Büyük 1738 Vebası

Büyük 1738 Vebası,^[1] 1738 ve 1740 yılları arasında Orta ve Doğu Avrupa (Habsburg İmparatorluğu'nun şu anki Romanya, Macaristan, Ukrayna, Sırbistan, Hırvatistan ve Avusturya) topraklarını etkileyen hıyarcıklı veba salgınıydı.^[2]

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Şubat 1738'de veba, Banat bölgesinde bulunan İmparatorluk Ordusu tarafından yayıldı.^[3]^[4] O sırada 1735-1739 Osmanlı-Rus-Avusturya Savaşı devam etmekteydi.^[3]

Hastalığın yayılması Adriyatik'e kadar uzandı. Günümüz Hırvatistan'ındaki Brač adasına kadar ilerledi.^[5] Yaz aylarında Sırbistan'ın Zrenjanin bölgesi de etkilendi. Crisul Repede Nehri ve Someş Vadisi üzerinden Romanya'nın Oradea ve Satu Mere bölgesine kadar salgın yayılmıştır.

Güneydoğu Transilvanya salgından en çok etkilenen bölgelerden biridir. Sekiz yıl boyunca veba, Timişoara nüfusunun altıda birini öldürdü. Timişoara'nın Piaţa Unirii'deki Kutsal Üçlü Anıtı veba kurbanlarına adanmıştır (1762-1763 yıllarında şehirde bir veba salgını daha oldu).^[6] Salgından, bölgedeki diğer şehirler de etkilendi. Ekim 1737 ile Nisan 1738 tarihleri arasında, Zărneşti'de 111 ve Codlea'da 70 ölüm rapor edilmiştir.^[7] Kaloşvar nüfusunun %10'undan fazlasının salgın nedeniyle öldüğü bildirildi.^[8]

Önlemler[değiştir | kaynağı değiştir]

1930'da Dr. Alexandru Lenghel'in Büyük 1738 Vebası'na dair araştırmalarını yayınladığı 1930 tarihli Cluj Vebasının Tarihi (Orijinal: Istoricul Ciumei in Cluj) adlı kitapta salgın sırasında alınan önlemlerden bahsetmektedir. Lenghel, Sıhhi Tesisat Konseyi Protokolünden bahsetmektedir. Protokol, vebayı önleme ve vebayla mücadelenin o dönemde Batı ülkelerinde alınan önlemlere benzer şekilde düzenlendiğini ortaya koyuyor. Ayrıca kitapta, tüm ülke için Saray Hijyen Komisyonu (Aulica Sanitatis Commissio) adlı uzman bir kurul tarafından koordine edilen kurallara dayanarak, zamanın yetkilileri tarafından salgını kontrol altına almayı amaçlayan önlemlerden bahsedilmektedir.^[9]

Ana önlemler arasında sınırların kapatılması, karantina kuralları ve hatta tıbbi bir yapının rolü ile ilgiliydi: Sibiu Sağlık Kurulu. Önlemlerin, Transilvanya'nın tamamı için salgın başlamadan önce uygulanması gerekiyordu ancak imparatorluk katipleri konuyu yüzeysel olarak ele aldılar ve bu da ilk vakaların zamanında tespit edilememesine neden oldu.^[9]

1738 baharında 4 Mart Nizammesi ile mal ve insan hareketi en aza indirildi. Şehirler kapatıldı. Karantinaya uymayanlara ceza verildi. Salgınla mücadeleyi İmparatorluk Ordusu'nun komutanı General Labkovici koordine etti. Salgının artması nedeniyle 2 Eylül 1738'de tüm vilayet karantinaya alınmış, Zalău ve Şimleu Silvainei 42 gün karantinada kaldı.^[3]

Salgın nedeniyle ölüme dair veriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kesin ölüm sayısı bilinmemekle birlikte, salgın muhtemelen 50.000'den fazla insanı öldürdü.^{[kaynak belirtilmeli]} Anton Dörner tarafından yayınlanan el yazmasına göre toplamda 41.722 kişi öldü.^[3]

1740 Macar Halk Meclisi'ne (Macar Diyeti) göre, Büyük Veba 36.000 can aldı.^[7]

News Letter gazetesinin Haziran 1739 tarihli bir baskısında, "... veba, beş ay içinde 130.000'den fazla kişinin öldüğü Konstantinopolis'te hâlâ şiddetle devam ediyor ..." şeklinde bir cümle geçmektedir.^[2]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Great Plague of 1738 - Plague - Historydraft". historydraft.com (İngilizce). 12 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2021.
^ ^a ^b "The world's oldest daily newspaper is reporting this pandemic as it has reported other global health crises over the centuries". www.newsletter.co.uk (İngilizce). 4 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2021.
^ ^a ^b ^c ^d "Despre epidemii și atitudini sociale în ținuturile sălăjene". www.caiete-silvane.ro. 12 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2021.
^ "history XVIII". 4 Haziran 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2016.
^ "www.croatians.com". 21 Ağustos 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2016.
^ "thekonst.net :: propaganda. weekly notes by konst :: the cradle of Romanian Revol." 8 Mart 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2016.
^ ^a ^b "Demographic Changes". 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2021.
^ "CLUJ-NAPOCA, The Treasure City of Transylvania, Romania - History". 30 Mart 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2016.
^ ^a ^b ROGOZEA, LILIANA; LEAȘU, FLORIN; DUMITRASCU, DINU IULIU; DUMITRASCU, DAN L. (2015). "275 years since the epidemic of plague in Cluj: Dr. Alexandru Lenghel's contribution to its investigation". Clujul Medical. 88 (4): 563-566. doi:10.15386/cjmed-546. ISSN 1222-2119. PMC 4689253 $2. PMID 26733757.

[10] İlk veba salgını, 541-767 tarihleri arasındaki yerel veba salgınlarından oluşmaktadır.

[11] İkinci veba salgını, 1347-1835 tarihleri arasındaki yerel veba salgınlarından oluşmaktadır.

[12] Üçüncü veba salgını, 1855-1945 tarihleri arasındaki yerel veba salgınlarından oluşmaktadır.

[1] "Great Plague of 1738 - Plague - Historydraft". historydraft.com (İngilizce). 12 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2021.

[newsletter.co.uk-2] "The world's oldest daily newspaper is reporting this pandemic as it has reported other global health crises over the centuries". www.newsletter.co.uk (İngilizce). 4 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2021.

[:0-3] "Despre epidemii și atitudini sociale în ținuturile sălăjene". www.caiete-silvane.ro. 12 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2021.

[4] "history XVIII". 4 Haziran 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2016.

[5] "www.croatians.com". 21 Ağustos 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2016.

[6] "thekonst.net :: propaganda. weekly notes by konst :: the cradle of Romanian Revol." 8 Mart 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2016.

[Demographic_Changes-7] "Demographic Changes". 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2021.

[8] "CLUJ-NAPOCA, The Treasure City of Transylvania, Romania - History". 30 Mart 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2016.

[:1-9] ROGOZEA, LILIANA; LEAȘU, FLORIN; DUMITRASCU, DINU IULIU; DUMITRASCU, DAN L. (2015). "275 years since the epidemic of plague in Cluj: Dr. Alexandru Lenghel's contribution to its investigation". Clujul Medical. 88 (4): 563-566. doi:10.15386/cjmed-546. ISSN 1222-2119. PMC 4689253 $2. PMID 26733757.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[a]

[b]

[c]

Büyük 1738 Vebası nedir?, Büyük 1738 Vebası anlamı nedir?, Büyük 1738 Vebası ne demektir?