Karşılaştırmalı siyaset, hem bir ülke içindeki hem de ülkeler arasındaki siyasal etkileşimi analiz etmek için karşılaştırmalı yöntemi kullanan siyaset biliminin bir alt alanıdır. Diğer ampirik yöntemleri de kullanarak bu alanda özellikle, siyasi kurumlar, siyasi davranış, çatışma ve ekonomik gelişme gibi konulardaki sorunların sebepleri ve sonuçları incelenir. Belirgin çalışma alanlarına uygulandığında, karşılaştırmalı siyaset, karşılaştırmalı yönetim (hükümet biçimlerinin karşılaştırmalı çalışması) gibi başka isimlerle de anılabilir.

Tanım[değiştir | kaynağı değiştir]

Karşılaştırmalı siyaset, dünyadaki çeşitli siyasi sistemlerin sistematik olarak incelenmesi ve karşılaştırılmasıdır. Farklı siyasal sistemlerin benzerlik veya farklılıklarını anlamak temel amaçtır. Genel olarak bu sistemlerin gelişimlerinin ve değişimlerin nasıl meydana geldiğini açıklama arayışındadır. Karşılaştırmalı yaklaşımlar yakın dönemlerde siyaset biliminde sıkça kullanılmaktadır. Bunun temel nedeni, ideolojik analizler gibi klasik yöntemlerin ötesine geçerek siyasal sistemlerin içindeki farklı bağlantıları ortaya koymaktır. Bu farklı bağlamlar arasında politik kültür, bağımlılık teorisi, kalkınmacılık, korporatizm, yerel değişim teorileri, karşılaştırmalı politik ekonomi, devlet-toplum ilişkileri ve yeni kurumsalcılık gibi eksenler yer almaktadır.^[1][2] Bu şekilde aynı temel öğelere sahip siyasal sistemlerin neden birbirinden farklı işlediğini ya da tersi biçimde farklı özelliklere sahip sistemlerin neden aynı sonuçlar ürettiğini anlamak esastır.

Karşılaştırmalı siyasetin incelediği konulara, başkanlık ve parlamenter sistemler, demokrasiler ve diktatörlükler, çok partili sistemler ve iki partili sistemler örnek verilebilir.^[3] Karşılaştırmalı siyasette, çoğunlukla bugünkü durumdaki farkları inceler. Diğer bir deyişle, farklı zaman dilimlerindeki sistemleri değil, aynı zaman dilimindeki sistemleri inceler.^[1][4]

Bu alanda araştırmacılar karşılaştırma yaparken, siyasal olay ve toplumsal olguların değişiminin belli bir süreç içinde değişkenlerini tespit ederek, bunların birey ve toplum yaşamına olan etkisini inceler.^[5]

Tarihsel olarak bu disiplin, ülkelerarası karşılaştırmalar yoluyla siyaset bilimindeki geniş ve klasik soruları (örneğin demokrasi ve diktatörlüklerin ortaya çıkma nedenlerini) araştırırken, çağdaş karşılaştırmalı siyaset, öncelikle ulus-altı (örneğin bölgesel, yerel farklılıklar gibi) karşılaştırmaları kullanır.^[6] Ulus-altı karşılaştırmalara olan ilginin karşılaştırmalı siyaset üzerinde faydalı olmuştur çünkü bu araştırmalar, siyaset çalışmasına önemli metodolojik, teorik ve somut fikirlere katkıda bulunur.^[7] Genellikle ulusal düzeydeki bir odak noktası tarafından gizlenen önemli gelişmeleri, yerel araştırma yoluyla açığa çıkarmak daha kolaydır. Coğrafi ve kültürel çeşitliliğin neden olduğu sonuçlar bu şekilde daha iyi anlaşılabilir. Devlet kurumlarının bölgesel etkiler altında nasıl şekillendiğini anlamak bu alanın önemli hedeflerinden biri olmuştur.

Karşılaştırmalı siyaset adı, disiplinin karşılaştırmalı yöntemle tarihsel ilişkisini ifade eder. Bu alanın önemli isimlerinden olan Arend Lijphart, karşılaştırmalı siyasetin kendi içinde öze dair bir odağa sahip olmadığını, daha ziyade metodolojik (yöntemsel) bir odağa sahip olduğunu öne sürer: "analizin ne olduğunu belirtmez, nasıl olduğu" üzerine odaklanır.^[8] Bunun tersine Peter Mair ve Richard Rose ise karşılaştırmalı siyasetin, ülkelerin siyasi sistemlerini incelemeye öze dair bir odaklanmanın gerekliliğini vurgularlar. Bu düşünürlere göre karşılaştırmalı siyaset, ülkeler arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları ortak kavramlar kullanarak tanımlama ve açıklama yönteminin bir birleşimi olarak tanımlanmalıdır.^[9][10]

Öte yandan, özellikle Amerika Birleşik Devletleri'nde, "karşılaştırmalı siyaset" terimi, "yabancı ülkelerin siyasetine" atıfta bulunmak için kullanılır. Terimin bu kullanımı tartışmalıdır.^[11][12]

Karşılaştırmalı siyaset, insanların dünyadaki siyasi çerçevelerin doğasını ve işleyişini anlamalarına yardımcı olduğu için önem taşır. Dünya çapında, otantik, sosyal, etnik, ırksal ve sosyal tarihe göre sınıflandırılabilecek pek çok siyasi sistem türü vardır. Aslında, siyasi birliğin karşılaştırma yapıları bile bir ülkeden diğerine göre değişmektedir. Örneğin, Hindistan ve Amerika Birleşik Devletleri çoğunluk-oyu tarafından yönetilen ülkelerdir; ancak ABD, Hindistan'da kullanılan parlamenter sistemin aksine, liberal bir oylamaya dayalı başkanlık sistemine sahiptir. Ama Hindistan demokrasisi, siyasi karar ölçüsü açısından Amerika Birleşik Devletleri'nde daha çeşitlidir. Amerika Birleşik Devletleri'nin lideri olarak bir başkanı varken, Hindistan'ın bir başbakanı bulunmaktadır. Bu farklı yasama süreçleri, iki ulusun çoğunlukçu sistemlerine bakılmaksızın nasıl farklı olduğunu ortaya koyar.

Bu çalışma alanı, uluslararası ilişkiler ve çatışma çözümü alanları için de kritik öneme sahiptir. Çünkü dünya çapındaki yasal sorunları ve mevcut kazanma koşullarını netleştirmeye yardımcı olur. Her ikisi de siyaset biliminin alt alanları olmasına rağmen, karşılaştırmalı siyaset, uluslararası stratejinin nedenlerini ve dünya çapındaki yaklaşımların ve çerçevelerin, yerel düzeydeki siyasi davranış ve çalışma üzerindeki açıklar.

Alanın tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Harry H. Eckstein, karşılaştırmalı siyaset alanının tarihini Aristoteles'e kadar geri götürür. Alanın şekillenmesinde Machiavelli, Montesquieu, Gaetano Mosca, Max Weber, Vilfredo Pareto ve Robert Michels düşünürler arasında bağlantılar kurar. Modern Demokrasiler (1921) kitabı ile James Bryce ve Anayasal Hükümet ve Demokrasi (1937) kitabı ile Carl Joachim Friedrich bu alanın tarihine katkıda bulunmuşlardır.^[13]

Aristoteles ve Platon'a kadar uzanan iki gelenek[değiştir | kaynağı değiştir]

Philippe C. Schmitter, karşılaştırmalı siyasetin "soy ağacının" iki ana geleneğe sahip olduğunu savunur. Bunlar, Aristoteles'le ilişkilendirdiği ve yazarın "sosyolojik anayasacılık" adını verdiği düşünce ile Platon'a kadar götürdüğü ve "yasal anayasacılık" adını verdiği ekol, bu iki geleneği oluşturur.^[14]

Schmitter, çeşitli bilim adamlarını her geleneğe yerleştirir:

• 1. Sosyolojik anayasacılık : Bu gelenekteki bazı klasik düşünürler şunlardır: Polybius, Machiavelli, Montesquieu, Benjamin Constant, Alexis de Tocqueville, Lorenz von Stein, Karl Marx, Moisei Ostrogorski, Max Weber, Emile Durkheim, Robert Michels, Gaetano Mosca, Vilfredo Pareto ve Herbert Tingsten. Schmitter, yirminci yüzyılda bu geleneğin "tarihsel siyaset sosyolojisi" adıyla şekillendiğini ve bunun Stein Rokkan, TH Marshall, Reinhard Bendix, Otto Kirchheimer, Seymour Martin Lipset, Juan Linz, Hans Daalder, Mattei Dogan, SN Eisenstadt, Harry Eckstein ve Dankwart Rustow gibi düşünürlerle ilgisi olduğunu belirtmektedir.^[15]
• 2. Yasal anayasacılık : Bu gelenekteki bazı klasik akademisyenler şunlardır: Léon Duguit, Georges Burdeau, James Bryce, A. Lawrence Lowell ve Woodrow Wilson. Schmitter, yirminci yüzyılda bu geleneğin Maurice Duverger, Herman Finer, Samuel Finer, Giovanni Sartori, Carl J. Friedrich, Samuel Beer, Jean Blondel, FA Hermens ve Klaus von Beyme gibi isimler tarafından devam ettirildiğini söylemektedir.^[15]

Bir siyaset bilimi alanı olarak dönemselleştirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Gerardo L. Munck, Amerika Birleşik Devletleri'nde akademik bir disiplin olarak siyaset bilimi alanı olan modern karşılaştırmalı siyasetin evrimi için aşağıdaki tarihsel dönemlendirmeyi önerir:^[16]

• 1. Bir Disiplin Olarak Siyaset Biliminin Kuruluşu, 1880–1920
• 2. Davranışsal Devrim, 1921–66
• 3. Davranış Sonrası Dönem, 1967–88
• 4. İkinci Bilimsel Devrim 1989–2005

Çağdaş yaklaşımlar, 2000'den günümüze[değiştir | kaynağı değiştir]

21. Yüzyılın başından bu yana, bu alanda çeşitli eğilimler tespit edilebilmektedir.^[17]

• Alanı hegemonize eden rasyonel seçim teorisi argümanının sonu,
• Birleştirici bir büyük-teori eksikliği,
• Nedensel çıkarıma daha fazla dikkat etmek ve deneysel yöntemlerin kullanımının artması,
• Nitel yöntemler de dahil olmak üzere gözlem yöntemlerinin daha çok kullanımı,
• Teorileştirme olarak, daha önce fazla önemsenmeyen "yöntemlerin hegemonyası"na dair artan vurgu.

Önemli araştırma alanları[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı tanımlara göre karşılaştırmalı siyaset, Platon'un Devlet ve Aristo'nun Politika'sı gibi kitaplara referansla, Antik Yunan felsefesine kadar geri götürülebilir.

Modern bir alt disiplin olarak karşılaştırmalı siyaset, çeşitli alanlarda yapılan araştırmalarla oluşturulur. Bunlar:

• Demokratik devletlerin siyaseti
• Otoriter devletlerin siyaseti
• Kamu mallarının sağlanması ve dağıtım politikası
• Siyasi şiddet
• Etnik ve dini siyaset dahil olmak üzere kimlik siyaseti
• Demokratikleşme ve rejim değişikliği
• Seçimler ve seçim ve parti sistemleri
• Kalkınmanın ekonomi politiği
• Kolektif eylem
• Oy verme davranışı
• devletin kökenleri
• Karşılaştırmalı siyasi kurumlar
• Karşılaştırmalı siyasi araştırma metodolojileri.

Bu alanda çalışan pek çok araştırmacı ve araştırma kurumu yukarıdaki kategorilere veya başlıklara göre tanımlanırken, coğrafya veya ülke uzmanlığı da bir kategori olarak öne çıkmaya başlamaktadır.

Pek çok düşünüre göre karşılaştırmalı siyaset ve uluslararası ilişkiler arasındaki ayrım yapaydır çünkü ulusların kendi içindeki süreçleri uluslararası ilişkileri etkilediği gibi tersi durumlar da geçerlidir.^[18][19][20] Bazı akademisyenler yöntemsel olarak bu alanların birleşmesini önermektedir.^[21][22] Ancak karşılaştırmalı siyaset, uluslararası ilişkiler disipliniyle benzer "izm"lere (örneğin realizm ya da idealizm gibi alanlara) sahip değildir.^[23]

Yöntem[değiştir | kaynağı değiştir]

Kendisi metodolojik (yöntemsel) bir yaklaşımı (karşılaştırmalı yöntem) öne çıkarsa da, karşılaştırmalı siyaset çalışan siyaset bilimciler, alanın başka başlıklarındaki bilim adamlarıyla aynı yöntem çeşitliliğini kullanırlar. Bunlar deneyim aktarımı,^[24] karşılaştırmalı tarihsel analiz, vaka analizi,^[25] anket yapmak ve etnografi^[26] gibi yöntemlerdir. Araştırmacılar, çalışmalarında iki ana soruna etrafında bir yöntem tercihinde bulunurlar: ontolojik yönelim^[27] ve soru tipi veya ilgilenilen fenomen.^[28]

(Mill'in) karşılaştırmalı yöntemi[değiştir | kaynağı değiştir]

• Çoğu Benzer Sistem Tasarımı / Mill'in Fark Yöntemi : Bu yöntem, bağımlı değişkenin varlığını ya da yokluğunu açıklayan bağımsız değişkenleri bulmayı kolaylaştıracağı varsayımıyla, yalnızca bağımlı değişkende farklılık gösteren çok benzer durumların karşılaştırılmasını içerir.^[29]
• En Farklı Sistem Tasarımı / Mill'in Benzerlik Yöntemi : Bu yöntem, hepsi ortak olarak aynı bağımlı değişkene sahip olan çok farklı durumların karşılaştırılmasını içerir, böylece tüm durumlarda mevcut olan diğer herhangi bir durum bağımsız değişken olarak kabul edilebilir.^[29]

Ulus-altı karşılaştırmalı analiz[değiştir | kaynağı değiştir]

21. Yüzyılın başından beri, birçok karşılaştırmalı siyaset çalışanı bir ülke içindeki birimleri karşılaştırdı. Buna bağlı olarak, Richard O. Snyder'ın "ulus altı karşılaştırmalı yöntem" adını verdiği konu hakkında büyüyen bir tartışma bulunmaktadır.^[30]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Uluslararası İlişkiler
• Tarihsel sosyoloji
• Modernleşme teorisi
• Siyaset bilimi
• Siyaset sosyolojisi
• Uluslararası ekonomi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]