Tarih öncesi insan kronolojisi

Aşağıdaki tarih öncesi insan kronolojisi, 300.000 yıl önce Afrika'da Homo sapiens'in ilk görünüşünden başlayıp, 5.000 yıl önce Yazının icadı ve tarihyazımının başlangıcına kadar süren, bir başka anlatımla Orta Paleolitik (Eski Taş Devri) 'den dünya tarihi nin başlangıcına kadar olan zamanı kapsar.

Bu çizelgedeki tüm tarihler, yeni buluntular veya analizler ışığında değiştirilebilirler.

Orta Paleolitik[değiştir | kaynağı değiştir]

300.000 yıl önce: Jebel Irhoud, Fas 'da Homo sapiens'in olası ilk görünüşü.
270.000 yıl önce: Y-DNA haplogroup A00 ("Y kromozom dem'i").
250.000 yıl önce: Homo neanderthalensis (Saccopastore kafatasları) 'nın ilk görünüşü
250.000-200.000 yıl önce: Batı Asya'da modern insan olması (Misliya mağarası))
230.000-150.000 yıl önce: mt-DNA haplogroup L ("Mitokondriyal Havva")
195.000 yıl önce: Omo kalır (Etiyopya), anatomik modern insanlar ortaya çıkmıştır.^[1]
160.000 yıl önce: Homo sapiens idaltu
170.000 yıl önce: insanlar ilk bu tarihte giyim ve tekstil giyim tarihi giyim eşyası giyiyorlar.^[2]
150.000 yıl önce: Afrika'nın Halkı: Khoisanid ayrılık, mtDNA haplogroup L0
125.000 yıl önce: Eemian buzullararası dönemin zirvesi.
120.000–90.000 yıl önce: Abbassia Pluvial Kuzey Afrika'da - Sahara Çölü bölgesi ıslak ve bereketlidir.
100.000-60.000 yıl önce: Endonezya'nın Flores adasındaki Liang Bua mağarasında, Homo floresiensis insan türüne ait kafatası, diş ve kemik fosilleri ile taş aletler ortaya çıkarıldı. 1 metre boyunda, 25 kg ağırlığında olduğu düşünülen ve Hobbit olarak bilinen bu insan türünün ateş yaktığı ve taş aletler yaptıkları biliniyor. Yaklaşık 60 bin yıl önce yok olan Homo floresiensis insanlarının neden ve nasıl yok oldukları tam olarak bilinmiyor.^[3]
82.000 yıl önce: Fas'taki Taforalt 'dan küçük delikli deniz kabuğu boncukları dünyanın herhangi bir yerinde bulunan kişisel süs eşyası yapımının en erken kanıtıdır.^[4]
74.000 yıl önce: Endonezya'nın Sumatra adasındaki Toba Yanardağı neredeyse insanlığın soyunu tüketen süper volkan patlaması yaşandı. Bu felaket sonrası Dünya genelinde yaklaşık 15.000 insan hayatta kalmış olabilir.^[5]
70.000 yıl önce: Blombos Mağarası, Güney Afrika'dan soyut sanat veya sembolik sanatın en eski örneği — ızgara veya çapraz kapak desenleriyle kazınmış taşlar.^[6]
120.000 ila 75.000 yıl önce: Khoisanid Güney Afrika'dan Doğu Afrika'ya geri göç.^[7]
70.000 yıl önce: Son Afrika kökenli: ayırma [[Sahra Altı Afrika'nın Sahra-altı Afrikalıları] ve Afrikalı olmayanlar]

Üst Paleolitik[değiştir | kaynağı değiştir]

"Epipaleolitik" veya "Mezolitik" Son Buzul Maksimumları Arasındaki Geçiş Dönemi İçin Terimlerdir ve Eski Dünya (Avrasya) kültürlerindeki Neolitik Devrim.

67.000 ila 40.000 yıl önce: Avrasyalılara Neandertal insanların karışması.
55.000 yıl önce: Slovenya'nın kuzeybatısındaki Cerkno yakınlarındaki Neandertallerin yaşadığı Divje Babe mağarasında, aralıklı deliklerle delinmiş bir mağara ayısı uyluk kemiğinden yapılmış bir flüt bulundu. Divje Babe flütü, Dünyanın en eski müzik enstrümanı olarak tarihe geçti.^[8]
50.000 yıl önce: Denisova insanları tarafından yapılıp kullanılmış Dünyanın en eski Dikiş iğnesi bulundu.^[9]
50,000–30,000 yıl önce: Mousterian Pluvial Kuzey Afrika'da. Sahra Çölü bölgesi ıslak ve bereketlidir. Yeni Taş Devri Afrika'da başlıyor.
45.000–43,000 yıl önce: Avrupa ilk modern insan.^[10]
45.000–40.000 yıl önce: Châtelperronian Fransa'da kültür.^[11]
42.000 yıl önce: Paleolitik flüt Almanya'da.^[12]
42,000 yıl önce: Doğu Doğu Timor Jerimalai mağarası : gelişmiş derin deniz balıkçılığı teknolojisinin ilk kanıtı ] - yüksek seviyeli denizcilik becerileri ve Avustralya ve diğer adalara ulaşmalarını sağlayabilecek okyanus geçişleri için gereken teknolojiyi kullanmaları, ton balığı gibi çok sayıda iri derin deniz balığı yakalayıp tüketmelerinden belli.^[13]^[14]
41.000 yıl önce: Denisova insanı Altay Dağlarında yaşıyor.
40.000 yıl önce: Homo neanderthalensis'in yok olması.^[11]
Aslan adam heykeli (Aurignacian, 40.000-35.000 yaşında
40.000 yıl önce: Aurignacian kültürü Avrupa'da başlıyor.^[15]
40.000 yıl önce: Aurignacian kültürü Avrupa'da başlıyor.^[16]
40.000 yıl önce: bilinen en eski zoomorfik figüratif sanat eseri Aslan adam heykelciği.^[17]
kuzey-batı Batı Avustralya Kimberley bölgesinde bulunan Bradshaw kaya resimleri
40.000–30.000 yıl önce: Sydney 'deki ilk insan yerleşimi Aboriginal Avustralya,^[18]^[19] Perth ^[20] ve Melbourne.^[21]
40.000–20.000 yıl önce: bilinen en eski ritüel yakma, Avustralya'nın Mungo Gölünde Mungo Kadın.
39.000-33.000 yıl önce: Güneydoğu Asya'da Tabon mağarasında yaşayan insanlar, Bitki Lif'leri kullanarak bebek taşıma çantalar, kıyafetler, sepetler, balık ağları ip ve halatlar yapmaya başlıyorlar.^[22]
35.000 yıl önce: bilinen en eski zoomorfik olmayan, sadece insan gösteren figüratif sanat eseri Hohle Fels Venüs).
33.000 yıl önce: Tarihte bilinen en eski evcil Köpek'lerin hem Avrupa'da hem de Sibirya'da var olduklarını gösteriyor. Her iki kıtada hemen hemen aynı dönemlerde yaşamış köpeklerin kafatasları evrime ışık tutuyor^[23]^[24]
31.000–16.000 yıl önce: 'Son Buzul Maksimum' '(26.500 yıl önce zirve).
30.000 yıl önce: kaya resimleri geleneği Hindistan 'da Bhimbetka kaya sığınakları' da başlıyor, bu günlerde bir koleksiyon olarak bilinen en yoğun kaya sanatıdır. Yaklaşık 10 kilometrelik bir alanda, ² bölgesinde yaklaşık 800 kaya barınağı bulunmaktadır ve bunların 500'ünde resim bulunmaktadır.^[25]
29.000 yıl önce: En erken fırın bulundu.
28.500 yıl önce: Yeni Gine, Asya veya Avustralya'dan gelen koloniciler tarafından dolduruldu.^[26]
28.000 yıl önce: bilinen en eski eğirilmiş ip.
28.000–24.000 yıl önce: bilinen en eski çanak çömlek — pişirme veya depolama kaplarından ziyade heykelcikler yapmak için kullanılır (Venüs Dolní Věstonice).^[27]
28.000–20.000 yıl önce: Gravettian Avrupa'da dönem. Zıpkınlar ve testereler icat edildi.
25.000 yıl önce: Günümüz Çekya 'nde Moravya' da Dolní Věstonice'de Mammoth kemiklerinden inşa edilmiş kulelerden oluşan bir mezra kuruldu. Bu, arkeologlarca bu güne kadar bulunabilmiş en eski insan daimi yerleşimidir.^[28]
23.000 yıl önce: Japonya'nın Okinawa adasının güney kıyılarındaki Sakitari Mağarası’nda 23 bin yıllık deniz salyangozu kabuğundan titizlikle yapılmış, bilinen en eski balık oltası kancaları bulundu.^[29]
23.000 yıl önce: İsrail’de Celile Denizi kıyısında Ohalo II ismindeki 23,000 yıllık avcı toplayıcı yerleşik kampında küçük ölçekli tarım denemeleri yapıldığına dair kanıtlar bulundu.^[30]
21.000 yıl önce: Avustralya'nın başkenti Canberra 'da bulunan eserler eski insan faaliyetine işaret ediyor.^[31]
20.000 yıl önce: Lübnan 'da Kebaran kültürü.
20.000 yıl önce: Çin'den en eski seramik depolama / pişirme kapları.^[32]* 20.000-10.000 yıl önce: Orta Afrika'ya Khoisanid yayılması.^[7]
16.000-14.000 yıl önce: Okinawa, Japonya'da (Proto-Mongoloid fenotipinde) Minatogawa Adamı
16.000–13.000 yıl önce: Amerika'dan Asya'dan Kuzey Amerika'ya sömürgeleştirilmesi Tarih öncesi göç ve yerleşim.
16.000-11.000 yıl önce: Kafkas Avcı-Toplayıcıların (Caucasoid fenotipinde) Avrupa'ya yayılması.
16.000 yıl önce: Wisent şu anda İspanya sınırında olan Fransız Pirenelerinde Le Tuc d'Audoubert olarak bilinen mağaranın derinliklerinde kilden şekillendirilmiştir.^[33]
15.000-14.700 yıl önce (M.Ö. 13000- M.Ö. 12.700): [[Domuzun evcilleştirilmesi] için önerilen en erken tarihler].
14.800 yıl önce: Nemli Dönem Kuzey Afrika'da başlıyor. Daha sonra Sahra olacak olan bölge ıslak ve bereketli ve akiferi doludur.^[34]
14,500-11,500: Kızıl Geyik Mağarası insanları Çin'de, arkaik veya arkaik-modern melez insanlarının olası geç zaman varlığı.
14.400 yıl önce: Bilinen en eski Ekmek kalıntısı bulundu. Ürdün'de yer alan Shubayqa 1 Natufyan avcı-toplayıcı yerleşkesinde bulunan Fırın yakınlarında buğday ve arpadan yapılmış ekmek kalıntıları bulundu.^[35]

14.000-12.000 yıl önce: tarih öncesi savaş (Jebel Sahaba katliamı Natufian kültür için en eski kanıt.
13.000–10.000 yıl önce: Son Buzul Maksimum, Son buzul dönemi sonu, iklim ısınmaları, buzullar geri çekilir.
13000 yıl önce: Agassiz Gölü 'nde büyük bir su baskını meydana gelir; bu gölün büyüklüğü o zamanki Karadeniz kadar ve Dünya üzerindeki en büyük göl olabilirdi. Gölün çoğu Kuzey Okyanusuna Mackenzie Nehri boyunca boşalır.
13.000–11.000 yıl önce: Koyunun evcilleştirilmesi için önerilen en erken tarihler.
Yaklaşık 13.000 yıl önce, Yeni Dryas buz devri.
12.000 yıl önce: Jericho, MÖ 10.000'e dayanan bir yerleşim kanıtı var. Jericho, Natufian avcı-toplayıcı grupları için popüler bir durak alanıydı ve bu grupların ardında hilal şeklinde küçük taş araçlar bıraktılar.^[36]
12.000 yıl önce: Keçinin evcilleştirilmesi için önerilen en erken tarihler.

Holosen[değiştir | kaynağı değiştir]

"Neolitik" ve "Tunç Çağı" terimleri kültüre özgüdür ve çoğunlukla Eski Dünya kültürleriyle sınırlıdır. Yeni Dünya 'nın birçok popülasyonu modern dönem' ndeki Avrupalı temaslara kadar Mezolitik kültürel aşamada kalır.

12,000 yıl önce: Mevcut Holosen döneminin başlangıcı.
11,800 yıl önce: Mardin sınırları içindeki çanak çömleksiz neolitik dönemde kurulmuş olan Boncuklu Tarla 'da, Göbekli Tepe'deki tapınaktan 800 yıl daha eski olan Dinler öncesi tapınağı ortaya çıkarıldı. Bu tapınak 11,800 yıl öncesine tarihlendirilmiştir.^[37]
11.000 yıl önce (MÖ 9.000): Türkiye'nin en güneyindeki Göbekli Tepe temenoi tören yapılarının inşası için kaydedilen en erken tarih, muhtemelen Yeryüzündeki en eski ayakta kalan din öncesi site.^[38]
11.000 yıl önce ([[M.Ö. 9.000] M.Ö. 9.000)]): Dünyanın en eski sürekli yerleşim bölgelerinden biri olan Jericho 'un ortaya çıkışı. Giant short-face bear ve giant ground sloth'un soyu tükenir. Atların Kuzey Amerika'da soyu tükenir.
10.500 yıl önce (9. binyıl M.Ö. 8,500): [Sığırın evcilleştirilmesi] için önerilen en erken tarih.
10.000 yıl önce ([[MÖ 8. binyıl] MÖ 8.000]]): Pleistosen ortasından beri devam eden Kuvaterner yok oluş sonlanıyor. Megatherium, yünlü gergedan, İrlanda geyiği, mağara ayısı, Mağara aslanı ve kılıç dişli kaplan de dahil olmak üzere buzul çağının megafaunasının soyu tükenir. Mamutun Avrasya ve Kuzey Amerika'da soyu tükenir, ancak M.Ö 1650 yılına kadar küçük ada popülasyonlarında korunur.
11,000 - 9,000 yıl önce: Byblos'a, PPNB döneminde yaklaşık M.Ö. 8800 ila 7000 yıllarında yerleşilmiş. Neolitik bazı binaların kalıntıları yerinde gözlemlenebilir.^[39]^[40]
10.000 - 8.000 yıl önce (MÖ 8. binyıl M.Ö. 8000 - M.Ö. 6000 yıllarında): Buzul sonrası deniz seviyesi yükselmesi yavaşlar ve önceki 10.000 yıl boyunca gerçekleşen toprak kütlelerinin batışını yavaşlatır.
10.000 - 9.000 yıl önce (MÖ 8000-7000): Eş zamanlı olarak Dünyanın birçok bölgesindeki avcı-toplayıcı olarak yaşayan insanlar, Çavdar, arpa ve buğday tarımı yapmaya başladılar. Yetişen bu ürünleri ilk başta keşkek ve çorba için kullanılırlar, sonrasında ekmek için.^[41] Bu dönemde erken tarımda, dikme çubuğu kullanılır, ancak sonraki yüzyıllarda ilkel saban ile değiştirilir.^[42] Bu dönemde, bugün kadar yaklaşık 8.5 metre yüksekliği ve 8.5 metre çapa kadarı ulaşmış yuvarlak bir taş kulesi Jericho inşa edildi.^[43]
10.000-5.000 yıl önce (M.Ö. 8000-3000) Ortak atalar noktası: Bu dönemde, günümüzde yaşayan tüm insanlarının ortak ataları olan insan topluluklarının en son alt grubu yaşamıştır. Bu grup dışında kalanların soyu günümüze ulaşmamıştır.^[44]
10.000 yıl önce (M.Ö. 8.000): Çin'in Henan eyaletindeki Peiligang neolitik yerleşiminde çok sayıda evcilleştirilmiş Tavuk kemiklerine rastlandı.^[45] Nature dergisinde 2021 yılında yayınlanan Genetik çalışma da Tavukların Peiligang kültüründe evcilleştirildiğini doğrulamıştır.^[46]
9,500–5,900 yıl önce: Neolitik Subpluvial Kuzey Afrika'da. Sahra Çölü bölgesi savana benzeri bir ortamı desteklemektedir. Çad Gölü şu andaki Hazar Denizi 'den daha büyüktür. Günümüz Sahel bölgesinde bir Afrika kültürü gelişir.
9,500 yıl önce (MÖ 7500): Çatalhöyük Anadolu 'da kurulmuş kentsel yerleşim. Kedinin evcilleştirilmesi için varsayılan en erken tarih.
9,200 yıl önce: Amman, Ürdün 'deki ilk insan yerleşimi; 'Ain Ghazal Neolitik yerleşim 15 hektarlık bir alana yayılmıştır.^[47]
9,000 yıl önce: Doğu Çin'in Zhejiang eyaletinde yer alan antik "Shangshan" neolitik yerleşiminde bulunan çömlek testilerde, bilinen en eski Bira kalıntısına rastlandı. Çinliler birayı Pirinç ve Şeker kamışından elde ediyorlardı. Ayrıca bu arkeolojik alanda bira üretim atölyesi de bulundu.^[48]
9,000 yıl önce (MÖ 7000): Jiahu kültürü Çin'de başladı.
8,600 yıl önce: Bursa'nın Yenişehir ilçesi sınırları içerisindeki neolitik Barcın Höyük de keşfedilen çömleklerde, Süt ve Tereyağı kullanıldığına dair kanıtlar bulundu.^[49]
8,200–8,000 yıl önce: 8,2 kiloyear olayı: Doğu Afrika ve Mezopotamya'da daha kurak şartlara yol açan Laurentide Buz Levha nın nihai çöküşünün neden olduğu küresel sıcaklıkların ani düşüşü.
8000 ila 5.000 yıl önce: proto-yazı 'nın Çin, Güneydoğu Avrupa (Vinca sembolleri) ve Batı Asya'da proto-literate cuneiform).
8000 yıl önce: [Halep'in] bulunduğu yerdeki yerleşim yeri kanıtları yaklaşık c. 8000 yıl önce, Karahal de kazılar yapılmasına rağmen, şehrin 25 kilometre kuzeyindeki bölge yaklaşık 13.000 yıl önce yaşadığını gösteriyor,^[50] Karbon-14 tarih MÖ yedinci bin yılın ikinci yarısından bu yana, muhtemelen MÖ 6300 civarında işgal edilmiş olabilir.^[51] Ancak, daha geniş olan barada havzasında, M.Ö. 9000 yıllarına dayanan yerleşimin kanıtı bulunmaktadır.^[52]
7,500 yıl önce: Sırbistan'ın Pločnik neolitik yerleşiminde Bakır eritme fırınları bulundu. Ayrıca aynı arkeoloji alanda bakır Balta ve bakır Keski de bulundu.^[53]
7,200–6,000 yıl önce: MÖ 5200-4000: Għar Dalam evresi Malta. Adadaki ilk tarım yerleşimleri.^[54]^[55]
7,000 yıl önce: Günümüz Hırvatistan'ın Dalmaçya bölgesindeki Pokrovnik neolitik yerleşiminde Dünyanın en eski Peynir kalıntıları bulundu.^[56]
6,100-5,800 yıl önce: MÖ 5. binyıl M.Ö. 4100–3800: Żebbuġ fazı. Malta.
6,070–6,000 yıl önce (4050–4000): Trypillian Nebelivka (Ukrayna) yerleşimine 15.000'e ulaştı. -18.000 nüfuslu.^[57]^[58]
6.500 yıl önce: Varna Nekropolisi, Bulgaristan 'da bulunan en eski altın hazinesi.
6,000 yıl önce ([[MÖ 4. binyıl] M.Ö. 4000]]): Mezopotamya / Bereketli Hilal bölgesinde (günümüz Irak çevresinde medeniyetler gelişir). atın evcilleştirilmesi ve çömlekçi tekerleği 'nin icadı için varsayılan en erken tarihler.
5,900 yıl önce: 5.9 kilo-yıl olayı: yakındaki göçler nedeniyle muhtemelen Sahara Çölünün kuru dönemini ve Nil Vadisinde nüfus artışını başlatan hızlı ve yoğun kuraklaştırma olayı. Ayrıca bu gelişmenin Mezopotamya'daki Ubaid Dönemi'nin bitmesine katkıda bulunduğuna inanılmaktadır.
5,800 yıl önce: (M.Ö. 39. M.Ö. 3800-3800): Somerset Seviyelerinde Posta yolu, Tatlı yol ve Geçit yolu inşa edilmiştir.
5,800 yıl önce (39. yüzyıl M.Ö. 3800): Trypillian Talianki (Ukrayna) yerleşim bölgesi 15.600 - 21.000 nüfusa ulaşır.^[59]
5,800–5,600 yıl önce: (M.Ö. 3800–3600): [Mġarr evresi] Malta'nın tarihöncesinde kısa bir geçiş dönemi. Özellikle eğri çizgilerden oluşan çanak çömlek ile tanınır.
5,700 yıl önce (M.Ö. 3800 - 3600 M.Ö.)) Suriye 'deki Tell Brak' daki toplu mezarlar.
5,700 yıl önce (M.Ö. 3800): Trypillian, Maidanets (Ukrayna) yerleşimini 12.000-46.000 nüfusa ulaşır,^[60] ve 3 katlı bina inşa edilmiştir.^[61]
5,700 yıl önce: (M.Ö. 3700 ila 3600 M.Ö.): Minos kültürü Girit 'de başlıyor.
5,600–5,200 yıl önce (3600–3200 BC): Malta'da Ġgantija dönemi. Malta tarih öncesi sakinlerinin yaşamı değişti.
5,500 yıl önce: [[36] MÖ 3600 ila 3500 M.Ö.]): Uruk dönemi Sümer. Mısır 'daki ilk mumyalama bulgusu.
5,500: tekerlekli araç 'ın bilinen en eski tasviri (Bronocice pot, Funnelbeaker culture)
5,300 yıl önce: (M.Ö. 3300 M.Ö. 3300): Tunç Çağı Yakın Doğu'da başlıyor ^[62] Newgrange İrlanda'da inşa edildi. İndus Vadisi Uygarlığı 'nın Hakra Evresi Hindistan Yarımadası' da başlar.
5,300-5,000 yıl önce (M.Ö. 3300-3000): Malta 'da Saflieni evresi tarih öncesi.
4,600 yıl önce: (MÖ 2600): Sumer ve Mısır 'da kaydedilen tarih' in başlangıcını tetikleyen Yazma tarihi gelişmiştir.
5000-2000 yıl önce (M.Ö. 3000-300) En son ortak ata: bu dönemde bir zamanlar tüm günümüz insanlarının ortak atası olan en son insan yaşamıştır, diğerlerinin ya soyu tükenmiştir, ya da tüm günümüz insanlarının bir alt kümesinin atalarıdırlar.^[44]

<! - Daha sonraki herhangi bir olay "Antik tarihin kronolojisi" ne aittir. ->

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Erin Wayman (11 Ocak 2012). "En Eski Modern İnsan adaylarını gör". smithsonian.com. 12 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018.
^ "Bit DNAsı çalışması insanların ilk 170.000 yıl önce kıyafet giydiğini gösteriyor". ScienceDaily. 7 Ocak 2011. 15 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018.
^ "Homo floresiensis". Vikipedi. 27 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2023.
^ "Dünyanın En Eski Üretilen Boncukları Düşünüldüğünden Daha Eski". Science Daily. 7 Mayıs 2009. 1 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2013.
^ ""Toba Erüpsiyonu - İnceleme İddiası - Eski İnsanlar Dağılmamış"". 8 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2008.
^ "'En eski' tarih öncesi sanat ortaya çıkarıldı". BBC Haberler. 10 Ocak 2002. 30 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018.
^ ^a ^b Rito T, Richards MB, Fernandes V, Alshamali F, Cerny V, Pereira L, Soares P., "Afrika genelinde ilk modern insan dağılımı", PLoS One 2013 Kasım 13; 8 (11): e80031. doi: 10.1371 / journal.pone.0080031. "~ 130 ile, iki farklı anatomik modern insan grubu, Afrika'da bir arada var oldu: genel olarak, günümüzde birçok modern-gün Khoe ve San popülasyonunun ataları ve dünya çapında en çok bulunanların atalarını içeren ikinci bir orta / doğu Afrika grubu. Erken modern insan dağınıklıkları, iklim değişikliğiyle, özellikle de Orta ve Doğu Afrika'da genişlemeyi kolaylaştıracak paradoksal olarak ortaya çıkan MIS 5'in (deniz izotopu evre 5, 135–75 ka) tropik Afrika “megadroughts” ı ile ilişkilidir. Haplogroup L3 ~ 60 ka taşıyan insanların Afrikası. Haplogroup L0 içinde iki güney-doğu göçü farkedilebilir Bir tanesi, 120 ile 75 ka arasında, mtDNA tarafından tespit edilen ilk kesin olmayan uzun menzilli modern insan dağılımını temsil eder ve birkaçlarının dağılmasına izin vermiş olabilir. modernliğin belirteçlerii İkincisi, L0d tarafından işaret edilen son 20 ka içinde, doğudaki örneklerin eski, çok daha geniş bir dağılımın kalıntılarını oluşturduğu görüşünün tersine, güney Afrika'nın güney-ünsüz dillerinin yayılmasından sorumlu olmuş olabilir. "
^ Turk, Matija; Otte, Marcel. "The Neanderthal Musical Instrument from Divje Babe I Cave (Slovenia): A Critical Review of the Discussion". MDPI. 25 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2020.
^ "Sibirya mağarasında bulunan dünyanın en eski iğnesi İnsanlık tarihinin söküğünü dikti". Sibirya Times. 23 Ağustos 2016. 21 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2018.
^ John Noble Wilford (3 Kasım 2011). "Fosil Dişler Avrupa'da İnsanları Düşünüldüğünden Daha Önceye koydu". The New York Times. s. A4. 3 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2018.
^ ^a ^b Tom Higham; Katerina Douka; Rachel Wood; Christopher Bronk Ramsey; Fiona Brock; Laura Basell; Marta Camps; Alvaro Arrizabalaga; Javier Baena; Cecillio Barroso-Ruíz; Christopher Bergman; Coralie Boitard; Paolo Boscato; Miguel Caparrós; Nicholas J. Conard; Christelle Draily; Alain Froment (21 Ağustos 2014). "Neanderthal'ın kayboluşunun zamanlaması ve yer-zaman örüntüleri". Doğa, 7514. ss. 306 -309. Bibcode:2014Natur.512..306H. PMID 25143113. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2018.
^ En eski müzik aletleri bulundu 3 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., BBC News, 25 Mayıs 2012
^ Corbyn, Zoë (24 Kasım 2011). "Arkeologlar dünyadaki en eski balık kancasını çıkarttılar". Doğa Haberleri. 30 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2014.
^ O'Connor, Sue; Ono, Rintaro (25 Kasım 2011). "Günümüzden 42.000 Yıl Önce Modern İnsanların Denizcilik Becerileri ve Pelajik Balıkçılık". Science. 334 (6059). AAAS. ss. 1117-1121. doi:10.112/science.1207703. PMID 22116883. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2014.
^ William E. Banks; Francesco d'Errico; João Zilhão (2013). "Avrupa'da Proto-Aurignacian ve Erken Aurignacian'ın kronolojisini gözden geçirme: Higham ve arkadaşlarının Banks ve ark. (2013)". İnsan Evrimi Dergisi. Cilt 65. ss. 810-817. PMID 24095637. 18 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2018.
^ William E. Banks; Francesco d'Errico; João Zilhão (2013). "Proto Kronolojisine Yeniden Bakış -Almanyacı ve Avrupa'daki Erken Aurignacian: Higham ve arkadaşlarının Banks ve ark. (2013)". İnsan Evrimi Dergisi. Cilt 65. s. 810–817. PMID 24095637. 18 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2018.
^ Martin Bailey Buz Devri Aslan Adam dünyanın en erken figüratif heykelidir 16 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The Art Newspaper ', 31 Ocak 2013, erişildi 1 Şubat 2013
^ Macey, Ri chard (15 Eylül 2007). "Yerleşiklerin geçmişi yeniden yazıldı: 30,000 yıl geri git". Sydney Sabah Herald. 2 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2014.
^ "Aborijin insanlar ve yer". Sydney Barani. 2013. 28 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2014.
^ Sandra Bowdler. "İnsan yerleşimi". D. Denoon (Ed.). Pleistosen Pasifik. Pasifik Adalılarının Cambridge Tarihi. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 41-50. 16 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2008 – Batı Avustralya Üniversitesi vasıtasıyla.
^ Gary Presland, Melbourne'un Batı Bölgesi'nin İlk Sakinleri , (revize edisyon), Harriland Press, 1997. 0-646-33150-7. Presland, sayfa 1'de şöyle diyor: “İnsanların Maribyrnong Nehri vadisinde, günümüze yakın Keilor'da, yaklaşık 40.000 yıl önce yaşadığını gösteren bazı kanıtlar var.”
^ "The invisible plant technology of Prehistoric Southeast Asia: Indirect evidence for basket and rope making at Tabon Cave, Philippines, 39–33,000 years ago". Plos One. Erişim tarihi: 30 Haziran 2023.
^ "Avrupa'da ilk olarak evcilleştirilen köpekler, çalışma diyor Yazar = Elizabeth Landau". CNN. 14 Kasım 2013. 22 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2018.
^ "Sibirya'daki mağarada bulunan antik evcil köpek kafatası: 33.000 yaşında". ScienceDaily. 24 Ocak 2012. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Bhimbetka Kaya Barınakları". Dünya Mirası. 8 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2007.
^ James Trager, The People's Chronology , 1994, 0-8050-3134-0
^ VANDIVER, P. B.; SOFFER, O.; KLIMA, B.; SVOBODA, J. (24 Kasım 1989). "The Origins of Ceramic Technology at Dolni Vecaronstonice, Czechoslovakia". Science (New York, N.Y.). American Association for the Advancement of Science (AAAS). 246 (4933): 1002-1008. doi:10.1126/science.246.4933.1002. ISSN 0036-8075. PMID 17806391.
^ Stuart, Gene S. (1979). "Buz Devri Avcıları: Kafeslerde Gizli Sanatçılar". Eski Dünyanın Gizemleri. National Geographic Society. s. 19.
^ Price, Michael ((Ed.)). "World's oldest fishhook found on Okinawa". Science. 29 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2016.
^ Snir, Ainit; Nadel, Dani; Groman-Yaroslavski, Iris; Melamed, Yoel; Sternberg, Marcelo; Bar-Yosef, Ofer; Weiss, Ehud (22 Temmuz 2015). Volis, Sergei (Ed.). "The Origin of Cultivation and Proto-Weeds, Long Before Neolithic Farming". PLOS ONE (İngilizce). 10 (7): e0131422. doi:10.1371/journal.pone.0131422. ISSN 1932-6203. PMC 4511808 $2. PMID 26200895. KB1 bakım: PMC biçimi (link)
^ "Birrigai: güney doğudaki yaylalarda bir Pleistosen sitesi". Arkeoloji Okyanusya'da. 1987. ss. 9-22.
^ Wu, Xiaohong; Zhang, Chi; Goldberg, Paul; Cohen, David; Pan, Yan; Arpin, Trina; Bar-Yosef, Ofer (28 Haziran 2012). "Early Pottery at 20,000 Years Ago in Xianrendong Cave, China". Science. American Association for the Advancement of Science (AAAS). 336 (6089): 1696-1700. doi:10.1126/science.1218643. ISSN 0036-8075.
^ Stuart, Gene S. (1979). "Buz Devri Avcılar: Kafeslerde Gizli Sanatçılar". Eski Dünyanın Gizemleri. National Geographic Society. ss. 8-10.
^ "Savannah'dan Sahara'ya geçiş Shifu", Kenneth Chang, New York Times , 9 Mayıs 2008.
^ "İnsanlar ekmek yapmayı 14.400 yıl önce biliyorlardı". Arkeo News. 15 Mayıs 2022. 1 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2023.
^ Mithen, Steven (2006). Buzun ardından: küresel bir insanlık tarihi, 20,000–5000 BC (1. Harvard University Press PBK. bas.). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. s. 57. ISBN 0-674-01999-7.
^ Çiftçi, Yunus; İpek, Bahattin. "Boncuklu Tarla Doğu Alanı Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem Mimarisi ve Köy-Mekan Organizasyonu". Research Gate. 14 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.
^ Köri, Andrew (Kasım 2008). "Gobekli Tepe: Dünyanın İlk Tapınağı mı? erişim tarihi = 2 Ağustos 2013". Smithsonian.com. 1 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ E. J. Peltenburg; Alexander Wasse (2004). Garfinkel, Yosef., “Néolithique” ve “Énéolithique” Neolitik Devirde Güney Levanten Bağlamında Byblos: Kıbrıs'taki son buluntular ışığında güneybatı Asya'ya yeni bakış açıları. Levant'ta İngiliz Araştırma Konseyi. Oxbow Books. ISBN 978-1-84217-132-5. 3 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2012.
^ Vogel, JC ve Waterbolk, HT, "Groningen Radyokarbon Tarihleri X", "Radiocarbon", 14, 6–110 / 105, 1972.
^ Kiple, Kenneth F. ve Ornelas, Kriemhild Coneè, eds., Cambridge Dünya Gıda Tarihi , Cambridge Üniversitesi Yayınları, 2000, s. 83
^ "No-Till: The Quiet Revolution" , David Huggins ve John Reganold, Scientific American , Temmuz 2008, s. 70-77.
^ Fagan, Brian M, ed. Oxford Arkeolojisi Companion , Oxford University Press, Oxford 1996 978-0-521-40216-3 p 363
^ ^a ^b https://tedlab.mit.edu/~dr/Papers/Rohde-MRCA-two.pdf 30 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Tüm Yaşayan İnsanların Ortak Ataları Üzerine
^ Xiang, Hai; Gao, Jianqiang; Zhao, Xingbo. "Early Holocene chicken domestication in northern China". PNAS. 10 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2014.
^ Hata, Ayano; Suzuki, Takayuki; Nunome, Mitsuo; Matsuda, Youchi. "Origin and evolutionary history of domestic chickens inferred from a large population study of Thai red junglefowl and indigenous chickens". Nature. 26 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2021.
^ Scarre, Chris, (Ed.) (2005). İnsan Geçmişi. Thames & Hudson. s. 222.
^ Wang, Jiajing; Sun, Hanlong; Jiang, Leping. "Early evidence for beer drinking in a 9000-year-old platform mound in southern China". Plos One. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2021.
^ "Earliest evidence of dairy production verified in northwest Turkey". DAILY SABAH. 19 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2019.
^ Bryan Nelson (4 Ağustos 2015). "en eski 12 sürekli yaşadığı şehir". Ana Doğa Ağı. ^{[ölü/kırık bağlantı]} (3. Halep, Suriye.)
^ Moore, AMT Levant'ın Neolitiği . Oxford, İngiltere: Oxford Üniversitesi, 1978. 192–198. Baskı.
^ Burns 2005, s. 2
^ "Ancient metal workshop found in Serbia". Stone Pages. 9 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2007.
^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2013.
^ "Malta tapınaklarının tarih öncesi arkeolojisi". Bradshaw Vakfı. 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2020.
^ Macdonald, Kenneth, (Ed.) (10 Eylül 2018). "Dünyanın en eski peyniri Hırvatistan'da bulundu". BBC Türkiye. 20 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2023.
^ Thomas K. Harper. "İklimsel değişkenliğin popülasyon üzerindeki etkisi Cucuteni-Tripolye kültür kompleksinin dinamikleri ve Batı Tripolye devi yerleşim birimlerinin yükselişi" (PDF). Chronikajournal.com. 2 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Kasım 2016.
^ Trypillia Mega Siteleri ve Avrupa Tarih Öncesi: MÖ 4100-3400. Books.google.dk. 22 Ocak 2016. s. 347. 27 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2016.
^ Müller, Johannes; Rassmann, Knut; Videiko, Mykhailo (22 Ocak 2016). "Trypillia Mega-Siteleri ve Avrupa Tarih Öncesi: MÖ 4100-3400". Routledge. 28 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2016 – Google Kitaplar vasıtasıyla.
^ "Yüksek hassasiyetli Tripolye ödeme planları, demografik tahminler ve ödeme kuruluşu". Academia.edu. 13 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2016.
^ "ДОСЛІДИ З ТРИПІЛЬСЬКОГО ДОМОБУДІВНИЦТВА" (PDF). Inst-ukr.lviv.ua. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2016.
^ Kristiansen & Larsson 2005

[1] Erin Wayman (11 Ocak 2012). "En Eski Modern İnsan adaylarını gör". smithsonian.com. 12 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018.

[2] "Bit DNAsı çalışması insanların ilk 170.000 yıl önce kıyafet giydiğini gösteriyor". ScienceDaily. 7 Ocak 2011. 15 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018.

[3] "Homo floresiensis". Vikipedi. 27 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2023.

[4] "Dünyanın En Eski Üretilen Boncukları Düşünüldüğünden Daha Eski". Science Daily. 7 Mayıs 2009. 1 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2013.

[5] ""Toba Erüpsiyonu - İnceleme İddiası - Eski İnsanlar Dağılmamış"". 8 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2008.

[6] "'En eski' tarih öncesi sanat ortaya çıkarıldı". BBC Haberler. 10 Ocak 2002. 30 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018.

[Rito2013-7] Rito T, Richards MB, Fernandes V, Alshamali F, Cerny V, Pereira L, Soares P., "Afrika genelinde ilk modern insan dağılımı", PLoS One 2013 Kasım 13; 8 (11): e80031. doi: 10.1371 / journal.pone.0080031. "~ 130 ile, iki farklı anatomik modern insan grubu, Afrika'da bir arada var oldu: genel olarak, günümüzde birçok modern-gün Khoe ve San popülasyonunun ataları ve dünya çapında en çok bulunanların atalarını içeren ikinci bir orta / doğu Afrika grubu. Erken modern insan dağınıklıkları, iklim değişikliğiyle, özellikle de Orta ve Doğu Afrika'da genişlemeyi kolaylaştıracak paradoksal olarak ortaya çıkan MIS 5'in (deniz izotopu evre 5, 135–75 ka) tropik Afrika “megadroughts” ı ile ilişkilidir. Haplogroup L3 ~ 60 ka taşıyan insanların Afrikası. Haplogroup L0 içinde iki güney-doğu göçü farkedilebilir Bir tanesi, 120 ile 75 ka arasında, mtDNA tarafından tespit edilen ilk kesin olmayan uzun menzilli modern insan dağılımını temsil eder ve birkaçlarının dağılmasına izin vermiş olabilir. modernliğin belirteçlerii İkincisi, L0d tarafından işaret edilen son 20 ka içinde, doğudaki örneklerin eski, çok daha geniş bir dağılımın kalıntılarını oluşturduğu görüşünün tersine, güney Afrika'nın güney-ünsüz dillerinin yayılmasından sorumlu olmuş olabilir. "

[8] Turk, Matija; Otte, Marcel. "The Neanderthal Musical Instrument from Divje Babe I Cave (Slovenia): A Critical Review of the Discussion". MDPI. 25 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2020.

[9] "Sibirya mağarasında bulunan dünyanın en eski iğnesi İnsanlık tarihinin söküğünü dikti". Sibirya Times. 23 Ağustos 2016. 21 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2018.

[10] John Noble Wilford (3 Kasım 2011). "Fosil Dişler Avrupa'da İnsanları Düşünüldüğünden Daha Önceye koydu". The New York Times. s. A4. 3 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2018.

[nature.com-11] Tom Higham; Katerina Douka; Rachel Wood; Christopher Bronk Ramsey; Fiona Brock; Laura Basell; Marta Camps; Alvaro Arrizabalaga; Javier Baena; Cecillio Barroso-Ruíz; Christopher Bergman; Coralie Boitard; Paolo Boscato; Miguel Caparrós; Nicholas J. Conard; Christelle Draily; Alain Froment (21 Ağustos 2014). "Neanderthal'ın kayboluşunun zamanlaması ve yer-zaman örüntüleri". Doğa, 7514. ss. 306 -309. Bibcode:2014Natur.512..306H. PMID 25143113. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2018.

[12] En eski müzik aletleri bulundu 3 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., BBC News, 25 Mayıs 2012

[13] Corbyn, Zoë (24 Kasım 2011). "Arkeologlar dünyadaki en eski balık kancasını çıkarttılar". Doğa Haberleri. 30 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2014.

[14] O'Connor, Sue; Ono, Rintaro (25 Kasım 2011). "Günümüzden 42.000 Yıl Önce Modern İnsanların Denizcilik Becerileri ve Pelajik Balıkçılık". Science. 334 (6059). AAAS. ss. 1117-1121. doi:10.112/science.1207703. PMID 22116883. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2014.

[15] William E. Banks; Francesco d'Errico; João Zilhão (2013). "Avrupa'da Proto-Aurignacian ve Erken Aurignacian'ın kronolojisini gözden geçirme: Higham ve arkadaşlarının Banks ve ark. (2013)". İnsan Evrimi Dergisi. Cilt 65. ss. 810-817. PMID 24095637. 18 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2018.

[16] William E. Banks; Francesco d'Errico; João Zilhão (2013). "Proto Kronolojisine Yeniden Bakış -Almanyacı ve Avrupa'daki Erken Aurignacian: Higham ve arkadaşlarının Banks ve ark. (2013)". İnsan Evrimi Dergisi. Cilt 65. s. 810–817. PMID 24095637. 18 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2018.

[17] Martin Bailey Buz Devri Aslan Adam dünyanın en erken figüratif heykelidir 16 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The Art Newspaper ', 31 Ocak 2013, erişildi 1 Şubat 2013

[Yerleşimcilerin_tarihi_yeniden_yazıldı-18] Macey, Ri chard (15 Eylül 2007). "Yerleşiklerin geçmişi yeniden yazıldı: 30,000 yıl geri git". Sydney Sabah Herald. 2 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2014.

[Aborijinler_ve_yer-19] "Aborijin insanlar ve yer". Sydney Barani. 2013. 28 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2014.

[20] Sandra Bowdler. "İnsan yerleşimi". D. Denoon (Ed.). Pleistosen Pasifik. Pasifik Adalılarının Cambridge Tarihi. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 41-50. 16 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2008 – Batı Avustralya Üniversitesi vasıtasıyla.

[21] Gary Presland, Melbourne'un Batı Bölgesi'nin İlk Sakinleri , (revize edisyon), Harriland Press, 1997. 0-646-33150-7. Presland, sayfa 1'de şöyle diyor: “İnsanların Maribyrnong Nehri vadisinde, günümüze yakın Keilor'da, yaklaşık 40.000 yıl önce yaşadığını gösteren bazı kanıtlar var.”

[22] "The invisible plant technology of Prehistoric Southeast Asia: Indirect evidence for basket and rope making at Tabon Cave, Philippines, 39–33,000 years ago". Plos One. Erişim tarihi: 30 Haziran 2023.

[23] "Avrupa'da ilk olarak evcilleştirilen köpekler, çalışma diyor Yazar = Elizabeth Landau". CNN. 14 Kasım 2013. 22 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2018.

[24] "Sibirya'daki mağarada bulunan antik evcil köpek kafatası: 33.000 yaşında". ScienceDaily. 24 Ocak 2012. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[25] "Bhimbetka Kaya Barınakları". Dünya Mirası. 8 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2007.

[26] James Trager, The People's Chronology , 1994, 0-8050-3134-0

[VANDIVER_SOFFER_KLIMA_SVOBODA_pp._1002–1008-27] VANDIVER, P. B.; SOFFER, O.; KLIMA, B.; SVOBODA, J. (24 Kasım 1989). "The Origins of Ceramic Technology at Dolni Vecaronstonice, Czechoslovakia". Science (New York, N.Y.). American Association for the Advancement of Science (AAAS). 246 (4933): 1002-1008. doi:10.1126/science.246.4933.1002. ISSN 0036-8075. PMID 17806391.

[28] Stuart, Gene S. (1979). "Buz Devri Avcıları: Kafeslerde Gizli Sanatçılar". Eski Dünyanın Gizemleri. National Geographic Society. s. 19.

[29] Price, Michael ((Ed.)). "World's oldest fishhook found on Okinawa". Science. 29 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2016.

[30] Snir, Ainit; Nadel, Dani; Groman-Yaroslavski, Iris; Melamed, Yoel; Sternberg, Marcelo; Bar-Yosef, Ofer; Weiss, Ehud (22 Temmuz 2015). Volis, Sergei (Ed.). "The Origin of Cultivation and Proto-Weeds, Long Before Neolithic Farming". PLOS ONE (İngilizce). 10 (7): e0131422. doi:10.1371/journal.pone.0131422. ISSN 1932-6203. PMC 4511808 $2. PMID 26200895. KB1 bakım: PMC biçimi (link)

[31] "Birrigai: güney doğudaki yaylalarda bir Pleistosen sitesi". Arkeoloji Okyanusya'da. 1987. ss. 9-22.

[Wu_Zhang_Goldberg_Cohen_pp._1696–1700-32] Wu, Xiaohong; Zhang, Chi; Goldberg, Paul; Cohen, David; Pan, Yan; Arpin, Trina; Bar-Yosef, Ofer (28 Haziran 2012). "Early Pottery at 20,000 Years Ago in Xianrendong Cave, China". Science. American Association for the Advancement of Science (AAAS). 336 (6089): 1696-1700. doi:10.1126/science.1218643. ISSN 0036-8075.

[33] Stuart, Gene S. (1979). "Buz Devri Avcılar: Kafeslerde Gizli Sanatçılar". Eski Dünyanın Gizemleri. National Geographic Society. ss. 8-10.

[34] "Savannah'dan Sahara'ya geçiş Shifu", Kenneth Chang, New York Times , 9 Mayıs 2008.

[35] "İnsanlar ekmek yapmayı 14.400 yıl önce biliyorlardı". Arkeo News. 15 Mayıs 2022. 1 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2023.

[36] Mithen, Steven (2006). Buzun ardından: küresel bir insanlık tarihi, 20,000–5000 BC (1. Harvard University Press PBK. bas.). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. s. 57. ISBN 0-674-01999-7.

[37] Çiftçi, Yunus; İpek, Bahattin. "Boncuklu Tarla Doğu Alanı Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem Mimarisi ve Köy-Mekan Organizasyonu". Research Gate. 14 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.

[38] Köri, Andrew (Kasım 2008). "Gobekli Tepe: Dünyanın İlk Tapınağı mı? erişim tarihi = 2 Ağustos 2013". Smithsonian.com. 1 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[PeltenburgWasse2004a-39] E. J. Peltenburg; Alexander Wasse (2004). Garfinkel, Yosef., “Néolithique” ve “Énéolithique” Neolitik Devirde Güney Levanten Bağlamında Byblos: Kıbrıs'taki son buluntular ışığında güneybatı Asya'ya yeni bakış açıları. Levant'ta İngiliz Araştırma Konseyi. Oxbow Books. ISBN 978-1-84217-132-5. 3 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2012.

[40] Vogel, JC ve Waterbolk, HT, "Groningen Radyokarbon Tarihleri X", "Radiocarbon", 14, 6–110 / 105, 1972.

[41] Kiple, Kenneth F. ve Ornelas, Kriemhild Coneè, eds., Cambridge Dünya Gıda Tarihi , Cambridge Üniversitesi Yayınları, 2000, s. 83

[42] "No-Till: The Quiet Revolution" , David Huggins ve John Reganold, Scientific American , Temmuz 2008, s. 70-77.

[43] Fagan, Brian M, ed. Oxford Arkeolojisi Companion , Oxford University Press, Oxford 1996 978-0-521-40216-3 p 363

[Rohde-44] ttps://tedlab.mit.edu/~dr/Papers/Rohde-MRCA-two.pdf 30 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Tüm Yaşayan İnsanların Ortak Ataları Üzerine

[45] Xiang, Hai; Gao, Jianqiang; Zhao, Xingbo. "Early Holocene chicken domestication in northern China". PNAS. 10 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2014.

[46] Hata, Ayano; Suzuki, Takayuki; Nunome, Mitsuo; Matsuda, Youchi. "Origin and evolutionary history of domestic chickens inferred from a large population study of Thai red junglefowl and indigenous chickens". Nature. 26 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2021.

[47] Scarre, Chris, (Ed.) (2005). İnsan Geçmişi. Thames & Hudson. s. 222.

[48] Wang, Jiajing; Sun, Hanlong; Jiang, Leping. "Early evidence for beer drinking in a 9000-year-old platform mound in southern China". Plos One. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2021.

[49] "Earliest evidence of dairy production verified in northwest Turkey". DAILY SABAH. 19 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2019.

[50] Bryan Nelson (4 Ağustos 2015). "en eski 12 sürekli yaşadığı şehir". Ana Doğa Ağı. ^{[ölü/kırık bağlantı]} (3. Halep, Suriye.)

[51] Moore, AMT Levant'ın Neolitiği . Oxford, İngiltere: Oxford Üniversitesi, 1978. 192–198. Baskı.

[Burns2-52] Burns 2005, s. 2

[53] "Ancient metal workshop found in Serbia". Stone Pages. 9 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2007.

[54] "Arşivlenmiş kopya". 29 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2013.

[55] "Malta tapınaklarının tarih öncesi arkeolojisi". Bradshaw Vakfı. 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2020.

[56] Macdonald, Kenneth, (Ed.) (10 Eylül 2018). "Dünyanın en eski peyniri Hırvatistan'da bulundu". BBC Türkiye. 20 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2023.

[57] Thomas K. Harper. "İklimsel değişkenliğin popülasyon üzerindeki etkisi Cucuteni-Tripolye kültür kompleksinin dinamikleri ve Batı Tripolye devi yerleşim birimlerinin yükselişi" (PDF). Chronikajournal.com. 2 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Kasım 2016.

[58] Trypillia Mega Siteleri ve Avrupa Tarih Öncesi: MÖ 4100-3400. Books.google.dk. 22 Ocak 2016. s. 347. 27 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2016.

[59] Müller, Johannes; Rassmann, Knut; Videiko, Mykhailo (22 Ocak 2016). "Trypillia Mega-Siteleri ve Avrupa Tarih Öncesi: MÖ 4100-3400". Routledge. 28 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2016 – Google Kitaplar vasıtasıyla.

[60] "Yüksek hassasiyetli Tripolye ödeme planları, demografik tahminler ve ödeme kuruluşu". Academia.edu. 13 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2016.

[61] "ДОСЛІДИ З ТРИПІЛЬСЬКОГО ДОМОБУДІВНИЦТВА" (PDF). Inst-ukr.lviv.ua. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2016.

[62] Kristiansen & Larsson 2005

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

İnsanlığın tarih öncesinin zaman çizelgesi nedir?, İnsanlığın tarih öncesinin zaman çizelgesi anlamı nedir?, İnsanlığın tarih öncesinin zaman çizelgesi ne demektir?