Mehmet Ali Birand
Doğum	Mehmet Ali Birand 9 Aralık 1941(1941-12-09) Alman Hastanesi, İstanbul, Türkiye
Ölüm	17 Ocak 2013 (71 yaşında) Amerikan Hastanesi, İstanbul, Türkiye
Ölüm sebebi	Pankreas kanseri
İkamet	Anadoluhisarı, Beykoz, İstanbul
Meslek	Televizyon sunucusu, gazeteci, yazar, yapımcı
Etkin yıllar	1964-2013
Evlilik	Cemre Birand (e. 1971; ö. 2013)
Çocuk(lar)	1[1]
Ödüller	1976: TÜYAP Kitap Fuarı, "Yılın Yazarı" 1987: Avrupa Konseyi, "Yılın Gazetecisi" 1993: Lion Kulüpleri, "Melvin Jones Fellow Ödülü ve Fransız Şövalye Nişanı"

Mehmet Ali Birand (9 Aralık 1941, İstanbul - 17 Ocak 2013, İstanbul), Türk gazeteci, yazar, köşe yazarı, haber sunucusu, televizyon yapımcısı. 1964 yılının temmuz ayında Abdi İpekçi'nin vasıtasıyla Milliyet gazetesinde mesleğe başladı. Bu dönemde Brüksel'e yerleşerek burada yirmi yıl yaşadı ve 1985 yılında TRT 1'de 32. Gün adlı bir aylık haber programı yapmaya başladı. Program oldukça başarılı oldu ve Birand, bu programla birlikte tanındı. 1991'de Türkiye'ye dönerek gazeteciliğe ve sunuculuğa farklı yayın organlarında devam etti. Ayrıca hakkında çeşitli davalar açıldı.

İlk yılları ve özel yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

9 Aralık 1941 gecesi Alman Hastanesi'nde dünyaya geldi.^[2] Birand'ın kökeni anne tarafından Elazığ'ın Palu ilçesine,^[3] baba tarafından ise Karadeniz Ereğli'ye dayanmaktadır.^[4] Birand iki yaşındayken babasını kalp krizi nedeniyle kaybetti.^[2] İlkokulu Erenköy Zihnipaşa'da tamamladı ve 1955'te Galatasaray Lisesinde okumaya başladı. Bu okula, Dışişleri Bakanlığında "küçük bir diplomat" olan dayısının maddi yardımlarıyla gitti.^[2] Liseyi 1962'de bitirdi. İstanbul Üniversitesi Filoloji Fakültesinde Fransızca bölümüne girerek eğitimini sürdürdü fakat maddi sorunlardan dolayı devam edemedi.^[2]

Birand üç yaşındayken sol bacağına kaynar su döküldü ve bu sebeple toplamda beş ameliyat geçirdi.^[5] Milliyet'te çalışırken 1971 yılında, Milliyet gazetesinin kurucusu Ali Naci Karacan'ın oğlu Ercüment Karacan'ın üvey kızı Cemre Güngören ile evlendi.^[6][7] Çift, evlendikten sonra Brüksel'e giderek burada yirmi yıl yaşadı.^[3] 1977 yılında Umur Ali adında bir oğlu oldu. Belçika vatandaşlığı da bulunan Birand, ana dili olan Türkçeye ek olarak Fransızca ve İngilizce de bilmekteydi.^[8]

Kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Mesleğe 1964 yılının Temmuz ayında Abdi İpekçi'nin vasıtasıyla Milliyet gazetesinde başladı. 1971'de evlendikten sonra 500 dolar maaşla Brüksel'de Milliyet için çalışmaya başladı ve burada yirmi yıl çalıştı.^[2] 1974 Kıbrıs Harekâtı'nın meydana gelmesiyle sürekli Washington, Atina, Strazburg'a (Avrupa Konseyi için) gider oldu. Abdi İpekçi'den sonra kısa bir dönem Milliyet'in Genel Yayın Yönetmenliği'ni yaptı.

1985 yılında TRT 1'de 32. Gün adlı bir aylık haber programını yapmaya başladı. Programda uluslararası ilişkileri ele aldı ve yabancı devlet adamlarını konuk etti. Birand, programı, Avrupa televizyonlarında gördüklerini örnek alarak ve izlediklerinden esinlenerek yaptı.^[2] 32. Gün'ün beğenilmesiyle Birand oldukça tanındı.^[2] Can Dündar, Mithat Bereket, Çiğdem Anad, Ali Kırca, Deniz Arman, Cüneyt Özdemir, Rıdvan Akar, Musa Çözen, Talip Korkmaz, Sacit Baydar başta olmak üzere birçok muhabir, kameraman ve teknisyen program için çalıştı.

1986 yılında Sovyetler Birliği yetkililerini ve Milliyet'i ikna edip Moskova'da da büro açtı. 1988'de Lübnan'ın Beka vadisindeki PKK kampında Abdullah Öcalan ile röportaj yaptı. Bu röportaj, Türkiye'de Öcalan ile yapılan ilk röportajdı ve Haziran 1988'de yayımlanması sonrası Milliyet gazetesi toplatıldı ve yayımlanması yasaklandı.^[2] Daha sonraki yıllarda çeşitli belgeseller çekti.

1991 yılının Haziran ayında Birand, ailesiyle birlikte Türkiye'ye geri döndü. İstanbul'a yerleştikten sonra Milliyet'ten Sabah'a geçti ve 32. Gün programını TRT'den Show TV'ye taşıdı. Fakat 28 Şubat sonrası Sabah'tan kovuldu ve Show TV'deki programı da durduruldu. 1997'de Aydın Doğan, kendisine CNN Türk'ün kuruluşunda görev verdi ve bu dönem, Posta gazetesinde yazmaya başladı. CNN Türk'te Manşet adlı günlük siyasi bir talk show yaptı. 2005'te Kanal D Haber'in Genel Yayın Yönetmeni ve bültenin ana haber sunucusu oldu. Ocak 2009’da hem CNN Türk hem de Kanal D'nin Genel Yayın Yönetmenliği'ni üstlendi.

Tartışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Andıç[değiştir | kaynağı değiştir]

1998'de yakalanan PKK'nın üst düzey yöneticilerinden Şemdin Sakık'ın soruşturma zaptına, yalan ifadeler eklenerek basına sızdırılmasıyla Andıç Olayı ortaya çıktı. Çevik Bir ve Erol Özkasnak'ın gönderdiği sahte belgeye göre Sakık ifadesinde bazı gazetecilerin ve sivil toplum kuruluşlarının "para karşılığı PKK’ya destek verdikleri" iddia etmişti. Bu gazeteciler arasında Birand'ın adı da geçti. Birand, bu konu hakkında hazırladığı Son Darbe: 28 Şubat adlı belgeselindeki anlatımına göre, 24 Nisan günü dönemin Genelkurmay 2. Başkanı Çevik Bir, "andıç" denilen belgeyi imzaladı. Amaç, Şemdin Sakık'ın ifadeleri ile "can sıkan" gazeteci, siyasetçi, iş adamlarını yıpratmaktı. Belgeselde anlatılan sürece göre söz konusu kişiler önce yıpratılacak ardından haklarında dava açılacaktı.^[10] Belgeselde anlatılanlara göre yıpratılmak istenen kişi ve kurumların isimleri Sakık'ın ifadesine eklendi. Planın bir sonraki aşamasında Hürriyet ve Sabah gibi gazetelerde "şok ifadeler" başlığında verilen Sakık'ın ifadelerinde içinde Birand'ın da yer aldığı bazı gazeteciler hedef tahtasına konuldu. Bu olayla birlikte Birand, Sabah'tan atıldı ve 32. Gün programı Show TV'de askıya alındı.^[11] Bu manşetlerden bir süre sonra Sakık mahkeme karşısına çıkarıldı ve gazetelerde kendisine atfen çıkan "itirafları" reddetti, hiçbir zaman bu yönde itiraflarda bulunmamıştı.^[12] Konuya açıklık getiren ilk bilgiler, Sabah gazetesi köşe yazarlarından Can Ataklı'dan geldi. Ataklı, Öküz dergisine verdiği uzun röportajda, 28 Şubat sürecinde Sabah'ın ve öbür büyük gazetelerin verdiği "haberlerin yüzde doksanının yalan" olduğunu söyledi ve "Dönemin çok güçlü bir generali, bu haberlerin konulmaması durumunda gazeteyi batırma tehdidinde bulunmuştu." cümlelerini sarf etti.^[12] 21 Ekim 2000 tarihinde Yeni Şafak gazetesi yazarı ve Fazilet Partisi (FP) milletvekili Nazlı Ilıcak, "Çevik Bir'in güçlü eylem planı" adlı bir köşe yazısı yazdı.^[13] Yazısında, Çevik Bir'in Şemdin Sakık'ın ifadesinden istifade ederek Cengiz Çandar ve Mehmet Ali Birand gibi gazetecilerin yıpratılması talimatını verdiği, hatta icap ederse aynı pakete Yavuz Gökmen, Altan kardeşler vb.nin de konulmasını tavsiyesini verdiğini yazdı.^[13] 1 Kasım 2000'de Ilıcak bu kez milletvekili sıfatıyla bir basın toplantısı düzenledi ve elindeki belgenin fotokopisini basın mensuplarına dağıttı.^[12] Aynı gün akşam saatlerinde Genelkurmay'dan yapılan açıklamada, böyle bir belgenin hazırlandığı kabul edildi ama uygulamaya konduğu reddedildi.^[12]

TRT davası[değiştir | kaynağı değiştir]

TRT için 32. Gün programını hazırladığı dönemde sahtecilik ve dolandırıcılık iddiası ile hakkında açılan kamu davasından yargılandı ve hüküm giydi. Olayı ortaya çıkaran TRT Teftiş Kurulu raporunda Birand'ın kurumu uğrattığı zarar, 2 milyon Belçika Frangı, 4 milyon 650 bin İtalyan Lireti, 104.100 Fransız Frangı, 34.600 Amerikan doları, 28.400 İngiliz Sterlini, 35.360 Avusturya Şilini, 1.558 Alman Markı, 310 İsviçre Frangı olarak belirlenmiştir.^[8][15] Ankara 17. Asliye Ceza Mahkemesi'nin Esas 1994/1315 sayılı kararıyla TRT'yi dolandırmaktan 11 ay 20 gün hapis cezası almıştır.^[4] Cezası Yargıtay tarafından da onanan Birand, TRT'nin zararını geri ödemiş ve aldığı hapis cezası paraya çevrilmiştir. Hakkında aynı suçtan açılan ikinci bir davada, mahkemece suçu sabit görülmekle birlikte zaman aşımı nedeniyle dava düşmüştür.^[8][15]

Fethullah Gülen hakkındaki görüşleri[değiştir | kaynağı değiştir]

1990'larda toplumun bir kesimi ve Türk Silahlı Kuvvetlerinin tehlike olarak gördüğü Fethullah Gülen hakkında şöyle dedi:

"Kendine özgü bir insan. Tam olarak şey yapamıyorsunuz, elle tutamıyorsunuz. Çünkü bizim belirli, yetmiş yılda oluşmuş, birtakım kalıplarımız var. Biz o kalıplarımızla bakıyoruz insanlara. Hocaefendi öyle bir kalıplarla yetişmiş bir insan değil. Hangi görüşte olursanız olun, uzlaşıyla bakabiliyor. Ne kadar kızgın olursanız olun, ne kadar nefret dahi ediyor olursanız olun; hayır, dinleyebiliyor. Bu çok önemli bir unsur. Bu, bizde hiç olmayan bir şey. Biz son derece sertizdir. Ya bizden yanasındır veyahut da karşındakinden yanasındır. Yoksa, 'Yahu söyle, gel, tartışalım. Bakalım, ben de görüşlerimi anlatayım, sen de görüşlerini anlat. Ama sonunda zarar yok. Belki anlaşamayabiliriz ama hiç değilse birbirimizin ne yaptığını daha iyi anlarız.' İşte bu yaklaşımı beni çok etkiliyor."^[16]

2005 yılında yazdığı "Fethullah Gülen bizi neden korkutuyor?" başlıklı yazısında şu ifadeleri kullandı:

"Görüşlerini açıklaması beni korkutmadığı gibi bu görüşleri benimseyecek kişilerin ülkenin geleceğini tehlikeye düşüreceklerine de inanmıyorum. Artık Fethullah Gülen'in yakasını bırakalım."^[17]

Abdullah Öcalan hakkındaki görüşleri[değiştir | kaynağı değiştir]

21 Kasım 2012 tarihinde katıldığı bir televizyon programında Türkiye'de bir genel affa ihtiyaç olduğunu, Abdullah Öcalan'ın da serbest bırakılabileceğini söylediği sözleri tartışma yarattı:

"Parti lideri olur. Öcalan, eğer çok gecikilmezse günün birinde Türkiye'de Meclis'e de girebilir."^[18]

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir süre önce pankreas kanserine yakalanan Mehmet Ali Birand, hastalığı ile ilgili bir seri ameliyat geçirmiş ve kemoterapi görmüştü.^[3] Tedavisinin bir parçası olarak safra kesesindeki stentlerin değiştirilmesi için gittiği Amerikan Hastanesinde yapılan ameliyat sonrasında 17 Ocak 2013 tarihinde 71 yaşında öldü. Sabah saatlerinde medya tarafından verilen ölüm haberi, oğlu ve tedavi gördüğü hastane tarafından yalanlanmış ve Birand'ın yoğun bakım altında olduğu açıklanmıştır.^[19] Ancak oğlu Umur Birand saat 19.00'a doğru yaptığı basın açıklaması ile Birand'ın, 18.29 sıralarında öldüğünü açıklamıştır.^[20][21] Birand'ın cenazesi, 19 Ocak 2013'te Doğan TV Center'da yapılan törenin ardından Teşvikiye Camisine getirildi ve burada yapılan cenaze töreninden sonra Anadolu Hisarı'ndaki aile kabristanında toprağa verildi.^[22][23]

Türkiye cumhurbaşkanı Abdullah Gül, ölümü sonrası Birand için "Renkli kişiliği, kendine has üslubu, cesareti, bilgisi, tecrübesi, başarılı meslek kariyeri, yetiştirdiği değerli gazeteciler ve Türkiye'nin önemli meseleleri konusunda açık sözlülükle savunduğu fikirleriyle sevilen, sayılan, yeri doldurulamayacak bir gazeteci ve haberciydi." ifadelerini kullandı.^[24] Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, Birand'ın geriye bıraktığı eserleriyle daima seçkin ve saygın bir gazeteci olarak hatırlanacağını söyledi.^[25] CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, "Halkın doğru haber alma ve gerçekleri öğrenme hakkı çabasıyla, hayaliyle dünyamızdan ayrılan Mehmet Ali Birand’ın hayalinin bir gün gerçekleşmesi dileğiyle..." sözlerini kullandı.^[26] MHP Grup Başkanvekili Oktay Vural, Birand için "Gelişen olaylar karşısında, bu olaylara farklı bakan görüşleri de halka iletmeyi görev edinen ama kendi yorumunu da hür bir şekilde yapan bir gazeteciydi." ifadelerini kullandı.^[26] BDP Muş Milletvekili Sırrı Sakık, Birand'ın Türkiye'nin ezberini ilk bozan gazeteci olduğunu belirtti.^[26]

Doğan Holding Onursal Başkanı Aydın Doğan, Kanal D Haber Bülteni'ne canlı bağlanarak Birand'ın ölümüyle ilgili "Bana göre Türk basını büyük bir haberciyi kaybetti. Hem basın hem televizyon dünyası... Yeni yetişenler hep Mehmet Ali Birand'ı habercilikte, başarıda örnek alacaklar." dedi.^[27] Sabancı Holding Yönetim Kurulu Başkanı Güler Sabancı, Birand'ın ölümü sonrası "Türkiye gerçek bir tarafsız düşünce insanını, Türk medyası kendi başına bir ekol yaratmış duayen bir gazeteciyi kaybetti." sözlerini dile getirdi.^[26]

Merhum duayen gazeteci Birand için 19 Ocak 2013 Cumartesi günü önce saat 10.00'da Yüzyıl, Bağcılar'daki Kanal D binası önünde devlet cenaze töreni düzenlendi. Ardından cenaze öğle namazına müteakip Teşvikiye Camii'nde getirildi ve cenaze Birand'ın vasiyeti gereği Anadolu Hisarı Mezarlığı'ndaki aile kabristanlığına getirililerek burada toprağa verildi. Birand'ın naaşına Umre ziyareti esnasında giydiği ihramı ve Mekke'den getirdiği umre toprağı örtüldü.

Anısına[değiştir | kaynağı değiştir]

İstanbul'un Beykoz ilçesinde belediye meclisi kararıyla Kavacık, Anadolu Hisarı ve Kanlıca'da yer alan Çiftlik Caddesi'nin adı "Mehmet Ali Birand Caddesi" olarak değiştirilmiştir.

Çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Televizyon programları[değiştir | kaynağı değiştir] Program Yıl Kanal atv CNN Türk Kanal D Show TV TRT 32. Gün 1985-1992 1992-1995 1995 1995-1998 1999 1999-2005 2005-2013 2010-2013 Seçim (özel) 1995 2002 2004 2007 2009 2010 (referandum) 2011

Çalıştığı gazeteler[değiştir | kaynağı değiştir] Yıl Gazete Hürriyet Milliyet Posta Sabah 1964-1992 1992-1998 1999-2013 2001-2013 2001-2011

Belgeseller[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1991: Demirkırat: Bir Demokrasinin Doğuşu, Mehmet Ali Birand, Can Dündar, Bülent Çaplı
• 1994: 12 Mart: İhtilalin Pençesinde Demokrasi
• 1994: Vehbi Koç
• 1998: 12 Eylül
• 1999: Kıbrıs'ın 50 Yılı
• 2000: Özallı Yıllar
• 2005: Unutulmaz Maçlar
• 2006: 100 Yıllık Sevda
• 2006: 17 Mayıs
• 2006: Latife Hanım
• 2012: Son Darbe: 28 Şubat

Kitaplar[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1975: 30 Sıcak Gün
• 1979: Diyet: Türkiye ve Kıbrıs Üzerine Uluslararası Pazarlıklar
• 1984: 12 Eylül 04.00
• 1986: Emret Komutanım
• 1986: Türkiye'nin Ortak Pazar Macerası
• 1991: Demirkırat: Bir Demokrasinin Doğuşu, Can Dündar, Bülent Çaplı ile birlikte
• 1992: Apo ve PKK
• 1994: 12 Mart: İhtilalin Pençesinde Demokrasi, Can Dündar, Bülent Çaplı ile birlikte
• 1995: 10 Yılın Perde Arkası 32. Gün
• 1996: Türkiye'nin Gümrük Birliği Macerası (1959-1995)
• 1999: 12 Eylül: Türkiye'nin Miladı
• 2000: Türkiye'nin Avrupa Macerası 1959-1999
• 2001: The Özal: Bir Davanın Öyküsü, Soner Yalçın ile birlikte
• 2005: Türkiye'nin Büyük Avrupa Kavgası 31 Temmuz 1959'dan 17 Aralık 2004'e
• 2005: 32. Gün 20 Yılın Perde Arkası
• 2012: Son Darbe: 28 Şubat

Hakkında yazılan kitaplar[değiştir | kaynağı değiştir]

• 2012: "Birand, Bir Ömür Ardına Bakmadan", Can Dündar, Can Yayınları, Biyografi Dizisi, İstanbul 2012 (ISBN 9789750715679)

Rol aldığı filmler ve diziler[değiştir | kaynağı değiştir]

• 2008: Binbir Gece - Rolü: Mehmet Ali Birand
• 2008: Çok Güzel Hareketler Bunlar - Rolü: Mehmet Ali Birand
• 2009: Küçük Kadınlar - Rolü: Mehmet Ali Birand
• 2012: Kurtuluş Son Durak - Rolü: Mehmet Ali Birand
• 2012: Annem Uyurken - Rolü: Mehmet Ali Birand

Çalıştığı TV kanalları[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1968-1992: TRT 1
• 1992-1995: Show TV
• 1993-1995: Cine5
• 1995: Atv
• 1995-1998: Show TV
• 1995-1999: Cine5
• 1999: Eko TV
• 1999: Kanal D
• 1999: Show TV
• 1999-2013: CNN Türk
• 1999-2003: Süper Kanal
• 2005-2013: Kanal D

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Vikisöz 'de Mehmet Ali Birand ile ilgili özlü sözler bulunur.
• Resmî site