Roma imparatorları
Eski Monarşi
İmparatorluk
Vexillum
İlk hükümdar Augustus MÖ 16 Ocak 27 - MS 19 Ağustos 14
İlk hükümdar	Augustus
Son hükümdar	I. Theodosius (Birleşik Roma) Julius Nepos (Batı Roma) XI. Konstantinos (Doğu Roma)
Unvan	İmparator, augustus, caesar, princeps, dominus noster, autokrator, basileus
Atayan	Roma ordusu ya da Senato
Monarşi başlangıcı	MÖ 16 Ocak 27
Monarşi sonu	17 Ocak 395 (Birleşik Roma) 22 Haziran 480 (Batı Roma) 29 Mayıs 1453 (Doğu Roma)

Roma imparatoru, ilk olarak MÖ 27 yılında teşkil edilen Roma İmparatorluğu'nun hükümdarlarınca kullanılmaya başlanan unvan. İlk Roma imparatorları kendilerini princeps olarak tanımlarken ileriki dönemlerde augustus ve caesar unvanları da imparator ile eşanlamlı hale gelmiştir.

Roma imparatoru unvanı yüzyıllar içerisinde bir meşruiyet kaynağı haline gelmekle beraber Roma İmparatorluğu'nun yıkılmasının ardından Bizans İmparatorluğu, Kutsal Roma İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu tarafından da sahiplenilmiştir.

Kutsal Roma İmparatorluğu tarafından sahiplenilmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

800 yılında Şarlman'ın augustus yani imparator (daha özel manada "Romalıların imparatoru") unvanı ile taç giymesi o dönem için Avrupa'daki en önemli siyasi olaydı.^[1][2][3] 771 yılında Frank kralı olarak tahta oturan Şarlman Pavia'yı ele geçirdikten sonra aynı zamanda Lombard kralı sanını da almış, Saksonları hakimiyeti altına alarak Hristiyanlaştırmış ve Avar topraklarını da ele geçirmişti.^[4][5] Macaristan ve Avusturya'nın kuzeyine gerçekleştirdiği saldırıların sonucun bu bölgeler de kendi topraklarına katıldı.^[5] Roland Destanı'na ilham kaynağı olsa da İber Yarımadası'na gerçekleştirdiği sefer kendi adına başarılı sayılamazdı. Nihayetinde Frank Krallığı Batı ve Orta Avrupa'ya hükmeden bir devlet haline geldi.^[5] Şarlman'ın bu gücü elde edebilmesinin en önemli sebebi olarak V. Konstantinos'un Papa II. Stephanus ile Frank Kralı III. Pepin arasındaki anlaşmaya yeterli önemi gösterip konu üzerine eğilmemesi o tarihten bu yana hem papalığın daha özgür hareket alanı bulması hem de Frankların siyasi nüfuz alanını genişletmesini sağlamıştı.^[6][7][8] Bizans'ın yapmadığını yaparak Lombardları yenilgiye uğratan ve papalığın bu sorunu ortadan kaldırmasıyla papalık ve Franklar arasındaki ilişkiler daha gelişmiş, buna mukabil papalık ile Bizans'ın arası daha da açılmıştır.^[4] Bunun sonucu olarak 25 Aralık 800 tarihine gelindiğinde Aziz Petrus Bazilikası'nda Şarlman'ın Papa III. Leo'nun elinden Bizans usullerine uygun şekilde taç giyerek imparator unvanını alması on yıllardır göz ardı edilen Batı'daki Bizans aleyhtarı gelişmelerin doruk noktasına ulaşması demekti.^[9][10][2] Orta Çağın anlayışına göre dünya üzerinde tek bir imparatorluk bulunabilirdi.^[11][10][12] Bizans İmparatorluğu da tartışılmaz şekilde eski Roma İmparatorluğu'nun mirasçısıydı^[13] ve Şarlman'ın taç giymesine kadar bu anlayış süregelmişti.^[2] Ancak Şarlman imparator olarak ilan edildiğinde Bizans İmparatorluğu'na İrini hükümdarlık yapmaktaydı. Bir kadının bu mevkide bulunması görülmemiş bir şey olduğundan ve yine bir kadının hükmetme yetisine sahip olmadığına dair inanç nedeniyle Bizans tahtı sahipsiz kalmış sayıldığından papalık açısından Şarlman'ın imparator unvanını almasının zaten ortada bir imparator olmadığından ikilik yaratmayacağı şeklinde değerlendirilmiş olabileceği düşünülmektedir.^{[14][2][10][12][not 1]} Bu bağlamda papalık tarafında Roma'dan Bizans'a kalan imparatorluk mirasının şimdi de Franklara geçtiği gibi bir düşünce söz konusu olsa da gerçekte biri doğuda diğeri batıda iki imparatorluk ortaya çıkmıştı.^[9][2] Papalık ve patriklik arasında ikonoklazmla birlikte tepe noktasına çıkan ayrılık artık siyasi alanda da net olarak görülmekteydi ve Hristiyan dünyasının din, dil, kültür bakımından iki ayrı parçaya bölünmüşlüğü siyaseten de onaylanmıştı.^[2] Şarlman'ın gerçekten imparator olmak gibi bir hevesi bulunmakta mıydı yoksa bu papanın tasarrufu muydu sorusu tarihçiler açısından bir tartışma konusu olmakla birlikte genel kabul ikinci görüşe meyletmektedir.^[15] Şarlman'ın kendisini bilinçli bir tercihle hiçbir zaman Romalıların imparatoru olarak zikretmediği, ekseriyetle Frankların ve Lombardların kralı unvanını kullandığı da göz önüne alındığında bu ikinci görüş geçerlilik kazanmaktadır.^[15][16]

Şarlman, imparator sanını almasına rağmen her ne kadar Bizans tahtında bir kadın bulunsa ve ikonoklazm ile meşru imparatorluk iradesinin sapıklığa düştüğü iddia edilse de bunun meşru temellerinin olmadığının farkındaydı zira papanın bir kişiyi imparator olarak adlandırma gibi bir yetkisi bulunmamaktaydı.^[2] Üstelik imparatorun papanın elinden taç giymesi imparatorun papanın kendisinden üstün olduğunun kabulü idi ve bu durum o güne değin görülmemiş bir şeydi.^[10] Bu yetki sorunu 1500'lerin ortalarında Lorenzo Valla'nın sahte olduğunu kanıtladığı bir belge ile aşılmıştı.^[10] Konstantin'in Bağışı olarak bilinen bu belgeye göre I. Konstantin, tacını Papa I. Sylvester'a Romalıların imparatorunu seçmesi için bırakmıştı.^[10] Buna göre Hristiyanlığı devlet dini haline getiren I. Konstantin tarafından bizzat papaya imparator seçme hakkı tanınmıştı ve yüzyıllar sonra Bizans tahtı bir kadının hükümranlığında iken yani boşken bu hak yeniden papa tarafından kullanılabilirdi.^[10] Bizans açısındansa bu kabul edilebilir bir durum değildi.^[15] Devletin temeli olan Roma geleneği ve Hristiyan inancı I. Konstantin'den başlayarak imparatorların kişiliğinde vücut bulmuştu ve bu durum yüzyıllardır haleflerince de bu şekilde devam ettirilmişti.^[15] Tek tanrı bulunduğu gibi onun yeryüzündeki temsilcisi de tekti ve o temsilci de Konstantinopolis'teki imparatorluk tahtında oturan meşru hükümdardı.^[9][15] Roma'da bu unvanı kullananlar ise bir sahtekardı ve dine hakaret etmekteydiler.^[15] Pratik yöndense papalık Şarlman'ı imparator ilan etse bu durum ona ne yeni bir toprak ne de askerler kazandırmamıştı, verilen sadece bir unvandı ve o da halk nezdinde tanınmamakta, hâlen meşru otorite olarak Konstantinopolis tahtında oturan hükümdar olarak görülmekteydi.^[9] Bu bağlamda Şarlman bir isyancı, elinde tuttuğu bölgeler ise meşru yöneticiye karşı ayaklanan imparatorluk bölgeleri olarak görülmekteydi.^[14]

Konstantin'in Bağışı'na rağmen pratikte iki imparatorluk tahtının ortaya çıkması ve Bizans tarafından tanınmadıktan sonra kendi unvanının bir anlamı olmadığını düşünen Şarlman, 802 yılında "Doğu ve Batı dünyasının yeniden birleşmesi" amacıyla İrini'ye evlilik teklifi ilettiğinde^{[not 2]} ve İrini bunu kabul ettiğinde üst kademe memurlar ile subaylar harekete geçtiler.^[18][15][12] Norwich, İrini'nin teklifi kabul etmesini pragmatik nedenlerle açıklamaktadır.^[15] Buna göre o tarihlerde İrini gerek halk gerek devlet kademesince sevilmiyor, devlet hazinesi gittikçe boşalıyor ve daha önce olduğu gibi kendisine karşı bir hizip oluştuğunu seziyordu.^[15] Bu evlilik ile hem bunun gibi siyasi ve mali sorunları defedebilir hem de iki imparatorluğu tek tahtta birleştirebilirdi.^[15][20] Üstelik okuryazarlığı olmayan ve eğitimsiz olan Şarlman'ı eşi ve oğlunda yaptığı gibi yönlendirme şansı da olabilirdi.^[15] Bunun gibi olası nedenlerde evlilik teklifi kabul olunsa da gidişat 31 Ekim 802'de üst kademe memurlar ile subayların başarılı bir ayaklanma ile imparatoriçeyi tahttan indirmesiyle sonuçlanmıştır.^[19] İrini'nin ardından Logothetis tu geniku (maliye nâzırı) makamındaki Nikeforos, I. Nikiforos olarak tahta çıkmış, İrini ise hipodromda tahttan indirildiğinin açıklanmasının ardından sürüldüğü Lesbos'da bir yıl sonra ölmüştür.^[19][21]

Şarlman'ın imparatorluk unvanı üzerine müzakereler İrini'den sonra gelen Bizans hükümdarları ile de sürdürülmüş, ancak 812 yılında Aix-la-Chapelle'de I. Mihail'in yolladığı elçilerin Şarlman'ı imparator olarak selamlamasıyla durum meşru zemine oturmuştur.^[18][22][23] Buna rağmen I. Mihail Şarlman'ı Romalıların imparatoru olarak değil yalnızca imparator olarak tanımıştır.^[24] Bu yıldan itibaren Bizans resmî belgelerinde ve paralarında Batı'daki imparatora karşı asıl imparatorun belirgin olarak anlaşılması amacıyla Bizans imparatorlarından "Romalıların imparatoru" olarak bahsedilmeye başlanmıştır.^[18][22][25] Batı ve Doğu dünyasında oldukça ihtilafa neden olan imparatorluk unvanı Şarlman'ın ardından başa geçen kısa süreli hükümdarların elinde anlamını yitirmiş ve 950'lerden itibaren Batı'da imparatorluk unvanı tamamen kullanılmaz olmuş ancak bu sefer de "Cermen halkının kutsal Roma imparatoru" gibi tarihî arka planı olmayan bir unvan ortaya çıkmıştır.^[26]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

1. ^ Batı'da Bizans imparatorlarına göre derlenen yıllıklarda VI. Konstantinos'un ardından Şarlman'la imparatorluk tarihçesinin devam ettirilmesi de bu görüşü desteklemektedir.^[14]
2. ^ Charles Diehl böyle bir teklifin olmadığı belirtirken^[18] Georgiy Ostrogorskiy ise kuşkuyla yaklaşmaktadır.^[19]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

Genel

• Barker, Ernest (1995), Bizans Toplumsal ve Siyasal Düşünüşü, Mete Tunçay, çev. (2 bas.), İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları, ISBN 9755331344 
• Baskıcı, M. Murat (2009), Bizans Döneminde Anadolu: İktisadi ve Sosyal Yapı (900-1261), Ankara: Phoenix Yayınevi, ISBN 9786055738112 
• Cheynet, Jean-Claude (2008), Bizans Tarihi, İsmail Yerguz, çev., Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, ISBN 9789752983526 
• Diehl, Charles (2006), Bizans İmparatorluğu Tarihi, A. Göke Bozkurt, çev., İstanbul: İlgi Yayınları, ISBN 9944978140 
• Gregory, Timothy (2008), Bizans Tarihi, Esra Ermert, çev., İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, ISBN 9789750815072 
• Herrin, Judith (2016), Bizans: Bir Ortaçağ İmparatorluğunun Şaşırtıcı Yaşamı, Uygur Kocabaşoğlu, çev. (4 bas.), İstanbul: İletişim Yayınları, ISBN 9789750507496 
• Levtchenko, M. V. (1999), Kuruluşundan Yıkılışına Kadar Bizans Tarihi, Maide Selen, çev., İstanbul: Özne Yayınları, ISBN 975814345X 
• Norwich, John Julius (2013), Bizans: Erken Dönem (MS 323-802), 1, Hamide Koyukan, çev., İstanbul: Kabalcı Yayınevi, ISBN 9786055093013 
• Ostrogorsky, Georg (2015), Bizans Devleti Tarihi, Fikret Işıltan, çev. (8 bas.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, ISBN 9789751603487 
• Ronchey, Silvia (2014), "İmparatorlar ve İkonoklazm", Eco, Umberto (Ed.), Ortaçağ: Barbarlar, Hıristiyanlar, Müslümanlar, Leyla Tonguç Basmacı, çev. (2 bas.), İstanbul: Alfa Yayınları, ISBN 9786051066233 
• Vasiliev, Alexander A. (2016), Bizans İmparatorluğu Tarihi, Tevabil Alkaç, çev., İstanbul: Alfa Yayınları, ISBN 9786051712659