Kasım 1963 Irak askerî darbesi

Kasım 1963 Irak askerî darbesi
	Arap Soğuk Savaşı
Tarih	13-18 Kasım 1963
Bölge	Irak
Sonuç	Baas Partisi hükûmeti devrildi; Nasırcı hükûmet kuruldu;
Taraflar
Baasçılar	Nasırcılar
Komutanlar ve liderler
Ali Salih es-Sadi	Abdüsselam Arif; Abdürrahman Arif;
Güçler
	34.000 Ulusal Muhafız milisi
Kayıplar
	250 ölü

Kasım 1963 Irak askerî darbesi, 13 - 18 Kasım 1963 tarihleri arasında, parti içindeki bölünmelerin ardından Nasır yanlısı Iraklı subayların Baas Partisi yönetimine karşı gerçekleştirdiği bir askeri darbedir. Darbenin kendisi kansız olmasına rağmen, ilgili eylemlerde 250 kişi öldürülmüştür.^[2]

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Şubat 1963'te Irak devlet iktidarını ele geçirdikten sonra, Nasır yanlısı ve karşıtı Baas liderleri ile sağ ve sol pan-Arap milliyetçisi Baas liderleri arasındaki bölünmeler, Irak'ın ilk Baas hükûmetinin Kasım 1963'te çöküşüne yol açtı. Bu sırada 7.000 Iraklı komünist tutukluydu.

Kasım'in eski yardımcısı Abdüsselam Arif (Baasçı olmayan) büyük ölçüde törensel olarak cumhurbaşkanı unvanını alırken, önde gelen Baasçı general Ahmed Hasan el-Bekir başbakan olarak seçildi. Yeni hükûmetin en güçlü lideri, Ulusal Muhafız milislerini kontrol eden ve yüzlerce şüpheli komünistin ve diğerlerinin katledilmesini organize eden Irak Baas Partisi genel sekreteri Ali Salih es-Sadi idi.^[3]

Es-Sadi, Suriye ile bir birliği desteklerken; daha muhafazakar askeri kanat, Kasım'ın "Önce Irak politikası"nı destekledi. Ulusal Muhafızların disiplinli davranışlarıyla birleşen hizipçilik, askeri kanadın parti liderliğine karşı bir darbe başlatmasına yol açtı; Es-Sadi, İspanya'da sürgüne zorlandı.^[4] El-Bekir, partiyi kurtarmak için Baas Partisi Ulusal Komutanlığı'nı toplantıya çağırdı. Toplantı partinin sorunlarını daha da kötüleştirdi. Kendisini pan-Arap Baas hareketinin lideri olarak gören Mişel Eflak, Irak Baas Partisi'nin kontrolünü ele geçirme niyetini açıkladı. "Önce Irak" kanadı öfkelendi ve Cumhurbaşkanı Arif, Baas'a karşı olan sabrını kaybetti. Parti, 18 Kasım 1963'te hükûmetten çıkarıldı. 12 Baaslı hükûmet üyesi istifaya zorlandı ve Ulusal Muhafızlar, Cumhuriyet Muhafızları ile değiştirildi.^[5]

Darbe[değiştir | kaynağı değiştir]

12 Kasım Salı günü, es-Sadi ve Baas Partisi meslektaşlarından 18'i silah zoruyla yakalandı ve Madrid'e uçtu. Ertesi gün, es-Sadi'den bahsetmeden, Radyo Bağdat, iktidardaki Baas Partisi'nin artık El-Bekir başkanlığındaki 15 üyeli bir konsey tarafından yönetildiğini duyurdu. Saat 11.00'dan birkaç dakika önce radyo yayından kalktı ve savaş uçakları Bağdat'taki Cumhurbaşkanlığı Sarayı'nı bombaladı; Es-Sadi taraftarlarından oluşan büyük kalabalık Bağdat'ta gösteri yaptı. Öğleden sonra, Başbakan Bekir'in güçleri kontrolü geri aldı. Ertesi akşam Madrid'de es-Sadi, sekiz yeni Baas liderinin görevden alındığını ve Beyrut'a uçtuğunu ve es-Sadi'nin Suriyeli Baasçılarla birlikte Bağdat'a döneceğini duyurdu.^[6] 18 Kasım Pazartesi günü, Irak Cumhurbaşkanı Abdüselam Arif, kardeşi Tugay Generali Abdürrahman Arif ve onların Irak Ordusu destekçileri, Baas Ulusal Muhafız Milislerini (1963 Şubat ve Ağustos arasında 5.000'den 34.000'e yükseldi) bastırdı ve Halil Casim el-Dabbah, Said Hamo, Abdülaziz el-Akili ve Yunus Atar Başi gibi diğer üst düzey subaylar ve Abdüsselam Arif'in destekçileri dördüncü ve üçüncü tümenlerin kontrolünü ele geçirirken Baas Ulusal Muhafız Milisleri'nin Musul ve Kerkük'teki karargahlarını bombaladılar. Daha sonra el-Bekir Başbakanlıktan alındı; es-Sadi yeni konseye alınmadı ve sürgünde kaldı.^[7]

Sonuç olarak, ilk Baas hükûmeti devrildi ve Abdüsselam Arif Cumhubaşkanı olarak yeni, Nasır yanlısı bir hükûmet kuruldu. Irak Arap Sosyalist Baas Partisi diğer tüm siyasi partilerle birlikte yasaklandı ve Irak Arap Sosyalist Birliği Irak Cumhuriyeti'ndeki tek yasal parti ilan edildi.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

14 Temmuz Devrimi

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Iraq (1932-present) 22 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Political Science Department, University of Central Arkansas.
^ "19. Iraq (1932-present)". uca.edu (İngilizce). 15 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2021.
^ Sold Out? US Foreign Policy, Iraq, the Kurds, and the Cold War. Palgrave Macmillan. 2015. ss. 59-60, 77. ISBN 978-1-137-48711-7.
^ "Revolt Fails In Iraq— Palace Hit; Former Aide Flees Nation", Salt Lake Tribune (Salt Lake City, UT), November 14, 1963, p1, p10
^ Saddam: His Rise and Fall. Harper Perennial. 2005. ss. 44-46. ISBN 0-06-050543-5.
^ "Iraq Ousts 8 Leaders Of Its Coup— Exiled Strongman Due Back From Spain in Bewildering Twist", Bridgeport (CT) Telegram, November 15, 1963
^ "Iraq's President Stages Coup, Claims Control— Forms New Council, Nips Socialist Camp", Salt Lake Tribune, November 18, 1963, p1

[ucairaq-1] Iraq (1932-present) 22 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Political Science Department, University of Central Arkansas.

[2] "19. Iraq (1932-present)". uca.edu (İngilizce). 15 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2021.

[3] Sold Out? US Foreign Policy, Iraq, the Kurds, and the Cold War. Palgrave Macmillan. 2015. ss. 59-60, 77. ISBN 978-1-137-48711-7.

[4] "Revolt Fails In Iraq— Palace Hit; Former Aide Flees Nation", Salt Lake Tribune (Salt Lake City, UT), November 14, 1963, p1, p10

[Coughlin_p.44-46-5] Saddam: His Rise and Fall. Harper Perennial. 2005. ss. 44-46. ISBN 0-06-050543-5.

[6] "Iraq Ousts 8 Leaders Of Its Coup— Exiled Strongman Due Back From Spain in Bewildering Twist", Bridgeport (CT) Telegram, November 15, 1963

[7] "Iraq's President Stages Coup, Claims Control— Forms New Council, Nips Socialist Camp", Salt Lake Tribune, November 18, 1963, p1

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

g t d Irak'ta protesto ve darbeler
İEDTY (1918-1920)	1919 Mahmud Berzenci Ayaklanması
Irak Mandası (1920-1932)	1920 Irak İsyanı
Irak Krallığı (1921-1958)	1922 Mahmud Berzenci Ayaklanması 1931-1932 Ahmed Barzani Ayaklanması 1933 Simele Katliamı 1935-1936 Irak Şii Ayaklanmaları 1936 Irak askerî darbesi 1941 Irak askerî darbesi 1943 Barzani ayaklanması 1948 El-Vatbe Ayaklanması 14 Temmuz Devrimi (1958)
Irak Cumhuriyeti (1958-1968)	1959 Musul Ayaklanması Ramazan Devrimi (1963) Kasım 1963 Irak askerî darbesi 1965 Irak darbe girişimi 1966 Irak darbe girişimi 17 Temmuz Devrimi (1968)
Irak Cumhuriyeti (1968-2003)	İkinci Irak-Kürt Savaşı 1977 Irak'ta Şii Ayaklanması 1979-1980 Irak'ta Şii Ayaklanması 1983 Kürt İsyanı 1991 Irak Ayaklanmaları Irak Kürt İç Savaşı 1996 Irak Darbe Girişimi 1999 Irak'ta Şii Ayaklanması
Irak Cumhuriyeti (2003-günümüz)	2011 Irak protestoları 2011 Duhok Olayları 2012–2013 Irak protestoları 2015–2018 Irak protestoları 2019–2021 Irak protestoları 2020 Süleymaniye Valiliği'nde Kürt protestoları

g t d Arap milliyetçiliği
İdeoloji	Arap sosyalizmi Baasçılık Nâsırcılık Pan Arabizm Üçüncü Enternasyonel Teori
Tarih	Arap Ayaklanması Filistin Mandası'nda toplumlararası çatışma 1936-39 Arap ayaklanmaları 1920 Irak İsyanı Huzistan'da Arap ayrılıkçılığı 1979 Huzistan ayaklanması Büyük Suriye İsyanı 1941 Irak askerî darbesi Anglo-Irak Savaşı Arap-İsrail savaşları Süveyş Krizi Altı Gün Savaşı Yıpratma Savaşı Yom Kippur Savaşı İsrail-Filistin çatışması 1952 Mısır Devrimi Irak İntifadası Cezayir Bağımsızlık Savaşı 14 Temmuz Devrimi 1959 Musul Ayaklanması 1961 Suriye askerî darbesi Arap Soğuk Savaşı Kuzey Yemen İç Savaşı Ramazan Devrimi 1963 Suriye askerî darbesi Zufar Ayaklanması Kasım 1963 Irak askerî darbesi Aden Krizi 1966 Suriye askerî darbesi 17 Temmuz Devrimi 1969 Sudan askerî darbesi 1969 Libya askerî darbesi Kara Eylül Olayları Lübnan İç Savaşı
Konseptler	Araplaşma Arap kimliği Arap Birliği (plan) Arap dünyası
Kişiler	Mişel Eflak Casim Elvan Yaser Arafat Abdürrahman Arif Abdüsselam Arif Zeki el-Arsuzi Beşşar Esad Hafız Esad Cemal el-Etâsî Mansur el-Atraş Sultan el-Atraş Tarık Aziz Ahmed Hasan el-Bekir Ahmed bin Bella Selahaddin el-Bitar İzzet Derveze I. Faysal Muammer Kaddafi Reşid Ali Geylani George Habaş Mustafa Satı Bey Hüseyin bin Ali (Mekke emiri) Saddam Hüseyin Emin el-Hüseynî Salah Cedid Abdurrahman el-Kevakibi Cemal Abdünnâsır Adnan Paçacı Amin Rihani Fuad er-Rikabi Abdullah Rimavi Hamdin Sabahi Konstantin Züreyk
Örgütler	El-Evde El-Fetat Cemiyeti Al-Mourabitoun Arap Baası Arap Baas Hareketi Arap Federasyonu Arap Yüksek Komitesi Arap İslam Cumhuriyeti Arap Kurtuluş Ordusu Arap Milliyetçi Hareketi Arap Sosyalist Eylem Partisi Arap Sosyalist Birliği (Mısır) Arap Sosyalist Birliği (Irak) Arap Sosyalist Birlik Partisi (Suriye) Arap Yarımadası Halk Birliği Nakşibendi Ordusu Baas Partisi Baas Partisi (Irak ağırlıklı hizip) Baas Partisi (Suriye ağırlıklı hizip) Fetih (siyasi parti) Arap Cumhuriyetleri Federasyonu Irak Devrimcileri Genel Askeri Konseyi Bağımsızlık Partisi (Filistin Mandası) Lübnan Ulusal Hareketi Libya Arap Sosyalist Birliği Ulusal Kurtuluş Cephesi (Cezayir) Filistin Kurtuluş Örgütü Filistin Halk Kurtuluş Cephesi Retçi Cephe Cihad ve Kurtuluş Yüksek Komutanlığı Arap Cumhuriyetleri Birliği (1972) Birleşik Arap Cumhuriyeti Birleşik Arap Devletleri Birleşik Siyasi Komutanlık
Edebiyat	Arap Uyanışı Diriliş Yolunda Tek Kader için Savaş
Semboller	Birleşik Arap Cumhuriyeti arması Selahaddin Kartalı Arap Federasyonu bayrağı Arap İsyanı bayrağı Kureyş Şahini Pan-Arap renkleri
İlgili konular	Cezayir milliyetçiliği Mısır milliyetçiliği Büyük Moritanya Büyük Fas Büyük Somali Büyük Suriye Büyük Yemen Irak milliyetçiliği İslamcılık Ürdün milliyetçiliği Lübnan milliyetçiliği Libya milliyetçiliği Filistin milliyetçiliği Ümmetçilik Sahravi milliyetçiliği Somali milliyetçiliği Suriye milliyetçiliği Tunus milliyetçiliği
Kategori

Kasım 1963 Irak askerî darbesi nedir?, Kasım 1963 Irak askerî darbesi anlamı nedir?, Kasım 1963 Irak askerî darbesi ne demektir?