Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti

Gürcistan SSC
Грузинская Советская Социалистическая Республика
საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა
Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti
Gürcistan SSC Грузинская Советская Социалистическая Республика; საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა; Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti
25 Şubat 1921-26 Aralık 1991
	Bayrak Arma
	Millî marş; Gürcistan SSC Marşı;
	Sovyetler Birliği'ne bağlı Gürcistan SSC (kırmızı)'nin haritadaki yeri.
Tür	Bağımsız devlet (1921-1922); Transkafkasya SFSC'nin parçası (1922-1936); Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (1936-1991)
Başkent	Tiflis
Yaygın dil(ler)	Gürcüce; Rusça; Abhazca; Osetçe; Megrelce; Svanca
Hükûmet	Eski Sovyet ülkeleri
Tarihçe
• Kuruluşu
• Kuruluşu	25 Şubat 1921
• Dağılışı	26 Aralık 1991
Yüzölçümü
• Toplam	69700 km2
Nüfus
• Sayılan	5400841
Öncüller	Ardıllar
	Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti
Gürcistan

Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (Gürcüce: საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა Sakartvelos Sabçota Sotsialisturi Respublika; Rusça: Грузинская Советская Социалистическая Республика Gruzinskaya Sovetskaya Sotsalistiçeskaya Respublika), kısaca Gürcistan SSC olarak da bilinir, eski Sovyetler Birliği cumhuriyetlerinden biriydi. 25 Şubat 1921’de, Kızıl Ordu'nun Demokratik Gürcistan Cumhuriyeti'ni işgal etmesinin ardından Gürcistan SSC adıyla kuruldu.^[1] 12 Mart 1922’den 5 Ekim 1936 tarihine kadar, Ermenistan SSC ile Azerbaycan SSC ile birlikte Transkafkasya Federal Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin bir parçası olarak kaldı.^[2]^[3]^[4]^[5]^[6]

Bir Gürcü olan Stalin döneminde pek çok Gürcü Sovyet yönetiminin önemli mevkilerinde bulundu. Kruşçev döneminde merkezi yönetimin iktidarı cumhuriyetlere paylaşması sonucunda Gürcistan Komünist Partisi’nin gücü artarken, ülkede karaborsa ve yolsuzluk da arttı. Eduard Şevardnadze, 1960’lardan, Sovyet Dışişleri Bakanı olarak atandığı 1985 yılına kadar karaborsa ve yolsuzluklarla mücadele etmek zorunda kaldı.

Gürcistan SSC’de, 28 Ekim 1990’da demokratik parlamento seçimleri yapıldı ve Gürcistan SSC, 15 Kasım 1990’da Gürcistan adını aldı. Milliyetçi lider Zviad Gamsahurdia devlet başkanı seçildi ve Gürcistan 9 Nisan 1991’de bağımsızlığını ilan etti. Ancak Sovyet yönetimince Eylül 1991 tarihine kadar ülkenin bağımsızlığı tanınmadı.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuruluş[değiştir | kaynağı değiştir]

Rusya'daki Ekim Devrimi'nden sonra 28 Kasım 1917'de Tiflis'te bir Transkafkasya Komiserliği kuruldu. 22 Nisan'da Transkafkasya Demokratik Federatif Cumhuriyeti ilan edildi, ancak federasyon yerini üç yeni devlete bırakana kadar sadece bir ay sürdü: Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti, Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti. 1919 parlamento seçimleri ile Gürcistan'da Sosyal Demokrat Parti iktidara geldi. Gürcistan, Ermenistan'a ve Osmanlı İmparatorluğu'na karşı savaşlara sürüklenirken, devrimci sosyalizm fikirlerinin kırsal bölgelerde hızla yayılması, Raça, Samegrelo ve Duşeti'deki bazı Sovyet destekli köylülerin isyanlarına sebep oldu. 1921'de kriz doruk noktasına ulaştı. Kızıl Ordu güneyden Gürcistan'ı işgal ederek Tiflis'e yöneldi. Kızıl Ordu'nun bir haftalık saldırısının ardından 25 Şubat'ta Tiflis Bolşeviklerin eline geçti.^[7] Ülkeyi ele geçiren Gürcü Bolşevikler Gürcistan SSC'nin kuruluşunu ilan ettiler. Batı Gürcistan'da Bolşevik birlikler ile Gürcü Ordusu arasında bazı küçük çaplı savaşlar da gerçekleşti. Mart 1921'de Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti hükûmeti sürgüne zorlandı. Ertesi yıl 2 Mart'ta Sovyet Gürcistan'ın ilk anayasası kabul edildi.

13 Ekim 1921'de Türkiye ile Sovyetler Birliği'nin üç Transkafkasya cumhuriyeti arasındaki ortak sınırları oluşturan Kars Antlaşması imzalandı. Gürcistan SSC, Sovyet yönetimi altında Gürcistan SSC içinde siyasi özerklik verilen Acara karşılığında Gürcülerin çoğunlukta olduğu Artvin Okrugu'nu Türkiye'ye bırakmak zorunda kaldı.

Transkafkasya Sovyet Federe Sosyalist Cumhuriyetleri[değiştir | kaynağı değiştir]

1922'de Gürcistan SSC, Sovyetler Birliği'ne dahil edildi. Bundan önce 12 Mart 1922'den 5 Aralık 1936'ya kadar Ermenistan SSC ve Azerbaycan SSC ile birlikte Transkafkasya SFSC'nin bir parçasıydı. Bu dönemde eyalet, Gürcistan Komünist Partisi Gürcistan Merkez Komitesi'nin ilk sekreteri Lavrentiy Beria tarafından yönetildi.^[8] 1936'da TSFSC feshedildi ve Gürcistan, Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti oldu.

Lavrentiy Beria, Tüm-Birlik Devlet Siyasi İdaresi'nin (OGPU) Gürcistan şubesinin başına geçti ve 1938'de Moskova'ya transfer edildi.

Tasfiyeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyük Temizlik sırasında idam edilen Gürcülerin kesin sayısı tahmin edilemiyor, ancak bazı tarihçiler bunun 30.000 ila 60.000 arasında değiştiğini öne sürüyor. Tasfiyeler sırasında Miheil Cavahişvili, Evgeni Mikeladze, Vahtang Kotetişvili, Paolo İaşvili, Titsian Tabidze ve Dimitri Şevardnadze gibi birçok ünlü Gürcü entelektüel idam edildi veya Gulag'a gönderildi. Tasfiyelerden parti yetkilileri de acı çekti. Miheil Kahiani, Mamia Orahelaşvili, Sergo Orconikidze, Budu Mdivani, Miheil Okucava ve Samson Mamulia gibi birçok önde gelen Gürcü Bolşevik görevden alındı ve öldürüldü.

2. Dünya Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Adolf Hitler'in Haziran 1941'de SSCB'yi işgalinin ana hedeflerinden biri Kafkas petrol sahalarına ulaşmaktı, ancak Mihver güçlerinin orduları hiçbir zaman Gürcistan'a ulaşamadı. Ülke, Kızıl Ordu'ya yaklaşık 700.000 asker (350.000'i hayatını kaybetti) sağladı ve hayati bir tekstil ve cephane kaynağıydı. Bu dönemde Josef Stalin (etnik bir Gürcü), Çeçen, İnguş, Karaçay ve Balkar halklarının Kuzey Kafkasya'dan sürülmesini emretti; Nazilerle işbirliği yaptıkları iddiasıyla Sibirya ve Orta Asya'ya nakledildiler. Özerk cumhuriyetleri kaldırıldı. Topraklarının bir kısmı 1957'ye kadar kısa süreliğine Gürcistan SSC'ye verildi.^[9]

Stalin sonrası dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

Gürcistan SSC'de bir fabrikada çalışan işçiler

9 Mart 1956'da, Nikita Kruşçev'in Stalin karşıtı konuşmasının sonunda Gürcüler hakkında yaptığı düşüncesizce açıklamanın eşlik ettiği de-Stalinizasyon politikasına karşı patlak veren gösterilerde yaklaşık yüz Gürcü öğrenci hayatını kaybetti.

1950'lerin ortalarında Kruşçev tarafından uygulamaya konulan adem-i merkeziyetçilik programı, kısa süre sonra Gürcistan Komünist Partisi yetkilileri tarafından kendi bölgesel güç üslerini inşa etmek için kullanıldı. Devletin sahip olduğu resmi ekonominin yanı sıra gelişen bir sözde kapitalist gölge ekonomi ortaya çıktı. Gürcistan ekonomisinin resmi büyüme oranı SSCB'deki en düşükler arasında yer alırken, tasarruf seviyesi, araba ve ev sahipliği oranları gibi göstergeler Birlik'teki en yüksek seviyelerdeydi^[10] ve bu da Gürcistan'ı ekonomik açıdan en başarılı Sovyet cumhuriyetlerinden biri haline getirdi. Yolsuzluk üst düzeydeydi. Tüm birlik cumhuriyetleri arasında, Gürcistan yüksek veya özel orta öğrenim görmüş en yüksek sayıda insanın ikamet ettiği ülkeydi.^[11]

Sovyetler Birliği'ndeki yolsuzluk pek bilinmese de, yolsuzluk Gürcistan'da o kadar yaygın ve açık hale geldi ki, Moskova'daki yetkililer için bir utanç kaynağına dönüştü. 1964 ve 1972 yılları arasında ülkenin içişleri bakanı olan Eduard Şevardnadze, yolsuzlukla mücadelesiyle ün kazandı ve Gürcistan Komünist Partisi'nin yozlaşmış Birinci Sekreteri Vasil Mjavanadze'nin görevden alınmasını sağladı. Şevardnadze, Moskova'nın takdirleriyle Birinci Sekreterlik görevine yükseldi. 1972'den 1985'e kadar Gürcistan'ın etkili ve muktedir bir lideriydi, resmi ekonomiyi iyileştirdi ve yüzlerce yozlaşmış yetkiliyi görevden aldı.

1970'lerde Sovyet yetkilileri bir "Sovyet halkı" oluşturmak için yeni bir politika benimsedi. Sovyet halkı'nın "ortak bir toprak, ekonomi ve sosyalist içeriğe sahip olan yeni bir tarihsel, sosyal ve uluslararası insan topluluğu; birden çok ulusun özelliklerini yansıtan bir kültür, bir federal devlet; ve ortak bir nihai amaç olduğu söyleniyordu: komünizmin inşası." Rus dilinin, Sovyetler Birliği'nin milletleri ve milliyetleri için oynadığı rol düşünüldüğünde, bu topluluğun ortak dili haline gelmesi gerekiyordu. Bununla birlikte, 1978'de Sovyet yetkilileri, Gürcistan'ın resmi devlet dili olarak Gürcü dilinin anayasal statüsünün kaldırılmasını kabul ettikten sonra, Tiflis şehir merkezinde toplu gösteriler düzenlemek için toplanan binlerce Gürcünün muhalefetiyle yüzleşmek zorunda kaldı. 14 Nisan 1978'deki toplu sokak gösterilerinin baskısına boyun eğen Moskova, aynı yıl Şevardnadze'nin anayasal güvenceyi iade etmesini onayladı. 14 Nisan, Gürcü Dili Günü olarak belirlendi. 1981'de cumhuriyetin 60. yıldönümü şerefine Tiflis Anayasa Meydanı'nda Başkan Brejnev'in önünde kitlesel bir etkinlikle büyük kutlamalar düzenlendi.^[12]

Sovyet döneminin sonu[değiştir | kaynağı değiştir]

Şevardnadze'nin 1985'te Sovyet Dışişleri Bakanı olarak atanması, Gürcistan'daki yerine perestroyka'nın zorlamasıyla zayıf bir şekilde başa çıkan muhafazakar ve genellikle etkisiz bir Komünist olan Cumber Patiaşvili'yi getirdi. 1980'lerin sonlarına doğru, Komünist otoriteler ve yeniden dirilen Gürcü milliyetçi hareketi ve Gürcistan'ın azınlık nüfuslu bölgelerindeki (özellikle Güney Osetya) milliyetçi hareketler arasında giderek daha şiddetli çatışmalar yaşandı. 9 Nisan 1989'da Sovyet birlikleri, Tiflis'teki hükûmet binasında barışçıl bir gösteriyi dağıtmak için kullanıldı. Yirmi Gürcü öldürüldü ve yüzlercesi yaralandı. Olay, Gürcü siyasetini radikalleştirdi ve birçok kişiye - hatta bazı Gürcü komünistlere - bağımsızlığın Sovyet birliğinden daha tercih edilebilir olduğu ve Gürcistan'a halkları Birliğe hâlâ sadık olan Güney Osetya ve Abhazya'yı tam anlamıyla entegre etme şansı vereceği sonucuna varmalarına neden oldu.

28 Ekim 1990'da demokratik parlamento seçimleri yapıldı. 14 Kasım'da Gürcistan'ın bağımsızlığını yeniden kazanmasına kadar bir geçiş dönemi ilan edildi ve bu bağlamda cumhuriyet adını "Gürcistan Cumhuriyeti" olarak değiştirdi.^[13] Gürcistan (Abhazya hariç), Ermenistan, Moldova ve Baltık Devletleri ile birlikte Mart 1991'deki birlik çapında birliğin bütünlüğünü koruma referandumuna katılımı boykot eden altı cumhuriyetten biriydi.^[14] 31 Mart 1991'de Gürcistan'ın bağımsızlığının yeniden sağlanması için 26 Mayıs 1918 tarihli Bağımsızlık Akti temelinde bir referandum yapıldı. Seçmenlerin çoğunluğu Gürcistan'ın yeniden bağımsızlığı için oy kullandı.^[14]

Gürcistan, ağustos ayında azalan sayıda radikal tarafından desteklenen Gorbaçev'e karşı başarısız darbeden sadece dört ay önce birlikten ayrılacak cumhuriyetlerden biri olarak 9 Nisan 1991'de Zviad Gamsahurdia yönetiminde bağımsızlığını ilan etti.^[15] Ancak, bu Sovyet hükûmeti tarafından tanınmadı ve Gürcistan, Aralık 1991'de SSCB'nin çöküşüne kadar Sovyetler Birliği'ne dahildi.

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Gürcistan SSC ekonomisi, SSCB ekonomisinin bir parçasıydı. Gürcistan SSC'deki para birimi Sovyet rublesiydi .

1928'de Gürcistan SSC'de 183 bin işçi ve işçi çalışmaktaydı. 1970 yılına kadar bu sayı 1 milyon 490 bin kişiye yükseldi ve 385 bini sanayide istihdam edildi. Böylece çalışan nüfus sayısı 8 kattan fazla artmıştır. Gürcistan SSC'nin ekonomisi sanayi ve tarıma odaklanmıştı.

Cumhuriyetin sanayisi zengin maden ve hidroelektrik kaynaklarına, tarım ürünlerine dayanıyordu. Gürcistan, SSCB'ye çayın %99'unu ve turunçgillerin %95'ini sağlamaktaydı. Ürünler Rustavi ve Tiflis'teki elektrikli lokomotif, makine-alet ve uçak fabrikaları, dağlardaki metalurji ve kimya fabrikaları tarafından üretiliyordu. Zemo-Avçal hidroelektrik santrali, Enguri hidroelektrik santrali, Rioni hidroelektrik santrali, Sohum hidroelektrik santrali, Çitahevo hidroelektrik santrali, Tkvarçeli ve Tiflis termik santralleri inşa edildi. Cumhuriyet, Çiatura manganez yatağında çıkarılan madenle dünya manganez üretiminin yarısını karşıladı.^[16]

Eski Bayraklar[değiştir | kaynağı değiştir]

1921 - 1922
TSFSC dönemi
1937 - 1940
1940 - 1951

Haritalar[değiştir | kaynağı değiştir]

1922-1931 Gürcistan & Abhazya Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Haritası
1931-1943 Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti haritası
1944-1955 Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti haritası
1957-1991 Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti haritası

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ {{Kitap kaynağı | başlık = Kafkasya'nın Etnik Ve Kültürel Yapısının Oluşumunda Türklerin Rolü | url = https://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/407/703.pdf 22 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | soyadı = Tombuloğlu | ad = Tuba | sayfa = 226 | sayfalar = 43 | yayıncı= Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü | yıl = 2003 |}
^ The Europa World Year Book 2004, Volume I. Europa World Year Book (45. bas.). Londra: Europa Publications. 2004 [1928]. s. 1806. ISBN 1-85743-254-1. However, Georgia was invaded by Bolshevik troops in early 1921, and a Georgian Soviet Socialist Republic (SSR) was proclaimed on 25 February. (İngilizce)
^ Geronti Kikodze (1989) [1954]. Notes of a Contemporary. Mnatobi, Tiflis, Gürcistan. (İngilizce)
^ Parrish, Michael (1996). The Lesser Terror: Soviet State Security, 1939-1953. Greenwood Publishing Group. s. 102. ISBN 0-275-95113-8. 27 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2017. (İngilizce)
^ Gregory Grossman; Svante E. Cornell (1977). Autonomy and Conflict: Ethnoterritoriality and Separatism in the South Caucasus - Case in Georgia (PDF). ‘The "Second Economy" of the USSR’, Problems of Communism, vol. 26 no. 5. University of Uppsala. s. 149. ISBN 91-506-1600-5. 30 Haziran 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2017. (İngilizce)
^ Suny, Ronald G.; James Nichol; Darrell L. Slider (1996). Armenia, Azerbaijan, and Georgia. DIANE Publishing. s. 186. ISBN 0-7881-2813-2. 23 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2017. (İngilizce)
^ The Europa World Year Book 2004, Volume I (45.45seri=Europa World Year Book bas.). Londra: Europa Publications. 2004 [1928]. s. 1806. ISBN 1-85743-254-1. However, Georgia was invaded by Bolshevik troops in early 1921, and a Georgian Soviet Socialist Republic (SSR) was proclaimed on 25 February.
^ . Geronti Kikodze (1954) Notes of a Contemporary, first published in 1989, Mnatobi, Issue 1, Tbilisi, Georgia.
^ Parrish, Michael (1996). The Lesser Terror: Soviet State Security, 1939-1953. Greenwood Publishing Group. s. 102. ISBN 0-275-95113-8. 25 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
^ Gregory Grossman, ‘The "Second Economy" of the USSR’, Problems of Communism, vol. 26 no. 5, 1977, quoted from Cornell, Svante E., Autonomy and Conflict: Ethnoterritoriality and Separatism in the South Caucasus – Case in Georgia 30 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Department of Peace and Conflict Research, Report No. 61. p. 149. University of Uppsala, 91-506-1600-5.
^ Suny, Ronald G.; James Nichol; Darrell L. Slider (1996). Armenia, Azerbaijan, and Georgia. DIANE Publishing. ss. 186. ISBN 0-7881-2813-2. Abkhazia.
^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
^ "Закон Республики Грузия от 14.11.1990 Об объявлении переходного периода в Республике Грузия". 23 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
^ ^a ^b "Референдум о восстановлении независимости Грузии 31 марта 1991 г". 10 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
^ "АКТ о Восстановлении Государственной Независимости Грузии". www.rrc.ge. 20 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019.
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; bse1USSR isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[1] {{Kitap kaynağı | başlık = Kafkasya'nın Etnik Ve Kültürel Yapısının Oluşumunda Türklerin Rolü | url = https://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/407/703.pdf 22 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | soyadı = Tombuloğlu | ad = Tuba | sayfa = 226 | sayfalar = 43 | yayıncı= Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü | yıl = 2003 |}

[2] The Europa World Year Book 2004, Volume I. Europa World Year Book (45. bas.). Londra: Europa Publications. 2004 [1928]. s. 1806. ISBN 1-85743-254-1. However, Georgia was invaded by Bolshevik troops in early 1921, and a Georgian Soviet Socialist Republic (SSR) was proclaimed on 25 February. (İngilizce)

[3] Geronti Kikodze (1989) [1954]. Notes of a Contemporary. Mnatobi, Tiflis, Gürcistan. (İngilizce)

[4] Parrish, Michael (1996). The Lesser Terror: Soviet State Security, 1939-1953. Greenwood Publishing Group. s. 102. ISBN 0-275-95113-8. 27 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2017. (İngilizce)

[5] Gregory Grossman; Svante E. Cornell (1977). Autonomy and Conflict: Ethnoterritoriality and Separatism in the South Caucasus - Case in Georgia (PDF). ‘The "Second Economy" of the USSR’, Problems of Communism, vol. 26 no. 5. University of Uppsala. s. 149. ISBN 91-506-1600-5. 30 Haziran 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2017. (İngilizce)

[6] Suny, Ronald G.; James Nichol; Darrell L. Slider (1996). Armenia, Azerbaijan, and Georgia. DIANE Publishing. s. 186. ISBN 0-7881-2813-2. 23 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2017. (İngilizce)

[7] The Europa World Year Book 2004, Volume I (45.45seri=Europa World Year Book bas.). Londra: Europa Publications. 2004 [1928]. s. 1806. ISBN 1-85743-254-1. However, Georgia was invaded by Bolshevik troops in early 1921, and a Georgian Soviet Socialist Republic (SSR) was proclaimed on 25 February.

[8] . Geronti Kikodze (1954) Notes of a Contemporary, first published in 1989, Mnatobi, Issue 1, Tbilisi, Georgia.

[9] Parrish, Michael (1996). The Lesser Terror: Soviet State Security, 1939-1953. Greenwood Publishing Group. s. 102. ISBN 0-275-95113-8. 25 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.

[10] Gregory Grossman, ‘The "Second Economy" of the USSR’, Problems of Communism, vol. 26 no. 5, 1977, quoted from Cornell, Svante E., Autonomy and Conflict: Ethnoterritoriality and Separatism in the South Caucasus – Case in Georgia 30 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Department of Peace and Conflict Research, Report No. 61. p. 149. University of Uppsala, 91-506-1600-5.

[11] Suny, Ronald G.; James Nichol; Darrell L. Slider (1996). Armenia, Azerbaijan, and Georgia. DIANE Publishing. ss. 186. ISBN 0-7881-2813-2. Abkhazia.

[12] "Arşivlenmiş kopya". 1 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.

[13] "Закон Республики Грузия от 14.11.1990 Об объявлении переходного периода в Республике Грузия". 23 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.

[ria.ru-14] "Референдум о восстановлении независимости Грузии 31 марта 1991 г". 10 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.

[15] "АКТ о Восстановлении Государственной Независимости Грузии". www.rrc.ge. 20 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019.

[bse1USSR-16] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; bse1USSR isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

g t d Sovyetler Birliği'nin cumhuriyetleri
Sovyetler Birliği
Ana	Azerbaycan SSC Beyaz Rusya SSC Ermenistan SSC Estonya SSC Gürcistan SSC Kazakistan SSC Kırgızistan SSC Letonya SSC Litvanya SSC Moldova SSC Özbekistan SSC Rusya SFSC Tacikistan SSC Türkmenistan SSC Ukrayna SSC
Kısa süreli	Abhazya SSC Karelo-Fin SSC Transkafkasya SFSC
Birlik dışındaki	Buhara SHC Harezm SHC

Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti nedir?, Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti anlamı nedir?, Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ne demektir?