20 Ocak 2016'da Angola sağlık bakanı, başkent Luanda'nın bir banliyösü olan Viana belediyesine bağlı Angola'da yaşayan Eritre ve Kongo vatandaşları arasında 23 sarıhumma vakası ve 7 ölüm bildirdi. İlk vakalar (sarı humma olduğundan şüphelenilen kanamalı ateş) 5 Aralık 2015'ten itibaren Eritreli ziyaretçilerde rapor edilmiş ve Ocak ayında Senegal Dakar'daki Pasteur WHO referans laboratuvarı tarafından doğrulanmıştır.^[1][2] Salgın, hızla yayılabilen kentsel sarıhumma bulaşma döngüsü olarak sınıflandırıldı.^[3] Sarıhumma virüsünün türünün Angola'daki 1971 salgınında tanımlanan bir türle yakından ilişkili olduğuna dair bir ön bulgu, Ağustos 2016'da doğrulandı.^[4] ProMED-mail'den moderatörler, daha fazla yayılmayı önlemek için hemen bir aşı kampanyası başlatmanın önemini vurguladılar. CDC, 7 Nisan 2016'da salgını İzleme Seviyesi 2 (Geliştirilmiş Önlemleri Uygulayın) olarak sınıflandırdı.^[5] DSÖ, orta düzeyde halk sağlığı sonuçları olan acil durum müdahale çerçevesinde bunu 2. derece bir olay olarak ilan etti.^[6]

19 Mayıs 2016'da İsviçre'nin Cenevre kentinde düzenlenen acil durum komitesi toplantısında DSÖ, salgının ciddi olduğunu ve yayılmaya devam edebileceğini ilan etti, ancak uluslararası öneme sahip bir halk sağlığı acil durumu (PHEIC) ilan etmemeye karar verdi.^[7][8] 30 Mayıs'ta DSÖ genel müdürü Margaret Chan, önceki yüzyıllarda birçok can alan tarihsel açıdan önemli birçok salgına neden olan bu önemli bulaşıcı hastalığın daha fazla yayılmasını önlemek için cesur adımlar atılması gerektiğini bildirdi.^[9] 8 Haziran'da Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Dernekleri Federasyonu, salgının devam eden yayılmasının ortasında aşı eksikliği ve diğer sınırlamalar nedeniyle müdahalede ölçeğin büyütülmesi çağrısında bulundu.^[10] 12 Ağustos 2016'da, bir ProMED posta danışmanı olan Daniel R. Lucey, Dr. Chan'a, DSÖ acil durum komitesinin, DR Kongo'da hastalığın yayılmaya devam etmesi nedeniyle yeterli aşı ve bunun Kongo Cumhuriyeti'ne yayılabileceği endişesi nedeniyle acil durum değerlendirmesini talep eden bir açık mektup yazdı.^[11] 31 Ağustos'ta, bir PHEIC ilan etmeme kararı yeniden onaylandı.^[12] 2 Eylül 2016'ya kadar DSÖ, büyük bir aşı kampanyası nedeniyle bir aydan fazla bir süredir Angola veya Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nde yeni vaka olmadığını açıkladı.^[13] 25 Kasım 2016'da DSÖ, yeni bir vaka olmadan dört ayın geçtiğini duyurdu. Angola'daki son vaka 23 Haziran'da, Demokratik Kongo'daki son vaka ise 12 Temmuz'da görüldü. DSÖ Afrika Bölge Direktörü Dr Matshidiso Moeti şunları söyledi: "Angola ve Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nde sarıhummaya karşı mevcut savaş sona eriyor, ... Ancak hastalığa karşı daha geniş kapsamlı savaş daha yeni başlıyor." ^[14] ProMED-mail moderatörü Tom Yuill, iki ülkede aşı kapsamının korunmasının bir sonraki zorluğun olacağını kaydetti. İki ülkede yaklaşık 30 milyon kişi aşılandı.^[15]

Angola içinde yayılım[değiştir | kaynağı değiştir]

Şubat ayının başlarında, yaklaşık 1000 kilometre güneydeki Huila eyaletinden ve Bié, Benguela, Cunene, Cabinda, Hula, Huambo, Malange, Kwanza Sul, Uige, Zaire ve Kwanza Norte eyaletlerinden şüpheli vakalar bildirildi.^[2] 9 Mart 2016 itibarıyla DSÖ, Angola'da 65 doğrulanmış vaka, 813 şüpheli vaka ve 138 ölüm olduğunu bildirdi.^[16] 22 Mart'ta DSÖ, Angola'nın 18 vilayetinden 6'sında vakaların meydana geldiğini ve bulaşmanın devam ettiğini bildirdi. Şüpheli ve doğrulanmış vakalar toplam 1.132'ye ulaştı, laboratuvarda doğrulanmış 375 vaka ve 168 ölüm meydana geldi.^[17][18] 28 Ekim 2016 tarihli durum raporu, en son şüpheli vaka sayısını, ölüm sayısını ve laboratuvarca doğrulanmış rakamları bildirdi.^[19] 28 Ekim itibarıyla 12 ilde yerel veya otokton bulaşma bildirilmiştir. 18 ilin 16'sında doğrulanmış vakalar olduğu bildirildi. Temmuz ayında yeni vaka bildirilmedi.^[11] DSÖ, Angola hükûmetini salgını kontrol altına alma çabalarından dolayı tebrik etti.^[20]

Komşu Afrika ülkelerine yayılım[değiştir | kaynağı değiştir]

22 Mart 2016'da DSÖ'ye, bazıları Angola sınırındaki bir eyalette olmak üzere, Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nde sarıhummadan kaynaklanan 21 ölüm bildirildi.^[21] 31 Mayıs itibarıyla, ulusal sürveyans sistemi aracılığıyla DSÖ'ye 700 şüpheli vaka ve 63 ölüm bildirilmiştir.^[22] 31 Mayıs itibarıyla, Kinşasa'daki Ulusal Biyomedikal Araştırma Enstitüsü ve Dakar'daki Pasteur Enstitüsü tarafından 52 vaka laboratuvar tarafından doğrulandı. 52 vakanın kırk altısı Angola'dan geldi; 2'si otokton olarak sınıflandırıldı. Angola ve DR Kongo'daki kentsel alanlarda yerel iletim hala devam etmekteydi. DSÖ, Kongo Demokratik Cumhuriyeti'ndeki salgını 2. Derece Acil Durum olarak sınıflandırdı. 30 Mayıs'ta GAVI Alliance, Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nde toplu bir aşı kampanyası başlattığını duyurdu ^[23] ancak 22 Haziran itibarıyla aşı sıkıntısı vardı.^[24] 20 Haziran'da sağlık bakanı, Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nin başkenti Kinşasa da dahil olmak üzere üç ilde sarı humma salgını olduğunu ilan etti.^[25] Kinşasa içindeki iletim, büyük ve yoğun nüfus nedeniyle endişe vericidir. 8 Temmuz itibarıyla DSÖ'ye, 68 doğrulanmış vaka (Angola'dan gelen 59 vaka) ve 85 ölümle birlikte 1798 şüpheli vaka bildirildi.^[26] 23 Eylül tarihli DSÖ durum raporunda, teyit edilen son sylvatic olmayan veya kentsel vakanın semptomları 12 Temmuz'da başlamıştır.^[27]

17 Mart'ta Kenya'da Angola'dan gelen ve biri ölümle sonuçlanan üzere iki vaka bildirildi.^[28] 28 Mart'ta, Angola salgınıyla ilgisi olmayan bulaşın devam ettiği Uganda'ya hızlı bir müdahale ekibi görevlendirildi.^[29] DSÖ'ye göre, vakalar 4 Mayıs 2016 itibarıyla Angola'dan Çin, Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve Kenya'ya geçmiştir. Namibya'da bir vaka rapor edilmişti.^[30]

ProMED postası, 3 Ağustos 2016 itibarıyla, Kongo Cumhuriyeti'nde 193 sarıhumma vakasından şüphelenildiğini ve 4 vakada sarıhumma IgM için pozitif test sonucu alındığını bildirdi.^[11] Eylül ayının sonundan önce başlayabilecek yağışlı mevsimin gelmesiyle sivrisinek vektörünün daha da çoğalması bekleniyordu. 

Hava yolculuğu yoluyla Çin'e yayılım[değiştir | kaynağı değiştir]

13 Mart 2016'da Çin hükûmeti, Angola'da bulunan 32 yaşındaki bir erkek Çin vatandaşının dönüşte sarı humma geliştirdiğini doğruladı.^[31][32] Vaka, tarihte Çin'deki ilk dış kaynaklı sarıhumma vakasıydı. Sivrisinek vektörü mevcut olmasına rağmen, Asya'da sarı humma hiç ortaya çıkmadı.^[33][34] Daha sonra, Luanda'dayken semptomları olan kişilerde ek vakalar bildirildi.^[35] ProMED-posta moderatörü Jack Woodall, "yayılmanın Ebola ve Zika salgınlarını gölgede bırakabileceği" konusunda uyardı. ve "uluslararası eylem şimdi başlamalı" şeklinde açıklama yaptı.^[36] Çinli yetkililer, vücut sıcaklıkları yüksek olan yolcuları tespit etmek için havaalanlarında termal görüntülemeyi güçlendirdi. ^[37] Angola'da görevlendirilen Çinli bir sağlık ekibi, salgın araştırmasının bir parçası olarak 120 Çin uyrukluya aşı yaptı.^[38] Angola'da 250.000'den fazla Çin vatandaşı yaşıyor . 8 Nisan 2016'da Angola'daki on Kuzey Koreli işçinin sarı hummadan öldüğü bildirildi.^[39]

25 Mart 2016'da Fujian Eyaletinde, 12 Mart'ta Angola'dan dönen bir kadında bir vaka bildirildi.^[40] Fujian, sarı humma virüsünü insanlara bulaştıran sivrisinek olan Aedes aegypti'nin tahmin edilen dağılımı içindedir. Sivrisinek kaynaklı hastalıklar, yerel sivrisinekler dış kaynaklı bir vakayla beslenerek enfekte olduğunda yeni bir coğrafi alanda endemik hale gelebilir.^[41] 18 Mart ve 22 Nisan tarihleri arasında DSÖ'ye Çin'de 11 dış kaynaklı vaka olduğu bildirildi.^[42] Asya'daki yetkililer sarıhumma tehdidi konusunda endişeliydi.^[43]

Haziran 2016'da, sarı humma bulaşmış Çinli bir gezginden Angola'ya gelen bir virüsün genetik sekansı, Çin CDC tarafından GenBank'a gönderildi.^[44] Tür, bir 1971 türüyle yakından eşleşti, bu da sarı humma virüsünün bölgede en az 45 yıldır dolaştığını gösteriyor. Bulgu, salgın sırasında gerçekleştirilen daha önceki filogenetik analizlerle tutarlıydı.^[45]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]