Güney Amerika

Güney Amerika, Amerika'nın güneyinde bulunan bir kıta.^[1] Güney Yarımküre'de bulunmasına rağmen topraklarının küçük bir kısmı Kuzey Yarımküre'de yer almaktadır.^[1] Büyük Okyanus'un doğusunda, Atlas Okyanusu'nun batısında, Kuzey Amerika'nın güneyinde ve Antarktika'nın kuzeyinde bulunur.^[1] Güney Amerika, 17.840.000 km karelik bir yüzölçümüne sahiptir.^[1] Dünya yüzeyinin yaklaşık olarak %3,5'ini kaplamaktadır.^[1] 2005 yılına göre nüfusu 371.000.000'dan fazladır. Güney Amerika kıtalar arası yüzölçümü sıralamasında dördüncü ve nüfusta beşincidir.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Amerika’nın aynı zamanda en büyük turist kaynaklarından biri olan coğrafi yapısı, kıtanın iklim özelliklerinin etkisiyle oluşan Amazon Ormanları’nı, Şili boyunca uzanan And Dağları’nı, dünyanın en kurak sıcak çölü olma özelliğini taşıyan Atakama Çölü’nü ve Brezilya’nın kuzeyinden akan Amazon Nehri’ni^[1] kapsamaktadır.

Bugüne kadar mümkün olan en iyi şekilde korunarak gelmiş antik şehirlerden biri olan Machu Picchu da Güney Amerika’da yer almaktadır.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Amerika'da MÖ 16.500 yıllarına kadar dayanan bir insan varlığının bulunduğu, arkeolojik kazılarla doğrulanmıştır. Amazon Ormanları'nda ise MÖ 10.000 yıllarında kalıcı bir nüfusun bulunduğu düşünülmektedir. Bu nüfusun avcılık, toplayıcılık ve tarımla uğraştığına dair kanıtlar bulunmuştur. Norte Chico, Canari, Chibca, Chachapoya, Chavin, Moçe, İnka, Aravak ve Karib gibi topluluklar^[2] bölgenin keşfedilmesine kadar çeşitli medeniyetler kurmuştur.

İspanya ve Portekiz’in yaptığı keşiflerle bölgede yayılmaya başlamasının ardından, bu medeniyetler zamanla yok olmuştur. 1500 yılından itibaren Orta Amerika ve Kolombiya’da İspanya’nın, Brezilya’da ise Portekiz’in kontrolünde sömürge yönetimleri kurulmuştur. İngiltere, Fransa ve Hollanda'nın Guyanalar’a yerleşmeye başlamasıyla, Güney Amerika neredeyse tamamen sömürge haline getirilmiştir.

1808 yılında Simon Bolivar’ın liderliğinde bir araya gelmeye başlayan yurtseverler, Güney Amerika’daki ülkelerin bağımsızlığını sağlamak amacıyla İspanya’ya karşı büyük bir savaş başlatmışlardır. 25 yıl süren mücadelenin ardından, İspanya ve Portekiz’in bölgeden çekilmesiyle sonuçlanan savaş, yerini bağımsızlığını ilan eden ülkeler arasındaki rekabete bırakmıştır. Güney Amerika'nın büyük ölçüde bölünmesine neden olan savaşlar, uzun bir süre boyunca devam etmiştir.

I. Dünya Savaşı ve II. Dünya Savaşı’na askeri anlamda katılım gösteren tek Güney Amerika ülkesi olan Brezilya, Birleşik Krallık ve Fransa’nın deniz kuvvetlerine destek göndermiştir.

ABD ve Sovyetler Birliği arasındaki artan rekabetin etkisiyle başlayan Soğuk Savaş, Güney Amerika’yı şiddetli bir şekilde etkilemiştir. Kolombiya ve Peru başta olmak üzere birçok ülkede, Marksizm-Leninizm'i benimseyen ve Doğu Bloku tarafından desteklenen gruplar ortaya çıkmıştır. Arjantin ve Birleşik Krallık arasında gerçekleşen Falkland Savaşı da, Soğuk Savaş sırasında Güney Amerika'da gerçekleşen olaylar arasında yer almaktadır.

1990 yılından sonra Soğuk Savaş’ın etkileri giderek azalmış, kıta çapında bir demokratikleşme süreci başlamıştır. Brezilya ve Arjantin'de ekonomik büyümenin yavaşlaması, sanayi üretiminin azalması, işsizliğin artması gibi durumlara bağlı olarak krizler yaşanmıştır. 21. yüzyıl sosyalizminin gelişmesiyle Venezuela, Bolivya ve Peru'da ise sol görüşlü iktidarlar güç kazanmıştır.

Ülkeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülke	Yüzölçümü (km²)	Nüfus (2002)	Nüfus yoğunluğu (km² başına)
Arjantin	2,766,890	37,812,817	14
Bolivya	1,098,580	8,445,134	7.7
Brezilya	8,511,965	214,029,560	21
Şili	756,950	16,800,000	20
Kolombiya	1,138,910	41,008,227	36
Ekvador	283,560	13,447,494	47
Fransız Guyanası	91,000	182,333	2.0
Guyana	214,970	698,209	3.2
Paraguay	406,750	5,884,491	14
Peru	1,285,220	27,949,639	22
Surinam	163,270	436,494	2.7
Uruguay	176,220	3,386,575	19
Venezuela	912,050	24,287,670	27
Toplam	17,806,335	235,006	24.4

¹ Bu ülkelerin hem Güney Amerika hem de Kuzey Amerika'da sınırları var.

(Güney Georgia ve Güney Sandwich Adaları kalıcı nüfusu bulunmadığı için tabloda yer almamaktadır.)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.
^ "Antik Medeniyetler: Güney Amerika". 20 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.