Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm

Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm (Rusça: О диалектическом и историческом материализме), Joseph Stalin tarafından yazılan, Sovyetler Birliği'nin siyasi teorisi Marksizm-Leninizmin temel metinlerinden biridir.

Çalışma ilk olarak, büyük ölçüde Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Karl Marx, Friedrich Engels ve Vladimir Lenin'in felsefi çalışmalarından oluşan Sovyetler Birliği Komünist Partisinin Kısa Tarihi'nde bir bölüm olarak yayınlandı.^[1] Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin diyalektik materyalizm ve tarihsel materyalizm hakkındaki resmi doktrinini tanımlar.

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu metin, Stalin tarafından, parti üyelerinin tasfiyesi yoluyla partideki iktidarı sağlamlaştırması ve 1936'da yeni bir anayasa getirerek yapısal değişiklikleri uygulamaya koyması sırasında yazılmıştır. ^[1] Bu önlemlerin ardından Stalin, Bolşevikler için yeni bir tarih anlatısı geliştirmeye karar verdi. Bu, Moskova Duruşmaları'nda anlatılanlarla da beraber yönetimin meşrulaşmasını sağlayacaktı. ^[1] Sovyetler Birliği Komünist Partisinin Kısa Tarihi'nin diğer bölümleri Stalin'in rehberliğindeki bir komite tarafından yazılırken, Anton Donoso, diyalektik ve tarihsel materyalizm bölümünü Stalin'in kendisinin yazmasının zorunlu olduğunu, Stalin'in bu bölümü rütbe olarak altında birine yazdırmasının tarih açısından tehlikeli olduğunu savunuyor. ^[2]

Bu metinden önce Stalin'in Marksist felsefeye yaptığı katkılar seyrekti. Stalin'in önceki kayda değer çalışmaları 1906/07'de yazdığı Anarşizm mi, Sosyalizm mi?, daha popüler olan metinlerinden, Ulusal Sorun ve Sosyal Demokrasi olarak da bilinen, 1913'te yazılmış Marksizm ve Ulusal Sorun, ve Leninizm üzerine 1924'te yaptığı çalışma Leninizmin Temelleri vardı. ^[2]

1929'da Stalin diyalektik materyalizmin yorumlanışıyla ilgileniyordu. Donoso'nun anlattığına göre Stalin, bir konuşmasında teorisyenlerin "Marksizmin Sovyetler Birliği'ndeki pratik gelişmelerine ayak uydurmadığından" şikayet etti ve "filozofların genelinin sağ ve sol sapmalara karşı verilen mücadelede ayak sürüdüğünü" söyledi.^[2] 1931'de Stalin, Merkez Komitesi'ne Marksist felsefenin farklı yorumlarını kınatmakta başarılı oldu, Sovyet felsefesinde belirleyici bir dönüm noktasına işaret etti ve böylece resmî parti çizgisine karşı her türlü muhalefeti ortadan kaldırdı.^[2] Ek olarak, 1936 anayasasında felsefeyle alakalı; modası geçmiş, soyut ve Troçki gibi "sapmacılardan" alıntılarla fazla "kirlenmiş" olduğuna dair eleştiriler yer alıyordu.^[2]

Özet[değiştir | kaynağı değiştir]

Stalin'in yazıları sistematik olarak sunulur ve üç bölüme ayrılır: ^[3]

Bölüm I: Marksist diyalektik yöntemin, Metafiziğin aksine, ana hatları[değiştir | kaynağı değiştir]

a) Doğa birleşik bir bütündür.

b) Doğa sürekli hareket halindedir.

c) Doğal nicel değişim niteliksel değişikliğe yol açar.

d) Doğal fenomenler, mücadelelerinin bir parçası olarak, reformist değişimden çok devrimci değişime yol açan iç çelişkilere sahiptir. Kapitalizmden sosyalizme geçiş ve işçi sınıfının kapitalizmin boyunduruğundan kurtuluşu, yavaş değişimlerle, reformlarla değil, yalnızca kapitalist sistemin niteliksel bir değişimiyle, devrimle gerçekleşebilir. ^[3]

Kısım II: Marksist felsefi materyalizmin, idealizmin aksine, ana hatları[değiştir | kaynağı değiştir]

a) Dünya, doğası gereği materyalisttir.

b) Varlık, maddi olduğu için nesnel gerçekliktir, bu nedenle düşünme maddenin bir yansımasıdır, fikirlerin varlığa geri dönmesine katkıda bulunur.

c) Kant'ın "kendinde şeyler" fikrinin aksine, dünya ve yasaları pratikle incelenebildikleri için bilinebilir. Bu nedenle Stalin, toplumsal gelişmenin yasaları olduğunu ve sosyalizmin bir bilim olduğunu savunuyor.

Bölüm III: Tarihsel materyalizm[değiştir | kaynağı değiştir]

a) Bu bölümde Stalin, "Toplumdaki 'Baş Belirleyici Güç' nedir?" sorusunu değerlendirir. Coğrafi çevre veya nüfus artışı değil, maddi malların üretim biçiminin belirleyici olduğunu söyler. Tarihsel materyalizme göre bu güç, insanın varoluşu için gerekli yaşam araçlarını sağlama yöntemi olan -yiyecek, giyecek, ayakkabı, ev, yakıt, üretim araçları vb.- gibi toplumun yaşamı ve gelişimi için vazgeçilmez olan maddi değerlerdir. Ayrıca üretimin iki yönüne, yani üretim araçlarına ve "üretim sürecinde insanların birbirleriyle olan ilişkilerine, insanların üretim ilişkilerine" değinir. ^[3]

b) Üretimin birinci özelliği: "Hiçbir zaman bir noktada uzun süre kalmaz, sürekli bir değişim ve gelişme halindedir ve ayrıca üretim tarzındaki değişiklikler, kaçınılmaz olarak tüm toplumsal sistemde de değişikliklere yol açar., sosyal fikirler, siyasi görüşler ve siyasi kurumlar - tüm sosyal ve siyasi düzenin yeniden inşasını gerektirirler." Bu nedenle, işçi sınıfının partisi, "öncelikle üretimin gelişme yasalarından toplumun ekonomik gelişme yasalarından hareket edebilmek" için üretimin gelişme yasalarını incelemelidir. ^[3]

c) Üretimin ikinci özelliğinde Stalin, "onun değişim ve gelişiminin her zaman üretici güçlerin değişim ve gelişimi ile ve her şeyden önce üretim araçlarının değişim ve gelişimi ile başladığını" belirtir ve üretimin aşamalarını ortaya koyar. tarih, ilkel komünizm, kölelik, feodalizm, kapitalizm ve sosyalizmdir. Ek olarak, kapitalist üretim ilişkileri artık toplumun üretici güçlerinin durumuna tekabül etmiyor ve uzlaşmaz çelişkiler yaratıyor. ^[3]

d) Üretimin üçüncü özelliği: "Yeni üretici güçlerin ve bunlara tekabül eden üretim ilişkilerinin doğuşu, eski sistemin ortadan kalkmasından sonra eski sistemden ayrı olarak değil, eski sistem içinde gerçekleşir; "insanın kasıtlı ve bilinçli faaliyetinin bir sonucu olarak değil, kendiliğinden, bilinçsizce, insanın iradesinden bağımsız olarak." Ancak bu kendiliğinden gelişen süreç, eski ilişkilerden yeni ilişkilere geçişin sorunsuz gerçekleşeceği anlamına gelmez. Aksine, Stalin bunun devrimle sonuçlanacağını iddia ediyor. ^[3]

Tepki ve Eleştiri[değiştir | kaynağı değiştir]

Yayımlandıktan sonra Sovyetler Birliği'nde diyalektik materyalizmi "yeni ve daha yüksek seviyelere" yükselttiği için övüldü ve "Marksist-Leninist düşüncenin doruklarından biri" olarak kabul edildi. ^[2] Açıklığı ve erişilebilirliği nedeniyle takdir edildi ve "bu alandaki ilk doğru ve doktrinsel olarak güvenilir çalışma" olarak anıldı. ^[1] Bir lider ve bir filozof olarak görüldüğü için Stalin'in itibarı da arttı. ^[1] Bununla birlikte, diyalektik ve tarihsel materyalizm üzerine bir çalışma olduğu için de çok takdir topladı, çünkü bu çalışmadan önce bu felsefi kavramlar hakkında tam ve düzenli bir açıklama yoktu. ^[2]

Bazıları Stalin'in diyalektik veya tarihsel materyalizm kavramlarına herhangi bir orijinal düşünce katmadığına inanırken, Donoso, Stalin'in orijinal Marksist görüşlerden önemli ölçüde ayrılarak bazı yeniliklere katkıda bulunduğunu iddia etmişti. ^[2] Bu üç örnek, "üstyapının 'geriye dönük' etkisine yaptığı daha büyük vurgu" ve bununla partinin öneminden bahsetmesi, "sosyalist sınıfsız bir toplumda kalkınma yasalarını detaylandırması" ve "'ulusal' faktörün büyüklüğü" konusundaki vurgusu." ^[2] Ancak E. Van Ree, Stalin'in bunlar konusunda Georgi Plekhanov'dan etkilendiğini ve kopyaladığını iddia ederek buna itiraz ediyor. ^[4] Ayrıca, Stalin'in diyalektik materyalizmin önceki bir yasası olan "yadsımanın yadsınması"nı içermediği ve nitelikselden niceliksel değişim yasasını yeniden formüle ettiğine de not düşüldü. ^[4]