Jelly Roll Morton
Jelly Roll Morton (1918)
Genel bilgiler
Doğum	Ferdinand Joseph LaMothe 20 Ekim 1890(1890-10-20) New Orleans, Amerika Birleşik Devletleri
Ölüm	10 Temmuz 1941 (50 yaşında) Los Angeles, Amerika Birleşik Devletleri
Tarzlar	Ragtime, caz, jazz blues, Dixieland, swing
Meslekler	Piyanist, grup lideri, aranjör
Çalgılar	Piyano
Etkin yıllar	1900-1941
İlişkili hareketler	Red Hot Peppers, New Orleans Rhythm Kings

Ferdinand Joseph LaMothe (20 Ekim 1890 - 10 Temmuz 1941),^[1] Jelly Roll Morton takma adını kullanan, kariyerine Louisiana, New Orleans'te başlamış Amerikan besteci, grup lideri, arjantör,caz ve Ragtime piyanisti.

Morton, erken Cazın önemli bir figürü olarak kabul edilir ve 20. yüzyılın başında yaptığı çalışmalarla öncü bir görev üstlenmiştir. Kendisi Ragtime'dan Caz'a geçiş dönemde önemli rol oynamıştır. Onun bestelemiş olduğu Jelly Roll Blues müzik tarihinde dönüşüm sağlayacak bir yapıttır. Ayrıca Jelly Roll Blues caz tarihinde yayınlanan ilk caz bestesidir. Ragtime’ın belli bir besteye dayanan yorumundan koparak melodik malzemeyi daha özgür ve caz tarzında kullanan ilk müzisyenlerden biri olan Morton, cazın bir beste olmadığını, bir üslup olduğunu söylemiştir ve orkestradaki ilk üç sesli grubu kurmuştur. Bas, keman ve davulla ilk altyapıyı kaydetmiştir ve Grammy Hall of Fame Ödülü ve Grammy Yaşam Boyu Başarı Ödüllerini kazanmıştır.

Ağustos 1938 tarihinde Amerikan Down Beat dergisinde yayımlanan bir mektupta ''Melodileri unuttuğum için doğaçlama yapardım, caz benim icadımdır''^[2] diyerek Kendisini cazın asıl mucidi ve her çalgıcının partisyonlarının önceden kesin bir biçimde belirlendiği düzenlemelerini caz'a uygulayan ilk müzikçi olarak ilan etmiştir. Bu sözleri caz dünyasında geniş yankı uyandırmıştır ve hakkında çeşitli eleştiriler yapılmıştır. Caz tarihçisi David Gelly'e göre Morton kendini beğenmiş ve kibirli bir kişiliktir.^[3]

Morton, Alessandro Baricco'nun yazmış olduğu Novecento kitabında karakterize edilmiştir. Bu kitapta ''Caz'ı icat eden adam'' olarak adlandırılmıştır ve kitabın ana kahramanı olan Novecento ile bir piyano düellosu yapmıştır ve kaybetmiştir. Bu kitap The Legend Of 1900 ismiyle beyaz perdeye uyarlanmıştır. Bu filmde Morton'u Clarence Williams III canlandırmıştır. Filmin düello sahnesinde çaldığı müzikler sırasıyla: Big Fat Ham, The Crave ve Finger Buster'dır.

İlk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Morton, doğum ismi Ferdinand Joseph LaMothe, 20 Ekim 1890 tarihinde New Orleans, Louisiana'da ırk bakımından Kreole (bu bağlamda soyu Louisiana ABD'ye katılmadan önce bölgede bulunan Fransız sömürgecilerden gelen etnik azınlık için kullanılan bir terimdir) bir ailede doğdu. Bazı kaynaklar doğum yılının 1890 değil 1885 olduğunu iddia etmektedir. Genel olarak 1890 yılı doğum tarihi kabul edilir. Ebeveynleri Edward J. Lamothe ve Louise Monette'tir. resmi olarak evli değillerdir ve onlar ayrıldıktan sonra annesi, Mouton adında bir adam ile evlenmiştir. Ferdinand, üvey babasından adını almıştır ve bunu İngilizceleştirerek "Morton" yaptı.^[4]

Okula gittiği dönemde Garden District’te yakınlarını ziyaret etti. Bu sayede pek çok blues’cu dinledi: Buddie Canter, Josky Adamns, Game Kid, Frank Richards, Sam Henry... 8-9 yaşlarında “Alice Fields”, “Isn’t It Hard to Love”, “Make Me a Palate on the Floor” gibi blues melodilerini öğrenmiştir. Daha sonra da bunları gitarla çalmaya başladı. Piyano çalmayı 10 yaşında öğrendi.^[4]

Müzikal kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

14 yaşına geldiğinde diğer birçok müzisyen gibi New Orleans kentinin ünlü eğlence mahallesi Storyville'daki genelevlerde piyano çalmaya başladı ve ''Jelly Roll'' takma adını edindi. Burada renkli kişiliği ile tanınmıştır ve büyükannesinin evinde kaldı. Fakat büyükannesi onun böyle bir ortamlarda piyano çaldığını öğrenince onu evinden attı. Kendisi bu konu hakkında şöyle söylemiştir:

"Büyükannem böyle bir ortamda caz çaldığımı öğrenince bana ailemizi rezil ettiğimi ve artık onun evinde kalmamı yasakladığını söyledi... O bana dedi ki bu şeytan müziği kesinlikle benim çöküşümü getirecekmiş."

Turne[değiştir | kaynağı değiştir]

Morton ayrıca 1904 yılı civarında Güney Amerika'da bir turne düzenledi. Bunun sayesinde çeşitli mekanlarda piyano çalmıştır ve yeni müzikler besteledi.  "Jelly Roll Blues", "New Orleans Blues", "Frog-I-More Rag", "Animule Dance" ve "King Porter Stomp" gibi bestelerini bu süre zarfı içerisinde besteledi. 1910 yılında Chicago'ya ve 1911 yılında ise New York'a gitti.

1912-1914 yılları arasında kız arkadaşı Rosa Brown ile birlikte Vodvil canlandırması yapmak için 3 yıllığına Chicago'ya gitmiştir. 1914'te kompozisyonlarını yazmaya başladı. 1915 yılında ilk Caz kompozisyonu olan Jelly Roll Blues'u yayımlamıştır. Jelly Roll Blues Caz tarihinde yayımlanmış ilk caz kompozisyonu olma özelliğini taşımaktadır. 1917 yılında  William Manuel Johnson ve Johnson'un kız kardeşi Anita Gonzalez ile birlikte Kaliforniya'ya gitti.

Vancouver[değiştir | kaynağı değiştir]

Morton Vancouver'de bulunan ve The Patricia diye adlandırılan bir gece kulübüne piyano çalması için davet edildi.

Chicago[değiştir | kaynağı değiştir]

Morton, Chicago'ya 1923 yılında geri döndü. İlk plaklarını 1923'te New Orleans Rhythm Kings orkestrasında doldurdu. 1926 yılında Red Hot Peppers adlı orkestrasını kurdu.  Kid Ory, Omer Simeon, George Mitchell, Johnny St. Cyr, Barney Bigard, Johnny Dodds, Baby Dodds ve Avendrew Hilaire gibi isimlerden oluşan bu orkestrasıyla birçok başarılı kayıt ger­çekleştirmiş ve bu sayede ün kazandı.^[4] Morton'un ünlü besteleri arasında "King Porter Stomp" ve "Jelly Roll Blues vardır.

Evliliği ve ailesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kasım 1928 tarihinde Gary, Indiana'da Mabel Bertrand ile evlendi.

New York[değiştir | kaynağı değiştir]

Sonra karısı ile New York'a taşınmış ve Victor için kayıtlara devam etti. Onun Piyano soloları ve trio kayıtları çok beğenildi fakat 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı'ndan sonra müzik istekleri değiştiği için 1930'lu yıllarda gittikçe gözden düşmeye başladı ve 1931'de RCA Victor Morton ile yeni kayıt anlaşması imzalamadı. Morton New York'ta müzik yapmaya devam etti.

Washington D.C.[değiştir | kaynağı değiştir]

Morton, 1935 yılında Washington, DC eyaletine taşındı. Mayıs 1938'de Lomax Morton'u bir röportaj için onu davet etmiştir. 1939 tarihinde fırtınalı yaşam öyküsünü anlattığı plak Mister Jelly Roll adıyla yayımlandı.^[5]

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

Los Angeles Count General Hastanesi'nde on bir gün kaldıktan sonra 10 Temmuz 1941 tarihinde öldü.^[6][7]

Piyano Tarzı[değiştir | kaynağı değiştir]

Morton'un piyano tarzı erken ikincil ragtime ve ''shout''tan oluşmuştur.

Kompozisyonları[değiştir | kaynağı değiştir]

Morton'un bazı şarkıları:

Albümler[değiştir | kaynağı değiştir]

• The Piano Rolls (Nonesuch, 1997)
• Giants of Jazz (Collectables, 1998)
• Mr. Jelly Roll (Tomato Music, 2003)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]