Uzayzaman

Uzayzaman, uzay ile zamanı "uzay-zaman sürekliliği" adı verilen yapıda birleştiren matematik modeli. Öklitçi yaklaşıma göre evren uzayın üç boyutu ve dördüncü boyutu oluşturan zamandan oluşur. Fizikçiler, uzay ve zaman kavramlarını tek bir çatı altında birleştirmek yoluyla, karmaşık fizik teorilerini önemli ölçüde basitleştirmeyi ve evrenin işleyişini süpergalaktik (fiziksel kozmoloji) ve altatomik (atom altı, bkz. kuantum fiziği) seviyelerde daha basit ve ortak bir dilde açıklamayı başarmışlardır.

Klasik mekanikte, Öklid uzayı kullanımı, uzayzamanı kendine mal etmek yerine, zamanı gözlemcinin hareket durumundan bağımsız olarak evrensel ve değişmez gibi kabul edip ele alır. Göreliliğe dayalı bağlamda ise zaman, uzayın üç boyutundan ayrı olarak düşünülemez; çünkü bir cismin vektörel hızı, ışığın hızı ve bir de güçlü kütle çekimsel alanların gücü ile ilişkilidir. Bu kütle çekimsel alanlar zamanın ilerleyişini yavaşlatabilir ve bir o kadar da gözlemcinin hareket durumuna bağlıdır. Bu nedenle de evrensel değildir.

Evrensel dediğimiz, bir olgunun evrenin her köşesinde doğru ve değişmez olmasıdır. Ancak Albert Einstein'ın kurduğu Görelilik Kuramı'na göre zaman evrenin her köşesinde aynı değildir ve gözlemciye göre değişir, görecelidir. Örneğin, kütle uzayzamanda eğrilikler yaratır. Burada zaman bükülür ve zaman bu eğride bulunan bir gözlemciye göre, dışarıda duran bir başka gözlemciye olandan daha yavaş akar. İşte burada zaman evrensel değildir.

Bu bükülmeyi şu şekilde açıklayabiliriz: Düz bir yatak düşünün. Bu yatağın üzerine gergin bir çarşaf serin ve hiç kırışıklık olmasın. İşte bu dümdüz çarşaf iki boyutla tanımladığımız uzay-zaman düzlemi olsun. Şimdi bu düzleme bir gezegeni simgeleyen demir bir bilye koyun. Bilye yatağa biraz gömülüp bir göçük yaratarak çarşafı da bükecektir. İşte zaman da bu şekilde demir bilye ile simgelediğimiz kütle yardımıyla bükülebilir. Kütlenin artışı, bu kütlenin uzay-zaman düzlemini büküşünü arttırır. Kütle arttıkça göçük de artar. Eğer kütle ölçülemeyecek boyutlarda aşırı büyük olursa uzay-zaman düzlemi ışığı bile hapsedecek kadar göçecektir. İşte bu göçük kara delik olarak adlandırılır. Eğim çok olduğu için ışık karadelikten girer ama geri çıkmaz. Bazı teorilere göre bu içeri giren ışık evrenin başka bir noktasından geri çıkar. Bu teorilerde karadelikler dipsiz kuyular değillerdir, iki ucu açık bir boru gibi düşünülebilir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Zaman (fizik)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzay-zaman bükülmesini gösteren bir animasyon (.webm)

Fizik ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

Zaman ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

g t d Zaman ölçümü ve standartları
Zaman Kronometri Büyüklük sıralaması Metroloji
Uluslararası standartlar	UTC UTC farkı Evrensel Zaman ΔT DUT1 IERS ISO 31-1 ISO 8601 Uluslararası Atomik Zaman 12 saatlik zaman 24 saatlik zaman Barisentrik koordinat zamanı Sivil zamanı Yaz saati uygulaması Yermerkezli Koordinat Zamanı Tarih değiştirme çizgisi Artık saniye Güneş zamanı Karasal Zaman Zaman dilimi
Eski standartlar	Barisentrik Dinamik Zaman Efemeris zamanı Greenwich Ortalama Zamanı Baş meridyen
Fizikte zaman	Mutlak zaman ve mekan Uzayzaman Kuantum zamanı Zaman koordinatı Kozmolojik onyıl Ayrık zaman Planck devri Planck zamanı Doğru zamanı Görelilik kuramı Zaman genişlemesi Yerçekimsel zaman genişlemesi Zaman etki alanı T-simetri
Zaman ölçme bilimi	Saat Astraryum Atom saati Komplikasyon Zaman denklemi Zaman kaydetme cihazların tarihçesi Kum saati Deniz kronometresi Deniz kum saati Elektronik saat Güneş saati Kol saati Su saati
Takvim	Astronomik Pazar harfleri Epakt Ekinoks Miladi İbrani Arakatkı Hicri Jülyen Artık yıl Ay Ay-güneş Yedi günlük hafta Güneş Gündönümü Tropikal yıl Haftanın günü Haftanın günleri
Arkeoloji ve jeoloji	Kronolojik tarihleme Jeolojik zaman cetveli Uluslararası Stratigrafi Komisyonu
Astronomik kronoloji	Galaktik yıl Nükleer zaman ölçeği Devinim Yıldız günü
Zaman birimleri	An Ay Lustrum Dakika Gelgit Gün Hafta İki hafta Milenyum Onyıl Saat Saeculum Saniye Sarsma Sinodik ay Sotik döngü Yıl Yüzyıl
İlgili konular	Kronoloji Süre Ruhsal kronometri Metrik zaman Sistem saati Paranın zaman değeri Kronometre

Uzayzaman nedir?, Uzayzaman anlamı nedir?, Uzayzaman ne demektir?

Uzayzaman nedir?, Uzayzaman anlamı nedir?, Uzayzaman ne demektir?

Uzayzaman

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]