1973 Türkiye genel seçimleri

1973 Türkiye genel seçimleri
← önceki üyeler seçilen üyeler →
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 450 sandalyesi için ; Çoğunluk için gereken 226 sandalye
Katılım	%66,8
	İl ve ilçelere göre kazanan partileri gösteren harita
Önceki Başbakan; Naim Talu; Bağımsız	Seçilen Başbakan ; Bülent Ecevit; Cumhuriyet Halk Partisi

1973 Türkiye genel seçimleri, 14 Ekim 1973 tarihinde TBMM 15. dönem milletvekillerini belirlemek için yapılan genel seçimlerdir.

Seçim öncesi gelişmeler[değiştir | kaynağı değiştir]

1969 seçimlerinde tek başına iktidara gelen Süleyman Demirel liderliğindeki Adalet Partisi (AP) hükûmeti 12 Mart Muhtırası'na kadar görevde kaldı. 12 Mart 1971'de Genelkurmay Başkanı Memduh Tağmaç ve kuvvet komutanları, daha sonra "12 Mart Muhtırası" olarak anılacak olan muhtırayla Demirel Hükûmetinin istifasını istedi, bu muhtıra üzerine Demirel aynı gün istifa etti.^[1] Böylece ordunun etkisinin hemen her alanda hissedildiği, partilerüstü hükûmetlerin^{[Not 1]} birbirini izlediği, 1961 Anayasası'nın temel hak ve özgürlüklere ilişkin maddelerinde önemli kısıtlamalara gidildiği olağanüstü bir dönem başladı. Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname çıkartma yetkisi verilmesi, TRT'nin özerkliğinin kaldırılması, üniversitelerin özerkliğinin azaltılması, memurlara sendika hakkının kaldırılması bu değişikliklerden bazılarıydı.^[2]

12 Mart Muhtırası'na daha ilk günden karşı çıkan Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) genel sekreteri Bülent Ecevit'le, kurulan partilerüstü hükûmetlere katılmayı savunan Genel Başkan İsmet İnönü arasında derin bir anlaşmazlık doğdu. Bu çatışma giderek genişledi ve sonunda 5 Mayıs 1972'de bu gruplaşmayı çözmek amacıyla CHP olağanüstü kurultaya gitti. Kurultayın, İnönü'nün istifa uyarısına karşın Ecevit'e destek vermesi üzerine İsmet İnönü CHP genel başkanlığından ayrıldı. 14 Mayıs'ta yeniden toplanan kurultay Bülent Ecevit'i CHP'nin üçüncü genel başkanı seçti.^[3]

1972 yılının ikinci yarısına girildiğinde, bir yandan 12 Mart müdahalesini sürdüren ve istedikleri değişikliklerin mutlaka gerçekleşmesini bekleyen ordu ile askerî müdahalenin bir an önce bitmesini isteyen Demirel ve Ecevit arasındaki saflaşma netleşmeye başladı. Sonunda, komutanlarla TBMM'deki parti grupları arasında Nisan 1973'te büyük bir güç gösterisi yaşandı. Görev süresi dolan Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'ın yerine bu göreve seçilmek isteyen ve genelkurmay başkanlığı görevinden ayrılarak kontenjan senatörlüğüne getirilen Faruk Gürler, bütün baskı ve çabalara karşın TBMM'de seçilmek için gerekli desteği sağlayamadı. İki büyük parti CHP ve AP'nin adaylığı üzerinde anlaşma sağladığı kontenjan senatörü emekli Oramiral Fahri Korutürk 6 Nisan 1973'te Türkiye Cumhuriyeti'nin altıncı cumhurbaşkanı seçildi. Bu seçim, askerî müdahaleyi gerçekleştiren güçlerin ağırlığının azaldığını gösteriyordu. 14 Ekim 1973 genel seçimlerine de bu havayla gidildi.

Seçim süreci[değiştir | kaynağı değiştir]

12 Mart askerî müdahalesinin ardından Anayasa'ya geçici 12. Madde eklenmişti. Maddeye göre 12 Mart koşulları nedeniyle 10 Ekim 1971 tarihinde yapılması gereken Cumhuriyet Senatosu üçte bir yenileme seçimleri ve milletvekilliği ara seçimleri ertelenmişti. Ertelenen bu seçimlerin 12 Ekim 1973'te milletvekilleri genel seçimleriyle birlikte yapılması, 12. maddeyle bir hüküm haline getirilmişti. Anayasa'da seçimlerin yapılması için öngörülen tarih olan 12 Ekim, 'pazar' gününe değil, 'cuma' gününe denk düşüyordu. Oysa Seçim Kanunu gereği, seçimlerin 14 Ekim'de yapılması gerekiyordu. Anayasa değişikliği için yeterli zaman olmaması nedeniyle devreye giren Yüksek Seçim Kurulunun (YSK) 10 Mart 1973 tarih ve 24 sayılı düzeltme kararı gazetelerde yayımlandı. Karara göre seçim tarihinin belirlenmesinde 'maddi bir hata' olduğu kabul edildi ve seçimlerin 12 Ekim Cuma günü değil, 14 Ekim 1973 Pazar günü yapılması gerektiği belirtildi.^[4]

Adalet Partisi seçimlere Demirel liderliğinde girerken CHP ise yeni lideri Ecevit’e umudunu bağlamıştı. Alparslan Türkeş liderliğindeki Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) ve Milli Görüş siyasetinin lideri Necmettin Erbakan'ın kurduğu Milli Selamet Partisi ile AP'den ayrılanların kurduğu Demokratik Parti de siyaset sahnesindeydi. Daha çok AP ve CHP’nin mücadelesi gibi geçen seçimlerde, geniş çaplı "düzen değişikliği" ve siyasi özgürlük talebini dile getiren Bülent Ecevit mavi gömleği ve mitinglerde uçurduğu ak güvercinlerle özgürlük kahramanı gibi algılanırken, Celal Bayar Demokratik Partinin kampanyalarına katıldı.

Genel seçimle birlikte aynı gün Cumhuriyet Senatosu C Grubu üyeleri için de seçim yapıldı. İlk defa bu seçimlerde "tercihli oy" kullanıldı. Seçmenler birleşik oy pusulasında seçim çevresi için belirtilen sayıda aday için tercih de bulunabildi. Barajsız d'Hondt sisteminin uygulandığı 1973 seçimlerinde katılım oranı Türkiye seçim tarihinin yüzde 64,3 ile en düşük katılımlı genel seçimi olan 1969 seçimlerini 2,5 puan geçerek % 66,8'de kaldı. Sekiz partinin katıldığı seçimlerde yedi parti milletvekilliği kazandı.

Seçimin sonucu, bazı çevrelerce beklenmedik bir gelişme şeklinde karşılandı. Beklenen, Süleyman Demirel liderliğindeki AP zaferi iken; seçimin birinci partisi, 1965 yılı sonrasında geliştirdiği merkez sol açılım ve 1972’de yenilediği parti önderliği ile CHP oldu. % 33 oy oranı ile 185 milletvekilliği kazanan Cumhuriyet Halk Partisi, 1961 seçimleri sayılmazsa, çok partili döneme geçildiğinden beri ilk kez birinci oldu.

Sağ oyları hemen her seçimde yanında bulan, 1965 ve 1969 seçimlerinden tek başına iktidar olarak çıkan AP, bu kez büyük oy yitirdi. Milli Selamet Partisi (yüzde 11 oy ile 48 milletvekilliği) ve Demokratik Parti (% 11 oy oranıyla 45 milletvekilliği) sağ oyları bölerek AP’nin 1965’ten beri sürdürdüğü tek başına iktidarı yitirmesine neden oldu.^[5] Diğer partilerden Cumhuriyetçi Güven Partisi % 5 ile 13, Milliyetçi Hareket Partisi % 3 ile 3 ve Türkiye Birlik Partisi % 1 ile 1 milletvekili çıkardı. Milli Selamet Partisi İslamcı görüşleri savunarak milletvekili kazanan ilk parti oldu.

Seçim sonuçları[değiştir | kaynağı değiştir]

Cumhuriyet Halk Partisi'nin il ve ilçe bazında oy oranlarını gösteren harita

1973 genel seçimlerinin sonuçları:^[6]

Toplam Sandık
Toplam Seçmen	16.798.164
Toplam Kullanılan Oy	11.223.843
Toplam Geçersiz Oy	500.185
Toplam Geçerli Oy	10.723.658
Katılım Oranı (%)	66,8
Milletvekili Sayısı	450

Parti		Genel Başkan	Oy	%	+/–	Sandalye	+/–
	Cumhuriyet Halk Partisi	Bülent Ecevit	3.570.583	33,30	5,93	185	42
	Adalet Partisi	Süleyman Demirel	3.197.897	29,82	16,73	149	107
	Demokratik Parti	Ferruh Bozbeyli	1.275.502	11,89	Yok	45	Yok
	Millî Selamet Partisi	Süleyman Arif Emre	1.265.771	11,80	Yok	48	Yok
	Cumhuriyetçi Güven Partisi	Turhan Feyzioğlu	564.343	5,26	1,32	13	2
	Milliyetçi Hareket Partisi	Alparslan Türkeş	362.208	3,38	0,36	3	2
	Bağımsızlar		303.218	2,75	2,87	6	7
	Türkiye Birlik Partisi	Mustafa Timisi	121.759	1,10	1,70	1	7
	Millet Partisi	Cemal Tural	62.377	0,70	2,53	0	6
Toplam			10.723.658	100		450

İllere göre seçim sonuçları[değiştir | kaynağı değiştir]

İllere göre 14 Ekim 1973 genel seçim sonuçları;^[7]

İl	Mv Sayısı	CHP	%	AP	%	DP	%	MSP	%	Diğerleri	%	Toplam
Adana	13	128.076	39,8	74.264	23,1	40.627	12,6	26.270	8,2	52.185	16,3	321.422
Adıyaman	4	28.856	32,7	24.009	28,1	3.448	3,9	19.504	22,1	11.109	12,6	88.210
Afyon	7	26.939	19,1	50.948	36,2	19.757	14,0	23.061	16,4	20.176	14,2	140.881
Ağrı	4	12.638	15,5	12.620	15,5	7.107	8,7	12.063	14,8	37.228	45,6	81.656
Amasya	4	26.079	28,1	23.892	25,8	5.246	5,7	16.523	17,8	20.941	22,6	92.681
Ankara	26	269.007	41,9	178.515	27,8	60.563	9,4	59.837	9,3	73.959	11,6	641.881
Antalya	7	48.019	29,5	63.736	39,2	27.653	17,0	9.098	5,6	14.235	8,7	162.741
Artvin	3	27.587	43,7	21.635	34,3	3.982	6,3	4.974	7,9	4.963	7,8	63.141
Aydın	7	54.185	30,1	62.547	34,7	51.911	28,8	5.479	3,0	6.133	3,4	180.255
Balıkesir	9	77.341	32,1	113.402	47,1	14.241	5,9	20.669	8,6	15.032	6,3	240.685
Bilecik	2	13.626	31,7	18.886	44,0	1.630	3,8	6.199	14,4	2.577	6,0	42.918
Bingöl	2	12.285	23,3	10.870	20,6	5.546	10,5	13.424	25,5	10.561	20,0	52.686
Bitlis	2	8.094	15,5	21.185	40,6	590	1,1	5.917	11,3	16.430	31,4	52.216
Bolu	5	20.487	15,0	56.480	41,3	6.601	4,8	23.597	17,3	29.089	21,3	136.254
Burdur	3	17.944	30,8	14.949	25,6	8.314	14,3	5.427	9,3	11.672	20,0	58.306
Bursa	11	84.257	28,0	152.367	50,7	23.078	7,7	28.395	9,4	12.596	4,2	300.693
Çanakkale	5	44.003	35,6	54.563	44,2	11.991	9,7	6.776	5,5	6.106	5,0	123.439
Çankırı	3	10.717	14,5	28.663	38,7	12.715	17,1	12.065	16,3	9.969	13,4	74.129
Çorum	7	47.276	30,7	29.282	19,0	27.575	17,9	33.450	21,7	16.358	10,6	153.941
Denizli	6	49.698	33,5	50.279	33,9	33.827	22,8	7.903	5,3	6.624	4,5	148.331
Diyarbakır	7	45.264	30,4	30.822	19,9	18.176	12,2	27.566	18,5	26.849	19,0	148.677
Edirne	4	44.247	44,2	41.668	41,6	6.420	6,4	2.230	2,2	5.512	5,5	100.077
Elazığ	5	29.790	29,5	25.811	25,5	7.819	7,7	28.153	27,8	9.532	9,4	101.105
Erzincan	3	33.924	45,3	19.131	25,6	2.075	2,8	12.074	16,1	7.668	10,2	74.872
Erzurum	9	37.848	19,7	43.919	22,9	20.611	10,7	56.513	29,5	32.961	17,1	191.852
Eskişehir	6	47.488	31,9	60.452	40,6	12.134	8,1	13.650	9,2	15.194	10,2	148.918
Gaziantep	8	61.213	37,0	29.332	17,7	25.742	15,5	19.162	11,6	30.130	18,1	165.579
Giresun	6	39.899	31,7	34.422	27,3	25.429	20,2	10.909	8,6	15.366	12,2	126.025
Gümüşhane	4	15.230	19,5	28.481	36,5	1.890	2,4	19.427	24,9	13.051	16,7	78.079
Hakkâri	1	11.373	35,4	10.612	33,0	8.252	25,7	687	2,1	1.237	3,8	32.161
Hatay	7	56.382	37,5	35.117	23,3	22.621	15,0	9.680	6,4	26.698	17,7	150.498
Isparta	4	12.093	14,4	52.297	62,0	9.702	11,5	6.002	7,1	4.172	5,0	84.266
İçel	7	75.229	39,2	56.327	29,4	30.028	15,7	5.436	2,8	24.812	12,9	191.832
İstanbul	38	499.225	48,9	290.763	28,5	72.775	7,1	85.454	8,4	72.099	7,0	1.020.316
İzmir	18	224.332	44,0	199.971	39,3	40.271	7,9	21.333	4,2	23.328	4,6	509.235
Kahramanmaraş	7	51.043	32,9	27.774	17,9	16.776	10,8	41.454	26,7	18.059	11,7	155.106
Kars	8	79.510	45,5	26.262	15,1	23.406	13,4	13.536	7,7	32.045	18,3	174.759
Kastamonu	6	28.922	21,4	52.540	39,0	14.101	10,5	8.101	6,0	31.171	23,1	134.835
Kayseri	8	38.731	23,3	45.373	27,3	8.578	5,1	27.383	16,5	46.238	27,9	166.303
Kırklareli	3	36.594	43,7	35.141	42,0	6.432	7,7	2.179	2,6	3.331	3,9	83.677
Kırşehir	3	17.757	31,0	8.055	14,1	7.249	12,7	7.907	13,8	16.205	28,4	57.173
Kocaeli	5	43.128	33,6	41.474	32,3	12.166	9,5	23.247	18,1	8.218	6,6	128.233
Konya	16	74.869	20,9	48.249	13,5	121.470	33,9	59.242	16,5	54.229	15,2	358.059
Kütahya	5	21.734	17,4	53.824	43,0	18.234	14,6	17.874	14,3	13.436	10,7	125.102
Malatya	6	64.422	44,1	20.224	13,8	6.644	4,5	29.138	19,9	25.803	17,5	146.231
Manisa	10	81.966	31,4	110.351	42,3	28.332	10,9	24.140	9,3	15.970	6,0	260.759
Mardin	6	24.417	17,7	25.853	18,7	24.213	17,6	16.694	12,1	46.676	33,9	137.853
Muğla	5	44.489	35,2	45.725	36,2	23.212	18,4	4.594	3,6	8.237	6,5	126.257
Muş	3	12.208	17,3	6.609	9,4	4.260	6,0	10.383	14,7	36.955	52,4	70.415
Nevşehir	3	15.723	26,0	21.424	35,4	3.165	5,2	11.161	18,4	9.099	15,0	60.572
Niğde	5	24.259	22,4	27.411	25,3	26.164	24,1	12.337	11,4	18.229	16,8	108.400
Ordu	8	50.188	29,9	26.474	15,8	35.981	21,4	12.183	7,3	43.109	25,6	167.935
Rize	4	30.613	31,1	29.303	29,7	12.164	12,3	21.614	21,9	4.852	5,0	98.546
Sakarya	6	33.705	24,7	39.928	29,3	28.441	20,8	24.792	18,2	9.589	7,0	136.455
Samsun	10	75.296	30,7	93.822	38,3	25.161	10,3	32.872	13,4	17.852	7,2	245.003
Siirt	4	12.576	14,2	14.515	16,4	9.715	11,0	8.349	9,5	43.179	48,9	88.334
Sinop	3	22.129	30,8	17.739	24,7	9.672	13,4	5.504	7,7	16.821	23,4	71.865
Sivas	9	63.259	32,9	32.437	16,9	12.845	6,7	49.532	25,7	34.304	17,8	192.377
Tekirdağ	4	31.558	34,4	36.861	40,2	7.717	8,4	3.008	3,3	12.663	13,7	91.807
Tokat	7	49.308	29,8	32.058	19,3	21.762	13,1	30.082	18,2	32.474	19,6	165.684
Trabzon	8	61.679	35,0	44.193	25,1	27.853	15,8	26.565	15,1	15.837	9,0	176.127
Tunceli	2	33.003	70,0	6.767	14,3	430	0,9	1.219	2,6	5.757	12,2	47.176
Urfa	7	36.615	28,9	42.365	33,5	21.609	17,1	22.198	17,6	3.687	2,9	126.474
Uşak	3	23.724	39,0	20.058	33,0	8.266	13,6	4.096	6,7	4.619	7,6	60.763
Van	4	10.027	10,3	21.750	22,3	1.344	1,4	6.779	7,0	57.403	59,0	97.303
Yozgat	6	34.801	27,0	22.596	17,5	20.204	15,7	27.767	21,5	23.616	18,3	128.984
Zonguldak	9	101.319	39,8	97.241	38,2	17.599	6,9	20.889	8,2	17.690	6,9	254.738
Türkiye	450	3.570.583	33,3	3.197.897	29,8	1.275.502	11,9	1.265.771	11,8	1.413.905	13,2	10.723.658

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ 33, 34, 35 ve 36. hükûmetler

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Bir Darbe Bir Arasında 1961 Seçimleri ve 1973 Seçimleri". academia.edu. 23 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.
^ "'2. Cumhuriyet'in anayasası'nın oylandığı 1961 referandumu". bbc.com. 29 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.
^ "CHP Kurultaylar- BELGEnet". web.archive.org. 10 Şubat 2012. 10 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2023.
^ "Koalisyonlu yıllar başlıyor: 1973 genel seçimleri". yenisafak.com. 8 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.
^ "12 MART'TAN 12 EYLÜL'E TÜRKİYE'DE SEÇİMLER VE SONUÇLARI" (PDF). hacettepe.edu.tr. 27 Ekim 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.
^ 1950 - 1977 Yılları Arası Seçim Çevresine Göre Milletvekili Genel Seçimi Sonuçları 17 Mayıs 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ysk.gov.tr
^ "1950-1977 Yılları Arası Milletvekili Genel Seçimleri". 10 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.

[2] 33, 34, 35 ve 36. hükûmetler

[1] "Bir Darbe Bir Arasında 1961 Seçimleri ve 1973 Seçimleri". academia.edu. 23 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.

[3] "'2. Cumhuriyet'in anayasası'nın oylandığı 1961 referandumu". bbc.com. 29 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.

[4] "CHP Kurultaylar- BELGEnet". web.archive.org. 10 Şubat 2012. 10 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2023.

[5] "Koalisyonlu yıllar başlıyor: 1973 genel seçimleri". yenisafak.com. 8 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.

[6] "12 MART'TAN 12 EYLÜL'E TÜRKİYE'DE SEÇİMLER VE SONUÇLARI" (PDF). hacettepe.edu.tr. 27 Ekim 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.

[7] 1950 - 1977 Yılları Arası Seçim Çevresine Göre Milletvekili Genel Seçimi Sonuçları 17 Mayıs 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ysk.gov.tr

[8] "1950-1977 Yılları Arası Milletvekili Genel Seçimleri". 10 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.

[1]

[Not 1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

1973 Türkiye genel seçimleri ne demektir