590 Roma veba salgını nedir?, 590 Roma veba salgını anlamı nedir?, 590 Roma veba salgını ne demektir?

590 Roma veba salgını
I. Gregorius'un vebanın bitişini simgeleyen aparsiyonu, Orta çağ sanatının popüler bir teması haline geldi.
Hastalık	Hıyarcıklı Veba
Yer	Roma
İstatistikler
Ölümler	100 milyon civarı

590 Roma veba salgını, 590 yılında Roma şehrini etkileyen bir veba salgınıdır.^[1] Justinianus Veba Salgınını takip eden İlk Veba Salgınının bir parçasıdır. Hıyarcıklı veba olduğu düşünülmektedir. Dünyanın diğer bölgelerine yayılmadan önce 100 milyondan fazla Avrupalıyı öldürdüğü ihtimali üzerinde durulur.^[2]^[3] Geç Antik Çağ'ın sonuna dek sürmüştür. Salgın, piskopos ve vakanüvis Gregorius ve daha sonraları tarihçi Diyakoz Paul tarafından veba olarak tanımlanmıştır.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Veba patlak vermeden önceki kış, Kasım 589'da Roma'nın Tiber Nehri'nin suları altında kaldı ve tahıl ambarlarının çoğu hasara uğradı. Piskopos Gregorius suların içinde uğursuz yılan ve ejderhaların görüldüğünü aktarmıştır. Salgın 590 yılında başladı. Enfekte olmuş hastalar hızla yayılıyor ve ölüm oranları da yükseliyordu. Gregorius hastalığı hıyarcıklı veba olarak tanımlamıştır.

Roma piskoposu Papa II. Pelagius, Şubat 590'da vebadan öldü ve yerine I. Gregorius halefi seçildi. Gregorius keşiş olmadan önce praefectus urbi idi.

Papalık tören alayları[değiştir | kaynağı değiştir]

590 yılında veba Roma'ya yayılırken I. Gregorius henüz bir diyakoz iken, Roma'da gerçekleşecek olan bir tören alayı tertipledi. Bu törende yedi grup şehrin ortasında alaylar düzenleyecek ve Santa Maria Maggiore bazilikasında Meryem'e dilekle son bulacaktı. Alay 25 Nisan 590'da gerçekleşti.^[4]

Yedi alay grubu şunlardı:^[4]

Papazlar
Başrahip ve keşişler
Başrahibe ve rahibeler
Erkekler
Evli kadınlar
Dullar
Çocuklar

Tören alaylarının nedeni, veba ve diğer felaketlerin Tanrı'nın günahkarlığa yönelik bir cezası olarak yorumlanmasıdır. Tanrı'nın gazabını yatıştırmak adına bu önlemler alınmıştır.

80 kişi alaylar esnasında vebaya yakalanmış ve geçit töreninde yere yığılmıştır.^[1]

Papa Gregorius'un Aparisyonu[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir efsaneye göre Papa I. Gregorius, alayı ile Tiber'in sağ kıyısındaki Vatikan Tepesi civarında bulunan Roma İmparatoru Hadrianus'ın anıt mezarına yaklaşırken bir aparsiyon gördü. Papa, Mikâil'in kılıcını anıtın tepesine doğru savurduğunu ve ardından kılıcını kınına soktuğunu gördü. Bu Tanrı'nın gazabının geri çevrildiğini, havanın berraklaştığını ve vebanın sözde o anda durduğunu işaret ediyordu.^[5]

Geç Antik Çağ'da bir kale halini alan imparatorun mezarı daha sonraları Sant'Angelo Kalesi olarak tanınmıştır. 18. yüzyılda efsaneyi anlatmak için kalenin zirvesine Peter Anton von Verschaffelt'in tasarladığı Mikâil'i tasvir eden bronz bir heykel yerleştirildi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b Kohn, George C. (2007) [1995]. Encyclopedia of Plague and Pestilence: From Ancient Times to the Present. ss. 323-324. ISBN 9781438129235. 26 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2022.
^ Thomas H. Maugh II (6 Mayıs 2002). "An Empire's Epidemic". Los Angeles Times. Ph.ucla.edu. 4 Ağustos 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2022.
^ "History of Plague" [Veba Tarihi] (İngilizce). dshs.texas.gov. 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ ^a ^b Andrew J. Ekonomou (2007). Byzantine Rome and the Greek Popes. Lexington Books. ISBN 9780739152751.
^ "Plague in Rome 591". Roman-catholic-saints.com. 14 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.

Önemli hastalıklar, salgınlar ve pandemiler

Salgınlar listesi

Yerel

Milattan Önce	Hitit Veba Salgını (y. MÖ 1320–1300) Atina Vebası (MÖ 429-426) MÖ 412 Roma salgını (MÖ 412) Antoninus vebası (MÖ 165-180)
1. ve 15. yüzyıl	Jian'an veba salgını (217) Siprianus vebası (250-266) Justinianus Veba Salgını (541-549) 590 Roma veba salgını (590) Sheroe veba salgını (627-628) Amvâs Veba Salgını (638-639) 664 veba salgını (664-689) 698-701 veba salgını (698-701) Japonya çiçek hastalığı salgını (735-737) 746-747 veba salgını (746-747) Kara ölüm (1346–1353) Terleme hastalığı salgını (1485-1551) 1489 İspanya tifüs salgını (1489)
16. yüzyıl	1510 grip salgını (1510) 1520 Meksika çiçek hastalığı salgını (1520) 1545 kanamalı ateşi salgını (1545-1548) 1557 grip salgını (1557) 1561 Şili çiçek hastalığı salgını (1561-1562) 1563 Londra veba salgını (1563-1564) 1576 kanamalı ateş salgını (1576-1580) Tenerife veba salgını (1582-1583) 1592-1593 Malta veba salgını (1592-1593) 1592-1593 Londra veba salgını (1592-1593) Seneca kızamık salgını (1592-1596) 1596-1602 İspanya veba salgını (1596-1602)
17. yüzyıl	Güney Amerika sıtma salgını (1600-1650) Londra veba salgını (1603) New England enfeksiyonları (1616-1620) İtalya veba salgını (1629-1631) Augsburg veba salgını (1632-1635) Massachusetts çiçek hastalığı salgını (1633-1634) Wyandot enfeksiyonları (1634-1640) Londra veba salgını (1636-1637) Geç Ming Hanedanı veba salgını (1633-1644) Büyük Sevilla Vebası (1647-1652) Orta Amerika sarıhumma salgını (1648) Napoli veba salgını (1656-1658) Amsterdam veba salgını (1663-1664) Büyük Londra Vebası (1665-1666) Fransa veba salgını (1668) Malta veba salgını (1675-1676) İspanya veba salgını (1676-1685) Boston çiçek hastalığı salgını (1677-1678) Büyük Viyana Vebası (1679) Prag veba salgını (1681) Güney Afrika grip salgını (1687) Boston sarıhumma salgını (1693) Charleston ve Philadelphia sarıhumma salgını (1699)
18. yüzyıl	New York sarıhumma salgını (1702) Lawrence Valley çiçek hastalığı salgını (1702-1703) İzlanda çiçek hastalığı salgını (1708-1709) Büyük Kuzey Savaşı veba salgını (1710-1712) Kuzey Amerika kızamık salgını (1713-1715) Büyük Marsilya Vebası (1720–1722) Boston çiçek hastalığı salgını (1721-1722) Cádiz sarıhumma salgını (1730) On Üç Koloni grip salgını (1732-1733) Yeni Fransa çiçek hastalığı salgını (1733) Difteri salgını (1735-1741) Büyük 1738 Vebası (1738) Cartagena sarıhumma salgını (1741) Sicilya veba salgını (1743) Kuzey Amerika kızamık salgını (1759) Charleston çiçek hastalığı salgını (1760) Havana sarıhumma salgını (1762) Pittsburgh çiçek hastalığı salgını (1763) Rusya veba salgını (1770-1772) Kuzey Amerika kızamık salgını (1772) Pers veba salgını (1772–1773) İngiltere grip salgını (1775-1776) Kuzey Amerika çiçek hastalığı salgını (1775-1782) İspanya dang humması salgını (1778) Pueblo Kızılderilileri çiçek hastalığı salgını (1788) Yeni Güney Galler çiçek hastalığı salgını (1789-1790) Philadelphia sarıhumma salgını 1793
19. yüzyıl	İspanya sarıhumma salgını (1800-1803) Osmanlı (Mısır) veba salgını (1801) Saint-Dominigue sarıhumma salgını (1802-1803) Rusya Tifüs salgını (1812) Osmanlı veba salgını (1812-1819) Malta veba salgını (1813-1814) Karaca vebası (1813) İrlanda tifüs salgını (1817-1819) Savannah sarıhumma salgını (1820-1823) Yeni Güney Galler çiçek hastalığı salgını (1828-1829) Groningen sıtma salgını (1829) Kuzeybatı Pasifik sıtma salgını (1829-1833) İran veba salgını (1829-1835) Mısır veba salgını (1834-1836) Büyük Ovalar çiçek hastalığı salgını (1837-1838) Güney Eyaletleri sarıhumma salgını (1841) Kuzey Amerika tifüs salgını (1847-1848) Güney Eyaletleri sarıhumma salgını (1847) Hawaii enfeksiyon salgını (1848-1849) New Orleans sarıhumma salgını (1853) Osmanlı (Yemen) veba salgını (1853) Kopenhag kolera salgını (1853) Broad Street kolera salgını (1854) Norfolk sarıhumma salgını (1855) Montevideo sarıhumma salgını (1855-1857) Lizbon sarıhumma salgını (1857) Victoria çiçek hastalığı salgını (1857) Grip salgını (1857-1859) Kuzeybatı Pasifik çiçek hastalığı salgını (1862) ABD tifo salgını (1861-1865) Sidney kızamık salgını (1867) Barselona sarıhumma salgın (1870) Avrupa çiçek hastalığı salgını (1870-1875) Buenos Aires sarıhumma salgını (1871) Fiji kızamık salgını (1875) Avustralya kızıl hastalığı salgını (1875-1876) Osmanlı İmparatorluğu veba salgını (1876) New Orleans sarıhumma salgını (1878) Mississippi Vadisi sarıhumma salgını (1878) Montreal çiçek hastalığı salgını (1885) Hong Kong veba salgını (1894-1924) Bombay veba salgını (1896-1905) Afrika tripanosomiyazisi salgını (1896-1906) Porto veba salgını (1899)
20. yüzyıl	San Francisco vebası (1900-1904) Sidney veba salgını (1900) Uganda Afrika tripanosomiyazisi salgını (1900-1920) Papua Yeni Gine kuru salgını (1901–2009) Fremantle veba salgını (1903) Seylan sıtma salgını (1906–1936) Mançurya veba salgını (1910-1911) ABD çocuk felci salgını (1916) Rusya tifüs salgını (1918-1922) Los Angeles veba salgını (1924) Minnesota çiçek hastalığı salgını (1924-1925) Montreal tifo salgını (1927) Psittakoz salgını (1929-1930) Croydon tifo salgını (1937) Avustralya çocuk felci salgını (1937) Sudan sarıhumma salgını (1940) Mısır sıtma salgını (1942-1944) Mısır tekrarlayan ateş salgını (1946) Mısır kolera salgını (1947) ABD çocuk felci salgını (1948-1952) Etiyopya sarıhumma salgını (1960-1962) İstanbul kolera salgını (1970) Staphorst çocuk felci salgını (1971) Yugoslavya çiçek hastalığı salgını (1972) Londra gribi salgını (1972–1973) İtalya kolera salgını (1973) Hindistan çiçek hastalığı salgını (1974) Sverdlovsk şarbon sızıntısı (1979) Batı Sahra veba salgını (1984) Oju sarıhumma salgını (1986) Mali sarıhumma salgını (1987) Şanghay Hepatit A salgını (1988) Bangladeş kolera salgını (1991) Latin Amerika kolera salgını (1991-1993) Hindistan veba salgını (1994) Birleşik Krallık BSE salgını (1996-2001) Batı Afrika menenjit salgını (1996) Malezya Nipah virüsü salgını (1998-1999) Kongo Demokratik Cumhuriyeti marburg virüsü salgını (1998-2000)
21. yüzyıl	Orta Amerika dang humması salgını (2000) Nijerya kolera salgını (2001) Güney Afrika kolera salgını (2001) SARS salgını (2002-2004) Kuş gribi (2003-2005) Endonezya dang humması salgını (2004) Sudan ebola salgını (2004) Angola marburg virüsü salgını (2004-2005) Singapur dang humması salgını (2005) Luanda kolera salgını (2006) Ituri veba salgını (2006) Hindistan sıtma salgını (2006) Hindistan dang humması salgını (2006) Pakistan dang humması salgını (2006) Filipinler dang humması salgını (2006) Doğu Afrika Rift Vadisi ateşi salgını (2006-2007) Mweka ebola salgını (2007) Etiyopya kolera salgını (2007) Irak kolera salgını (2007) Dang humması salgını (2007) Uganda ebola salgını (2007) Hollanda Q humması salgını (2007-2018) Brezilya dang humması salgını (2008) Kamboçya dang humması salgını (2008) Çad kolera salgını (2008) Çin el, ayak ve ağız hastalığı salgını (2008-2017) Hindistan kolera salgını (2008) Madagaskar veba salgını (2008) Filipinler dang humması salgını (2008) Zimbabwe kolera salgını (2008-2009) Bolivya dang humması salgını (2009) Gujarat Hepatit B salgını (2009) Queensland dang humması salgını (2009) Batı Afrika menenjit salgını (2009-2010) Haiti kolera salgını (2010-2019) Kongo Demokratik Cumhuriyeti kızamık salgını (2010-2014) Vietnam el, ayak ve ağız hastalığı salgını (2011) Pakistan dang humması salgını (2011) Sudan sarıhumma salgını (2012) Singapur dang humması salgını (2013) Vietnam kızamık salgını (2013-2014) Chikungunya salgını (2013-2014) Madagaskar veba salgını (2014-2017) Flint su krizi (2014-2015) Orissa sarılık salgını (2014) Hindistan domuz gribi salgını (2015) Zika virüsü salgını (2015-2016) Angola ve KDC sarıhumma salgını (2016) Yemen kolera salgını (2016-günümüz) Peşaver dang humması salgını (2017) Uttar Pradeş Japon ensefaliti salgını (2017) Sri Lanka dang humması salgını (2017) ABD mevsimsel grip salgını (2017-2018) Kerala Nipah virüsü salgını (2018) 2018 Madagaskar kızamık salgını (2018) Kivu ebola salgını (2018-2020) İtalya NDM-CRE salgını (2018-günümüz) New York kızamık salgını (2019) Tonga kızamık salgını (2019) Kongo Demokratik Cumhuriyeti kızamık salgını (2019-2020) Yeni Zelanda kızamık salgını (2019-2020) Filipinler kızamık salgını (2019) Kuala Koh kızamık salgını (2019) Samoa kızamık salgını (2019) Dang humması salgını (2019-2020) Nijerya lassa ateşi salgını (2019-günümüz) Kongo Demokratik Cumhuriyeti ebola salgını (2020) Nijerya sarıhumma salgını (2020-günümüz) Hindistan kara mantar salgını (2020-günümüz)

Küresel

İlk veba salgını (541–767)^[a]
İkinci veba salgını (1347-1835)^[b]
1510 grip salgını (1510)
1557 grip salgını (1557-1559)
İlk kolera salgını (1817-1824)
İkinci kolera salgını (1829-1851)
Üçüncü kolera salgını (1846-1860)
Üçüncü veba salgını (1855-1945)^[c]
Dördüncü kolera salgını (1863–1875)
Beşinci kolera salgını (1881–1896)
1889-1890 Rus gribi (1889-1890)
Altıncı kolera salgını (1899–1923)
Ensefalit lethargica salgını (1915-1926)
İspanyol gribi (1918–1920)
1929-1930 psittakoz pandemisi (1929-1930)
Asya gribi (1957-1958)
Yedinci kolera salgını (1961–1975)
Hong Kong gribi (1968–1970)
1977-1979 Rus gribi (1977–1979)
HIV/AIDS pandemisi (1981-günümüz)
2009 domuz gribi salgını (2009-2010)
MERS salgını (2012-günümüz)
Batı Afrika ebola salgını (2013-2016)
COVID-19 pandemisi (2019-günümüz)
Çocuk hepatit salgını (2022-günümüz)
Maymun çiçeği salgını (2022-günümüz)

^ İlk veba salgını, 541-767 tarihleri arasındaki yerel veba salgınlarından oluşmaktadır.
^ İkinci veba salgını, 1347-1835 tarihleri arasındaki yerel veba salgınlarından oluşmaktadır.
^ Üçüncü veba salgını, 1855-1945 tarihleri arasındaki yerel veba salgınlarından oluşmaktadır.