALMASI RAPORU. tmmob.org.tr. 11 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Ekim 2015.
^ YAYKIRAN, Salim. "SAKARYA HAVZASI'NIN YÜKSEK ÇÖZÜNÜRLÜKLÜ HİDROLOJİK MODELİNİN YAPILANDIRILMASI" (PDF). itu.edu.tr. 7 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Kasım 2018.
^ "Sakarya Nehri" (PDF). Sakarya İl Çevre Durum raporu. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 2011. 28 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2014.
^ IŞIK, Sabahattin; ŞAŞAL, Mustafa; DOĞAN, Emrah. "Sonuç" (PDF). SAKARYA NEHRİNDE BARAJLARIN MANSAP ETKİSİNİN ARAŞTIRILMASI. mmfdergi.gazi.edu.tr. 12 Nisan 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2014.
^ İNANDIK, Hâmit. "Sakarya'nın rejimine dair küçük bir not". Türk Coğrafya Dergisi sayı:18-19. 8 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2014.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Sakarya Nehri'nin Cifteler'deki kaynagi (video)10 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kervan ilerliyor (rusça)25 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] ÇAKMAK, Belgin; BEYRİBEY, Mevlüt. "Materyal ve Yöntem" (PDF). Sakarya Havzası Sulamalarında Sistem Performansının Değerlendirilmesi. ankara.edu.tr. 22 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Kasım 2014.

[tmmb-2] "Sakarya Nehri Hidrolojisi" (PDF). KARASU KIYI ALANI KIYI DARALMASI RAPORU. tmmob.org.tr. 11 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Ekim 2015.

[3] YAYKIRAN, Salim. "SAKARYA HAVZASI'NIN YÜKSEK ÇÖZÜNÜRLÜKLÜ HİDROLOJİK MODELİNİN YAPILANDIRILMASI" (PDF). itu.edu.tr. 7 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Kasım 2018.

[4] "Sakarya Nehri" (PDF). Sakarya İl Çevre Durum raporu. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 2011. 28 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2014.

[5] IŞIK, Sabahattin; ŞAŞAL, Mustafa; DOĞAN, Emrah. "Sonuç" (PDF). SAKARYA NEHRİNDE BARAJLARIN MANSAP ETKİSİNİN ARAŞTIRILMASI. mmfdergi.gazi.edu.tr. 12 Nisan 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2014.

[6] İNANDIK, Hâmit. "Sakarya'nın rejimine dair küçük bir not". Türk Coğrafya Dergisi sayı:18-19. 8 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2014.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

g t d Türkiye'deki akarsular listesi (Havzalarına göre)
Karadeniz	Sakarya (Ankara • Porsuk) • Filyos • Bartın • Kızılırmak (Delice • Devrez • Gökırmak • Meydan) • Terme • Yeşilırmak (Kelkit Çayı • Çekerek) • Harşit • Yağlıdere • Gelevara • Çoruh Nehri
Marmara	Biga • Susurluk • Nilüfer Çayı
Ege	Meriç (Tunca • Ergene) • Karamenderes Nehri • Bakırçay Nehri • Gediz Nehri • Küçük Menderes Nehri • Büyük Menderes Nehri (Banaz • Akçay • Çine • Azmak Çayı
Akdeniz	Dalaman • Aksu • Manavgat • Köprüçay • Kaledran Çayı • Anamur Çayı • Sini Çayı • Göksu • Şeytanderesi • Limonlu Çayı • Alata Çayı • Tömük Çayı •Karacaoğlan Çayı • Tece Çayı • Mezitli Çayı • Efrenk Çayı • Deliçay • Berdan • Seyhan (Zamantı • Göksu) • Ceyhan • Asi
Basra Körfezi	Fırat (Murat • Karasu) • Dicle (Habur • Zap)
Hazar Denizi	Aras (Arpaçay) • Kura Nehri

Sakarya Irmağı nedir?, Sakarya Irmağı anlamı nedir?, Sakarya Irmağı ne demektir?