Siprianus Vebası, M.S. 250'den 262'ye kadar Roma İmparatorluğu'nu etkilemiş bir veba salgını.^[1]

Bu veba salgınının, yiyecek/gıda üretimi ve Roma ordusu için yaygın insan gücü kıtlığına neden olduğu ve Üçüncü Yüzyıl Krizi sırasında imparatorluğu ciddi şekilde zayıflattığı düşünülmektedir.^[2][3] Modern adı, vebaya tanık olan ve onu anlatan erken dönem Hristiyan bir yazar olan Kartaca piskoposu Aziz Siprianus'dan gelir. Veba etkeni, kaynakların seyrek olması nedeni ile son derece spekülatiftir, ancak şüpheli etkenler arasında çiçek hastalığı, pandemik grip gibi viral hemorajik ateş (filovirüsler) unsurlarından söz edilebilir.

Günümüze ait hesaplamalar[değiştir | kaynağı değiştir]

250 ila 262'de, salgının zirvesinde, Roma'da günde 5.000 kişinin öldüğü söyleniyordu. Siprianus'un biyografisini yazan Kartacalı Pontius, Kartaca'daki veba hakkında şunları yazmıştı:

Daha sonra, korkunç bir veba patlak verdi ve korkunç bir hastalığın aşırı yıkımı meydana geldi; salgın, titreyen halk arasında art arda her evi istila etti, her biri kendi evinden sayısız insanı ani saldırılarla günden güne alıp götürdü. Hepsi titriyordu, kaçıyordu, bulaşıcı hastalıktan kaçınıyordu, sanki vebadan öleceğinden emin olan kişi hariç tutulduğunda, ölümün kendisi de dışlanabilirmiş gibi, kendi arkadaşlarını saygısızca ifşa ediyorlardı. Bu arada, bütün şehrin üzerinde artık cesetler değil, birçoklarının leşleri yatıyordu ve kendilerine ait olacak bir sürü şeyin tefekküriyle yoldan geçenlerin kendilerine acımasını istediler. Kimse onun zalim kazanımlarından başka bir şeye bakmadı. Benzer bir olayın anısına kimse endişelenmedi. Hiç kimse, kendisinin yaşamak istediği şeyi bir başkasına yapmadı.^[4]

Kartaca'da, veba salgınının başlangıç zamanında serbest bırakılan 'Decian zulmü', belki de istemeden Hristiyanların yemin etmeyi reddetmesinin bir suç haline gelmesine yol açtı. Elli yıl sonra, Kuzey Afrikalı bir Hristiyan olan Arnobius, yeni dinini pagan iddialarına karşı savundu:

Hristiyan dini dünyaya geldikten ve gizli gerçeğin sırlarını ortaya çıkardıktan sonra yeryüzüne bir veba mı geldi? Ama hasımlarım, derler ki, vebalar, kuraklık, savaşlar, kıtlıklar, çekirgeler, fareler, dolu taşları ve insanların mülkiyetine saldıran diğer zararlı şeyler, tanrılar başımıza getirir, sizin suçlarınızdan dolayı öfkeli oldukları gibi (üstelik senin haddi aşmaların ile).^[5]

Siprianus, Hristiyan topluluğa verdiği vaazlarında ahlaki analojiler çizdi ve De mortalitate ("Veba Üzerine") adlı makalesinde vebanın semptomlarının bir resmini çizdi:

Bu deneme, yani artık bağırsaklar sürekli bir akış halinde gevşer, bedensel gücü boşaltır; kemik iliğinden çıkan bir yangının, musluğun yaralarına dönüştüğü; bağırsakların sürekli kusma ile sallanması; enjekte edilen kanla gözlerin yandığını; bazı durumlarda ayakların veya uzuvların bazı bölümlerinin hastalıklı çürümenin bulaşmasıyla alındığını; Bedenin sakatlanması ve kaybolmasından kaynaklanan zafiyetten, yürümenin zaafa uğraması veya işitmenin engellenmesi veya görüşün kararması;-inanç delili olarak faydalıdır. Bu kadar çok yıkım ve ölüm başlangıcına karşı sarsılmamış bir zihnin tüm güçleriyle mücadele etmek ne büyük bir ruhtur! Ne büyük bir yüceliktir, insan ırkının ıssızlığı içinde dimdik durmak ve Tanrı'dan ümidi olmayanlarla secdeye kapanmamak; daha çok sevinmek ve durumun yararını kucaklamak; Böylece inancımızı cesurca göstermekle ve katlanılan acılarla, Mesih'in yürüdüğü dar yoldan Mesih'e ilerleyerek, Kendi yargısına göre O'nun yaşamının ve inancının ödülünü alabiliriz! ^[6]

Vebanın tarihinin hesapları, MS 249'dan 262'ye kadar uzanıyor. 270 yılında Claudius II Gothicus'un ölümünü içeren bir tarihi olay yaşandı, fakat bunun aynı veba mı yoksa farklı bir salgın mı olduğu henüz bilinmemektedir.^[7] Historia Augusta'ya göre, "Antiochianus ve Orfitus'un konsüllüğünde cennetin lütfu Claudius"un başarısını artırdı. Büyük bir kalabalık için, Haemimontum'da toplanan barbar kabilelerinden sağ kalanlar, kıtlık ve salgın hastalıktan o kadar sert şekilde etkilenmişti ki, Claudius şimdi onları daha fazla kazanmayı küçümsedi... aynı dönemde İskitler (Got halkı) Girit'i yağmalamaya çalıştılar ve Kıbrıs'ta da öyle oldu, ancak orduları her yerde aynı şekilde vebaya tutulmuş ve yenilmişlerdi." Ancak vebanın İskenderiye'ye Roma'ya ulaşmadan en az bir yıl önce ulaşması, Doğu Afrika kökenli olduğuna dair bir işarettir.

Epidemiyoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa nüfusunun iki vebadan ciddi şekilde tahribat yaşaması, insanların daha önce veba hastalığına maruz kalmadığını veya hastalığa bağışıklığı olmadığını gösterebilir. Tarihçi William Hardy McNeill, hem daha önceki Antoninus vebası (166–180) hem de Siprianus Vebası'nın (251–270), biri çiçek hastalığı diğeri kızamık olmak üzere iki farklı hastalığın hayvan konaklarından insan ırkına ilk geçişleri olduğunu iddia eder (ancak mutlaka bu sırayla olmamak üzere). Dionysios Stathakopoulos ise, her iki salgının da çiçek hastalığı olduğunu iddia ediyor. Tarihçi Kyle Harper'a göre, antik çağ kaynakları tarafından Siprianus Vebası'na işaret edilen ve atfedilen semptomlar, çiçek hastalığından daha çok ebola gibi hemorajik ateşe neden olan viral bir hastalığa daha iyi uymaktadır. (Tersine olarak Harper, Antoninus vebası'nın çiçek hastalığından kaynaklandığına inanmaktadır.)

Mirası[değiştir | kaynağı değiştir]

Harper'a göre veba, Roma İmparatorluğu'nun adeta sonunu getirdi ve MS 248 ile 268 arasındaki dönemde, "Roma tarihi, şiddetli başarısızlıkların kafa karıştırıcı bir karmaşasıdır. İmparatorluğun makinesinin yapısal bütünlüğü parçalandı, sınır sistemi çöktü. Meşrutiyetin çöküşü, birbiri ardına gaspçıları tahtı denemeye davet etti. İmparatorluk parçalandı ve yalnızca sonraki imparatorların parçaları tekrar bir araya getirmedeki çarpıcı başarısı, bu durumun Roma imparatorluk tarihinin son hareketi olmasını engelledi." Hem vebadan kaynaklanan yakın ölüm tehdidi hem de Hristiyan din adamlarının çoğu arasındaki sarsılmaz inanç, bu dine birçok inanan kişi kazandırdı.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]