Louisiana
Eyalet
Bayrak Mühür
Ülke	Amerika Birleşik Devletleri
Başkent	Baton Rouge
En büyük şehir	New Orleans
İdare
• Vali	Jeff Landry (R)
• Vali vekili	Billy Nungesser (R)
• Üst meclis	Louisiana Senatosu
• Alt meclis	Louisiana Temsilciler Meclisi
• Senatörler	Bill Cassidy (R) John Kennedy (R)
Yüzölçümü
• Toplam	135,382 km²
• Kara	112,927 km² (43,601 mil²)
• Su	21,455 km² (8,283 mil²)
Rakım	30 m
En yüksek nokta	163 m (534 ft)
En alçak nokta	−2,5 m (−8,2 ft)
Nüfus  (2020)
• Toplam	4,661,468
• Yoğunluk	41,3/km²
Zaman dilimi	UTC-06.00
• Yaz (YSU)	UTC-05.00
ISO 3166 kodu	US-LA
Resmî site louisiana.gov

Louisiana (İngilizce telaffuz: [luːˌiːziˈænə]  ( dinle); Fransızca: La Louisiane, [lwi.zjan]), ABD'nin Güney eyaletlerinden birisidir.

İsmini Fransa kralı XIV. Louis'ten almıştır. Bölge (Mississippi ve Kayalık Dağlar arasındaki tüm topraklar), Napolyon liderliğindeki Fransızlar tarafından 1800 yılında İspanyollar'dan alındıktan üç yıl sonra (1803) Amerikalılar'a 80 milyon franka satılmıştır. Amerikan tarihinde bu alışverişin büyük önemi vardır. Çünkü parayla alınan bu bölgenin sınırları, 1803 yılındaki Birleşik Devletler topraklarından daha büyüktür. Cazın doğum yeri burasıdır. Ülkede her yıl nisan ayında caz festivalleri düzenlenir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupalılar tarafından keşif ve kolonizasyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Louisiana'yı ziyaret eden ilk Avrupalı kaşifler, Pánfilo de Narváez liderliğindeki bir İspanyol seferinin Mississippi Nehri'nin ağzını bulduğu 1528'de geldi. 1542'de Hernando de Soto'nun seferi eyaletin kuzeyine ve batısına doğru ilerledi (Cado ve Tunica gruplarıyla karşılaştı) ve ardından 1543'te Mississippi Nehri'ni aşağıya Meksika Körfezi'ne takip etti. İspanya'nın Louisiana'ya olan ilgisi bir buçuk yüzyıl boyunca kayboldu.

17. yüzyılın sonlarında, egemen, dini ve ticari amaçları içeren Fransız ve Fransız Kanada seferleri, Mississippi Nehri ve Körfez Kıyısında bir dayanak oluşturdu. Fransa, ilk yerleşimleriyle Kuzey Amerika'nın geniş bir bölgesine hak iddia etti ve Meksika Körfezi'nden Kanada'ya uzanan bir ticari imparatorluk ve Fransız ulusu kurmaya başladı.

1682'de Fransız kaşif Robert Cavelier de La Salle, Louisiana bölgesini Fransa'nın Kral XIV.Louis onuruna adlandırdı. İlk kalıcı yerleşim yeri, Fort Maurepas (şu anda Ocean Springs, Mississippi, Biloxi yakınlarında), 1699'da Kanadalı Fransız subayı Pierre Le Moyne d'Iberville tarafından kuruldu. O zamana kadar Fransızlar, Mississippi'nin ağzında, Fransızcada La Balise (veya La Balize), "deniz işareti" dedikleri yerleşim yerinde küçük bir kale inşa etmişlerdi. 1721'de nehirdeki gemileri yönlendirmek için burada 62-fit (19 m) ahşap deniz feneri tipi bir yapı inşa ettiler.^[1]

Kraliyetin Illinois Ülkesi'nin yönetimini Kanada'dan Louisiana'ya devretmesinin ardından 1722 tarihli bir kraliyet düzenlemesi, Great Lakes'in güneyinde Rocky Dağları ve Alleghenies arasında Fransa tarafından hak iddia edilen tüm topraklar" ifadesiyle Louisiana'nın en geniş tanımını içeriyor olabilir:^[2]

Bir nesil sonra, Kanada ve Louisiana arasındaki ticari çatışmalar, Fransız kolonileri arasında daha belirgin bir sınır oluşmasına yol açtı; 1745'te Louisiana valisi general Vaudreuil topraklarının kuzey ve doğu sınırlarını Wabash vadisi olarak Vermilion Nehri ağzına kadar belirledi (günümüzde Danville, Illinois yakını); oradan kuzeybatıdan Illinois Nehri üzerindeki le Rocher'a ve oradan batı Rock Nehri'nin ağzına (günümüzde Rock Island, Illinois) ‘ya kadar.^[2] Böylece, Vincennes ve Peoria, Louisiana'nın erişiminin sınırıydı; Ouiatenon (günümüze yukarı Wabash'ta Lafayette, Indiana yakınları), Şikago, Fort Miami'deki ileri karakollar (günümüze Fort Wayne, Indiana yakınları) ve Prairie du Chien Wiskonsin Kanada'ya bağlı olarak faaliyet gösteriyordu.^[2]

Natchitoches (bugünkü kuzeybatı Louisiana'da Kızıl Nehir boyunca) yerleşimi Louis Juchereau de St. Denis tarafından 1714'te kuruldu ve^[3] onu Louisiana'nın modern eyaletinde en eski kalıcı Avrupa yerleşim yeri yaptı. Fransız yerleşiminin iki amacı vardı: Eski San Antonio Yolu üzerinden Teksas'ta İspanyollarla ticaret yapmak ve Louisiana'ya doğru İspanyol ilerlemelerini caydırmak. Yerleşim kısa sürede gelişen bir nehir limanı ve kavşak haline geldi ve nehir boyunca getirilen Afrikalı kölelerce işletilen geniş pamuk krallıklarına yol açtı. Zamanla, yetiştiriciler büyük tarlalar geliştirdi ve büyüyen kasabada güzel evler inşa etti.

Güneydeki emtia mahsulü öncelikle şeker kamışı olmasına rağmen, bu New Orleans ve diğer yerlerde tekrarlanan bir model haline geldi.

Louisiana'nın Fransız yerleşimleri, Mississippi kıyıları ve ana kolları boyunca yoğunlaşan, Louisiana'dan Illinois Ülkesi olarak adlandırılan bölgenin kuzeyine kadar, günümüzün St. Louis, Missouri'si daha fazla keşfe ve karakola katkıda bulundu. İkincisi, Illinois'den Fransız sömürgecilerce yerleştirildi.

Başlangıçta Mobile ve ardından Biloxi, La Louisiane'nin başkenti oldu.^[4][5] Mississippi Nehri'nin ticari ve askeri çıkarlar için önemini kabul eden ve başkenti şiddetli kıyı fırtınalarından korumak isteyen Fransa, New Orleans'ı 1722'den itibaren Great Lakes'in güneyinde sivil ve askeri otoritenin merkezi olarak geliştirdi. O zamandan Amerika Birleşik Devletlerinin 1803’de Louisiana’nın Satın Alınışı ile bölgeyi ele geçirmesine kadar Fransa ve İspanya New Orleans'ın ve Mississippi'nin batısındaki toprakların kontrolü için yarıştı.

1720'lerde Alman göçmenler Mississippi Nehri boyunca Alman Sahili olarak adlandırılan bir bölgeye yerleştiler.

Fransa, Mississippi'nin doğusundaki topraklarının çoğunu 1763'te İngiltere'nin Yedi Yıl Savaşı'ndaki zaferi sonrasında Büyük Britanya'ya bıraktı (genellikle Kuzey Amerika'da Fransız ve kızıldereli Savaşı olarak anılır). Louisiana'nın geri kalanı, New Orleans çevresi ve Pontchartrain Gölü çevresindeki mahalleler de dahil olmak üzere, Fontainebleau Antlaşması (1762) ile İspanya'nın bir kolonisi haline gelmişti. Nehrin her iki yakasındaki güç aktarımı, on yıl sonrasına kadar ertelenecekti.

1765'te, İspanyol egemenliği sırasında, Fransız ve Kızılderili Savaşı'ndan sonra İngiliz hükûmetince Fransız kolonisinin Acadia'dan (şimdiki Nova Scotia, New Brunswick ve Prince Edward Adası)’ndan kovulması ile birkaç bin Acadian Louisiana'ya doğru yola çıktı. Esasen şimdi Acadiana olarak adlandırılan güneybatı Louisiana bölgesine yerleştiler. Daha fazla yerleşimci kazanmaya hevesli olan vali Luis de Unzaga y Amézaga,^[6] Louisiana'nın Cajunlarının ataları olan Akadyalıları memnuniyetle karşıladı.

Isleños denilen İspanyol Kanarya Adalıları, 1778 ve 1783 yılları arasında İspanya'nın Kanarya Adaları'ndan İspanyol tacı altında Louisiana'ya göç etti. 1800'de, Fransız Napolyon Bonapart iki yıl boyunca gizli tutulan bir düzenlemeyle San Ildefonso Antlaşmasında İspanya'dan Louisiana'yı geri aldı.

Kasabaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Louisiana, batıda Teksas, kuzeyde Arkansas, doğuda Mississippi ve güneyde Meksika Körfezi ile sınırlanmıştır. Eyalet, kuzeydeki yüksek araziler (Kuzey Louisiana bölgesi) ve kıyı boyunca uzanan alüvyon (Orta Louisiana, Acadiana, Florida mahalleleri ve Büyük New Orleans bölgeleri) olarak tam anlamıyla iki kısma ayrılabilir. Alüvyal bölge alçak bataklık alanları, kıyı bataklıkları ve plajları ve yaklaşık 20.000 milkare (52.000 km²) kapsayan bariyer adalarını içerir. Bu alan esas olarak Meksika Körfezi ve eyaleti kuzeyden güneye doğru yaklaşık 600 mi (970 km) kat eden ve Meksika Körfezine dökülen Mississippi Nehri boyunca uzanır; ayrıca eyalette Red River, Ouachita Nehri ve kolları ve diğer küçük akarsular da (bazıları bayous olarak adlandırılır) vardır.

Mississippi boyunca alüvyon bölgesinin genişliği 10–60 mil (15–100 km) ve diğer nehirler boyunca, alüvyon bölgesinin genişliği yaklaşık 10 mil (15 km) kadardır. Mississippi Nehri, doğal birikintilerinden (levee olarak bilinir) oluşan bir sırt boyunca akar, buradan topraklar, her milde ortalama altı fit (3 m/km) düşüşle ötesindeki nehre doğru iner. Diğer akarsular boyunca uzanan alüvyal topraklar da benzer özellikler gösterir.

Eyaletin kuzey ve kuzeybatı kesimlerindeki yüksek ve bitişik tepe arazileri 25.000 milkare (65.000 km²)'den fazla alanı vardır. Çayır ve ormanlık alanlardan oluşurlar. Deniz seviyesi üzerindeki rakımlar, kıyı ve bataklık arazilerde 10 fit (3 m) ile kır ve alüvyon arazilerde 50–60 fit (15–18 m) arasında değişir. Yaylalarda ve tepelerde, yükseklikler eyaletteki en yüksek nokta olan Driskill Dağı'na çıkar, deniz seviyesinden sadece 535 fit (163 m) yüksekliktedir. 1932'den 2010'a kadar eyalet, deniz seviyesindeki yükselmeler ve erozyon nedeniyle 1,800 mil kare alan kaybetti. Louisiana Kıyı Koruma ve Restorasyon Kurumu (CPRA), Louisiana kıyı hattını ve arazisini hem federal hem de eyalet finansmanıyla desteklemek ve korumak için yılda yaklaşık 1 milyar dolar harcar.^[7][8]

Halihazırda adlandırılan su yollarının yanı sıra, batı sınırını oluşturan Sabine; doğu sınırı Pearl; Calcasieu, Mermentau, Vermilion, Bayou Teche, Atchafalaya, Boeuf, Bayou Lafourche, Courtableau Nehri, Bayou D'Arbonne, Macon Nehri, Tensas, Amite Nehri, Tchefuncte, Tickfaw, Natalbany Nehri ve bir dizi başka küçük akarsu vardır, 4.000 mil (6.400 km) uzunluğunda bir araya gelen, gezilebilir su yollarından oluşan doğal bir sistem oluşturur.

Eyaletin ayrıca Meksika Körfezindeki iç kıta sahanlığı karasının yaklaşık 3-mil (4,8 km)-genişliğindeki kısmında siyasi yargı yetkisi vardır. Amerika Birleşik Devletleri'nin siyasi coğrafyası bir özelliği nedeniyle bu, Louisiana gibi geniş Körfez kıyılarına sahip olan yakınlardaki Teksas ve Florida eyaletlerinin 9-mil (14 km) genişliğinde yetki alanından önemli ölçüde daha azdır.^[9]

Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Louisiana'nın güney kıyısı, dünyanın en hızlı kaybolan bölgeleri arasındadır. Bu, büyük ölçüde kıyıların insan tarafından yanlış idaresinden kaynaklanmıştır (bkz. Louisiana'nın Sulak Alanları). Bir zamanlar, Mississippi Nehri'nden gelen bahar taşkınlarına tortu eklediğinden ve bataklık büyümesini teşvik ettiğinde arazi eklendi; kara şimdi küçülüyor. Birden çok nedeni vardır.^[10][11]

Yapay setler, bataklıklara tatlı su ve tortu getirecek olan kaynak sel suyunu engeller. Bataklıklar, tuzlu suyun iç kısımlara taşınmasına izin veren kanallar ve hendekler bırakarak kapsamlı bir şekilde kütüklendi. Petrol ve gaz endüstrisi için açılan kanallar ayrıca fırtınaların deniz suyunun iç kesimlere taşınmasına ve bataklıklara ve bataklara zarar vermesine izin verir. Yükselen deniz suları sorunu daha da kötüleştirdi. Bazı araştırmacılar, devletin her gün 30 futbol sahasına eşdeğer bir kara kütlesi kaybettiğini tahmin ediyor. Mississippi'den gelen doğal taşkınları restore etmek de dahil olmak üzere, insan hasarını azaltarak kıyı bölgelerini kurtarmak için birçok öneri var. Böyle bir restorasyon olmadan, kıyı toplulukları kaybolmaya devam edecektir.^[12] Topluluklar ortadan kalktıkça, giderek daha fazla insan bölgeyi terk ediyor.^[13] Kıyı sulak alanlar ekonomik açıdan önemli bir kıyıyı balıkçılık desteklediğinden, sulak alanların kaybı bu sektörü olumsuz etkiliyor.

Louisiana kıyılarındaki Meksika Körfezi 'ölü bölge', Amerika Birleşik Devletleri'nde tekrarlanan en büyük hipoksik bölgedir. 2017'de kaydedilen en büyük sayı 8,776 milkare (22,73 km²) idi.^[14]

Büyük şehirler[değiştir | kaynağı değiştir]

Louisiana, dört birleştirilmiş şehir-ilçe ve 304 şehir, kasaba ve köyden oluşan 308 birleşik belediye içermektedir. Louisiana'nın belediyeleri eyaletin toprak kütlesinin yalnızca %7.9'unu kapsar ancak nüfusunun %45.3'ü bu belediyelerde yaşamaktadır.^[15] Kentli Louisianalıların çoğunluğu kıyı boyunca veya kuzey Louisiana'da yaşıyor. Eyaletteki en eski kalıcı yerleşim yeri Nachitoches'dir.^[16] Eyalet başkenti Baton Rouge, eyaletteki en büyük ikinci şehirdir. En kalabalık şehir New Orleans'tır. ABD Sayım Bürosu tarafından tanımlandığı gibi Louisiana dokuz büyükşehir istatistik alanı içermektedir. Başlıca bölgeler arasında Büyük New Orleans, Büyük Baton Rouge, Lafayette ve Shreveport–Bossier Şehri bulunur.

ABD'deki bir yerleşim yeri ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

Louisiana ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]