Sivil toplum, toplumun "üçüncü ayağı" olarak anlaşılabilir ve hükümet ve iş dünyasından ayrı olarak aile ve özel alanı da içerir.^[1] Diğer yazarlar tarafından, sivil toplum, 1) vatandaşların çıkarlarını ve iradesini ilerleten sivil toplum kuruluşları ve kurumlarının toplamı veya 2) hükümetten bağımsız olan toplumdaki bireyler ve kuruluşlar anlamında kullanılır.^[2]

Bazı durumlarda, sivil toplum terimi "özgür konuşma, bağımsız bir yargı sistemi vb. gibi demokratik bir toplumu oluşturan unsurlar" anlamında daha genel bir anlamda kullanılır.^[3] Özellikle Doğu ve Orta Avrupa düşünürleri arasındaki tartışmalarda, sivil toplum aynı zamanda normatif bir kavram olarak vatandaşlık değerlerini ifade etmektedir.

Terim[değiştir | kaynağı değiştir]

"Sivil toplum" terimi, Aristoteles'in "Politika" adlı eserinde geçen koinōnía politikḗ (Yunanca: κοινωνία πολιτική) ifadesine dayanmaktadır. Bu ifade, Yunan şehir-devleti (polis) ile uyumlu olan bir 'siyasi toplum'u ifade etmektedir. İnsan bireylerinin ortak hayatta kalma amacıyla kurdukları bir grup olarak tanımlanmaktadır.^[4] Bu şekilde tanımlanan sivil toplumun telos veya amacı, eudaimonia (Yunanca: τὸ εὖ ζῆν, tò eu zēn) olarak adlandırılan insanın gelişimi veya ortak refahıydı. İnsanın 'siyasi (sosyal) bir varlık' (Yunanca: ζῷον πολιτικόν zōon politikón) olarak tanımlandığı için.^[5][6][7][8] Bu kavram, Cicero gibi Romalı yazarlar tarafından kullanılmıştır ve antik cumhuriyet (res publica) fikrine atıfta bulunmuştur. İlerleyen dönemde, Aristoteles'in Politika eserinin Latincede Leonardo Bruni tarafından yapılan bir çevirisiyle (societas civilis olarak çevrilen) Batı siyasi söylemine tekrar girmiştir. Monarşik özerklik ile kamu hukuku arasındaki ayrımın ortaya çıkmasıyla, terim daha sonra prensin kullanmış olduğu güçlerden ayrı olarak toprak sahibi bir feodal elitin kurumsal sınıflarını (Ständestaat) ifade etmek için kullanılmıştır.^[9] Bu kavram, devlet teorisinde uzun bir geçmişe sahiptir ve özellikle son zamanlarda Doğu Avrupa'da Václav Havel gibi muhalifler tarafından yeniden canlandırılmıştır. 1990'larda, komünist Doğu Avrupa'daki baskıcı bütüncül devlet egemenliğine maruz kalan sivil toplum kuruluşları alanını ifade etmek için kullanılmıştır.^[10] Sivil toplumun siyasi muhalefeti ifade ettiği ilk postmodern kullanım, Aleksander Smolar'ın 1978-79 yıllarındaki yazılarından gelmektedir.^[11]

Sivil toplum ve demokrasi[değiştir | kaynağı değiştir]

Sivil toplum ile demokratik siyasi toplum arasındaki ilişkiler üzerine yapılan literatür, İskoç Aydınlanması felsefesinde, Adam Ferguson'un "Sivil Toplum'un Tarihine Dair Bir Deneme" adlı eseri ve G.W.F. Hegel'in çalışmalarında köken almaktadır. Bu kavramlar, Alexis de Tocqueville, Karl Marx ve Ferdinand Tönnies tarafından uyarlanmıştır. 20. yüzyılda, Gabriel Almond ve Sidney Verba gibi araştırmacılar tarafından önemli ölçüde geliştirilmiştir. Bu araştırmacılar, demokratik bir düzen içinde siyasi kültürün önemli bir rol oynadığını belirlemişlerdir.^[12][13][14]

Araştırmacılar, siyasi örgütlerin siyasi unsuru sayesinde daha iyi farkındalık ve daha bilgili bir vatandaşlık sağlandığını ve bu sonucunda daha iyi oy tercihleri yapıldığını, siyasete katılımın arttığını ve hükümetin daha hesap verebilir hale geldiğini savundular.^[12] Sivil toplum, ortak hedeflere ve çıkarlara sahip insanların demokratik idealleri daha da geliştirmek için bir forum olarak işlev görür ve bu da daha demokratik bir devlete yol açabilir.^[15] Bu tür derneklere üyelik, kolektif eyleme engelleri azaltan bir bilgi kaynağı olarak hizmet eder.^[16] Bu gruplar, hükümetlere baskı yaparak politikaları etkiler.^[17] Bu, sivil toplumun devletin gücünü dengelemesini ima eder.^[18] Bu siyasi örgütlerin tüzükleri, katılımcıları demokratik karar alma süreçlerinin formalitelerine alıştırdığı için mikro-anayasalar olarak kabul edilmiştir.

Daha yakın zamanda, Robert D. Putnam, sivil toplumda siyasi olmayan örgütlerin bile demokrasi için hayati olduğunu savunmuştur, çünkü toplum içinde sosyal sermaye, güven ve ortak değerler oluştururlar. Sosyal sermaye, sosyal ağlar ve bu ağlarla ilişkili karşılıklılık normları olarak tanımlanan sosyal sermaye, toplumların kolektif eylem ikilemlerini çözmede yardımcı olabilir; yoğun sosyal ağlara sahip bireyler, toplumun diğer üyelerine inandırıcı bir şekilde bağlı kalma ve sosyal sermayelerini kamu malları oluşturmak için kullanma eğilimindedir.^[19] Bunun dönüşünde, güçlü sivil toplumları olan ülkelerin demokrasi açısından daha başarılı olma olasılığı daha yüksektir. Bazı bilim insanları, Putnam'ın iddiasını temel alarak, demokratik geçiş sürecindeki başarılı demokratik geçişleri tetikleyen şeyin, günlük ilişkilere dayanan siyasi olmayan sivil toplum kuruluşlarının katılımı olduğunu iddia etmişlerdir.^[20] Gianfranco Poggi de bu konuda aynı şekilde bir argüman ortaya koymaktadır ve cumhuriyetçi toplumun devam etmesi için kişiler arası güvenin gerekliliğini belirtmektedir.^[21]

Ancak, bazıları sivil toplum ile güçlü demokrasi arasındaki bağlantıyı sorgulamıştır. Thomas Carothers'un belirttiği gibi, sivil toplumlar her zaman değerli sebeplerle oluşmaz ve demokratik değerleri her zaman desteklemez.^[22] Örneğin, Sheri Berman, sivil toplum kuruluşlarının aslında insanları demokrasiye karşı harekete geçirmek için kullanılabileceğini savundu. Bu, Almanya'da Weimar Cumhuriyeti'nin çöküşünde açıkça görüldü. Weimar Cumhuriyeti'nin ekonomik bunalımın yıkıcı etkileriyle ve iç çekişmelerle başa çıkamaması, birçok Alman sivil toplumunun oluşmasına yol açtı.^[23] Bu grupların belirleyici ve tartışmalı ölümcül bir kusuru, Almanlar arasındaki toplumsal çatışmaları ve farklılıkları pekiştirmeleriydi. Alman toplumunun bireysel sosyal gruplara ayrılması, ulusalcı ideallere son derece savunmasız hale gelmelerine yol açtı.^[24] Bu hoşnutsuzluk gruplarına Nazi'ler sızdı ve sonunda parti ve propaganda için temel ve dayanak oluşturdular. Sonuç olarak, Nazi Partisi 1932 seçimlerinden sonra Alman Reichstag'daki en büyük parti haline gelerek siyasi önemsizlikten çıktı.^[25] Putnam'un iddiasının aksine, bu durumda yoğun bir sivil toplum ağı demokrasiye zarar vermiştir. Nazi Partisi, Almanya'nın toplumsal organizasyonunu sömürerek sonuçta ülkenin ilk cumhuriyetinin çökmesine yol açmıştır.

Kurumsallaşmış demokrasilerde bile, özel çıkar gruplarının yaygınlaşması -ki bu güçlü bir sivil toplumu işaret eder- temsilci kurumların işleyişini engelleyebilir ve politika sonuçlarını zenginlere, güçlülere veya iyi organize olanlara lehine çarpıtabilir.^[26] Ayrıca, Kenneth Newton tarafından toplanan anket verilerine dayanarak, sosyal ve siyasi güven arasında örtüşme olmadığına dair çok az kanıt bulunmaktadır, bu da sivil toplumun gücü ile demokrasi arasındaki ilişkiyi geçersiz kılar.^[27] Gerçekten de, Larry Diamond'ın iddia ettiği gibi, sivil toplumun demokrasiye sağlayabileceği çok yönlü yolları anlamak için, sivil toplumun demokrasi için oluşturduğu gerilimleri ve çelişkileri de anlamak gereklidir.^[28]

Tocqueville, Amerika Birleşik Devletleri'nde, sivil toplumları temsil eden derneklerin oluşma eğiliminin, ülkenin demokratik bir yönetim olarak başarısını desteklediğini belirtmektedir.^[29] Putnam, ABD'deki sivil toplumların gücünün tarihsel olarak daha fazla sosyal güven ve vatandaşlar için daha fazla sosyal sermaye getirdiğini savunuyor.^[30] Diğerleri, sivil toplum kuruluşlarına bağımlılığın vatandaşları ABD hükümetinin etkinliğini sorgulamaya yönlendirebileceğini ve toplumu bölecek şekilde istikrarsızlık yaratabileceğini belirtmektedir.^[31]

Yuval Levin, modern Amerika'da sivil toplum kuruluşlarının ABD hükümeti ile vatandaşlar arasında bir geçit olarak kabul edildiğini yazmaktadır. Bazıları, sivil toplum kuruluşlarının bireysel özgürlükleri koruyarak ABD hükümetinin gücünü denetlediğini, diğerleri ise rolünü devletin çabalarını desteklemek ve sosyal sorunları teşvik etmekle birlikte demokratik olmayan iktidar birikimini sınırlamak olarak gördüklerini belirtmektedir.^[32] David Rieff gibi diğer bazı kişiler ise ABD hükümetinin, sivil toplum kuruluşları gibi STK'lar tarafından yürütülen sosyal sorunlar üzerinde çalışmak için daha fazla mali donanıma sahip olduğunu ve bu nedenle STK'ların göreceli güç eksikliği nedeniyle yetersiz kaldığını belirtmektedir.^[33] Harvard profesörü Theda Skocpol'un araştırmaları, sivil toplum kuruluşlarının Amerika'ya daha fazla demokrasi getirdiğini göstermektedir. Ancak büyük sendikalar ve kuruluşlardan daha küçük politik konulara odaklanan hareketlere geçiş, geniş çaplı katılımı teşvik etme konusunda daha az etkili olmaktadır.^[34] Galston ve Levine, bu yeni sivil toplum kuruluşlarının siyasi sürece katılma olasılıklarının daha düşük olduğunu ve daha çok sosyal aktivizm getirdiğini belirtmektedir.^[35]

Siyasi katılım[değiştir | kaynağı değiştir]

Sivil toplum kuruluşları, vatandaşlara siyasi katılım için hayati öneme sahip bilgiler sağlar. Bu bilgiler arasında hükümet süreçleriyle ilgili vatandaşların sorumlulukları ve hakları, farklı türdeki siyasi konular ve politika gündemleri, vatandaşların toplumsal sorunları ele almak için işbirliği yapabileceği yöntemler ve topluluklarda anlamlı değişim yaratma yaklaşımları bulunur.^[36] Dr. Carew E. Boulding ve Dr. Jami Nelson-Núñez, sivil toplum kuruluşlarının faydalı olduğunu savunarak, vatandaşların ortak politika tercihleri etrafında diğerleriyle birlikte hareket ederek ve birlikte dayanışma geliştirerek politik olarak daha fazla katılıma eğilimli olduklarını belirtmektedir.^[37] Ancak, diğer bilim insanları, sivil toplum kuruluşlarının politik katılım ve politika süreçleriyle ilgili bazı dezavantajlara sahip olduğunu belirtmektedir.^[38] Dr. Thomas Carothers, sivil toplum kuruluşlarının politik katılımdaki etkili rolü nedeniyle, bu kuruluşların yaygınlaşması hükümetlerin hem genişleyen politika tercihlerini hem de hızla değişen sosyal ihtiyaçları karşılamayı giderek zorlaştırdığını açıklar.^[38] Akademisyen David Rieff, sivil toplum ve siyasi katılımla bağlantılı bir başka konuyu ele alıyor: tek konu aktivizmi.^[39] Çoğu sivil toplum örgütü bir sektöre veya toplumsal konuya odaklandığından, bu bazen seçmenlerin dikkatini, küreselleşme gibi çok yönlü geniş konular yerine kürtaj gibi belirli bazı hassas konulara kaydırır ve seçimlerin odağı da bu konular üzerinde yoğunlaşır.^[39]

Sivil toplum örgütlerinin politik katılımı önemli ölçüde artırdığına dair önemli miktarda veri bulunmaktadır.^[40] Dr. Robert Putnam, İtalya'da 1900'lerin ortalarında sivil toplum üzerine bir araştırma yaptı ve sivil toplum örgütleriyle ilgilenenlerin, bu örgütlere dahil olmayanlara göre daha fazla "siyasi anlayış, sosyal güven, siyasi katılım ve 'öznel vatandaşlık yeterliliği'" sergilediğini gözlemledi.^[41] Benzer şekilde, Dr. Sheri Berman, NSDAP (Nazi Partisi) sivil toplum örgütünün Almanya'da orta sınıf arasında güçlü bir sivil toplum ağı oluşturarak siyasi katılım için harekete geçtiğini bulmuştur. Bu çabalardaki güçlü etki, NSDAP'nin 1900'lerin ortasında ülkedeki en etkili siyasi güç haline gelmesiyle kanıtlanmaktadır.^[42] Bu örnek çalışmalar, sosyal ağların siyasi katılım ve vatandaşlık faaliyetlerini kolaylaştırmada önemli bir rol oynadığını gösteren kanıtlar sağlar.^[43]

Sivil toplum ve ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Güçlü bir sivil toplum, genellikle ekonomik büyüme için önemli olarak kabul edilir. Bunun nedeni, ekonomik kararlarda önemli bir giriş sağlayabilmesi, özel girişimi ve girişimciliği kolaylaştırabilmesi ve devletin ekonomiyi baskı altına almasını önleyebilmesidir.^[44] Örneğin, sendika liderleri ekonomik büyümenin çalışanlara fayda sağlamasını sağlayabilir, dini liderler ekonomik işlerde daha fazla dahil olmayı savunabilir, STK'lar zararlı iş uygulamalarını tespit edebilir ve belgeleyebilir vb.^[45]

Özünde, sivil toplum toplumsal sermaye oluşturur. Dünya Bankası, toplumsal sermayeyi "bir toplumun sosyal etkileşimlerinin nitelik ve niceliğini şekillendiren kurumlar, ilişkiler ve normlar" olarak tanımlar.^[46] Daha yüksek bir toplumsal sermaye, daha fazla toplumsal bağımlılıkla birlikte gelir ve üretkenliği artırır, ekonomik büyümeyi sağlar.^[46] Örneğin, bir çalışma, ABD'deki bölgelerde, daha güçlü toplumsal ağlara sahip olan alanlarda lise terk oranlarının daha düşük olduğunu göstermiştir.^[47]

Bazıları, Thomas Carothers gibi, bu anlatıyı kısmen sorgularlar. Carothers, sivil toplumun ekonomik büyümeye katkıda bulunduğunu kabul etmekle birlikte, bunun zorunlu olmadığını savunur. Bu durumu, Güney Kore'nin güçlü bir sivil topluma sahip olmadan büyük ekonomik başarı elde etmesiyle (ki bu sivil toplum, ekonomik büyüme ivme kazandıktan sonra ortaya çıkmıştır) ve Bangladeş'in son derece zengin bir sivil topluma sahip olmasına rağmen ekonomisini büyütememesi ve dünyanın en yoksul ülkelerinden biri olmaya devam etmesiyle açıklar. Carothers ayrıca, belirli sektörlerde fazla sivil toplumun, bazı ekonomistlere göre Latin Amerika'daki sendikaların ekonomik büyümeyi kısıtladığına dair zararlı ekonomik etkilere yol açabileceğini de belirtmektedir.^[44]

Sivil toplum ve anayasal ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Anayasa ekonomisi, ekonomi ve anayasacılık alanlarında yer alan, anayasa konuları ile ekonominin işleyişi arasındaki özel ilişkileri tanımlayan ve analiz eden bir ekonomi alanıdır. Bu kavram, Amerikalı ekonomist James M. Buchanan tarafından yeni bir bütçe planlaması ve bu planlamanın sivil topluma şeffaflığı için kullanılmıştır ve bu, hukukun üstünlüğünün uygulanmasında temel öneme sahiptir. Ayrıca, daha önceden yetkilendirilen herhangi bir harcamanın haksız şekilde iptal edilmesi durumunda sivil toplumun kullanabileceği etkili bir yargı sisteminin bulunması, etkili bir sivil toplumun başarısı için temel bir unsurdur.^[48]

Uluslararası sivil toplum[değiştir | kaynağı değiştir]

Eleştirmenler ve aktivistler günümüzde sivil toplum terimini genellikle küreselleşmeye karşı korunması gereken toplumsal yaşam alanına ve buna karşı direniş kaynaklarına uygulamaktadır, çünkü sivil toplum sınırların ötesinde ve farklı bölgelerde hareket eden bir şekilde algılanmaktadır.^[49] Ancak sivil toplum, birçok tanıma göre, küreselleşmeyi destekleyen işletme ve kurumların (özellikle Avrupa ve Kuzey ülkeleriyle bağlantılı bağışçılar) dahil olduğu ve finanse edildiği ve yönlendirildiği bir yapıya sahip olabilir, bu nedenle bu tartışmalı bir kullanımdır.^[50] Komünist sistemin çökmesinden sonra küresel ölçekte sivil toplumun hızlı gelişimi, Washington Uzlaşısı ile bağlantılı olan neoliberal stratejilerin bir parçasıydı.^[51] Terim kullanımıyla ilgili olarak uluslararası yardım sistemine etkisi ve kavramsal gücü bağlamında çözümlenmemiş konularla ilgili bazı çalışmalar da yayınlanmıştır (örneğin, Tvedt 1998).

Diğer yandan, bazıları küreselleşmeyi klasik liberal değerlerin alanını genişleten bir toplumsal olgu olarak görür ve bu durum siyasal kökenli devlet kurumlarının aleyhine olarak sivil toplumun daha büyük bir rol üstlenmesine yol açmıştır.

Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal İşler Departmanı (DESA) tarafından geliştirilen Entegre Sivil Toplum Kuruluşları (iCSO) Sistemi, sivil toplum kuruluşları ile DESA arasındaki etkileşimi kolaylaştırır.^[52][53]

Sivil toplum kuruluşları aynı zamanda çevre politikası oluşturma sürecine de dahil olmuştur. Bu gruplar, çevreye verilen zararın giderilmesi konusunda bir ajanda belirleyerek çevre politikalarını etkilerler. Ayrıca, halkı çevresel konularda bilgilendirerek, çevresel değişim talebini artırırlar.^[54]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Sivil Toplum Endeksi Projesi (STEP)Türkiye Ülke Raporu, 2006 16 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Güncel Sivil Toplum Haberleri 3 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Türkiye'de Sivil Toplum: Bir Dönüm Noktası STEP Ülke Raporu, 2011
• Sivil Toplum Geliştirme Merkezi Derneği (STGM) 3 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• [1]