Hatay Devleti

Hatay Devleti
État du Hatay (Fransızca)
دولة خطاي (Arapça)
جمهورية خطاي (Arapça)
Hatay Devleti État du Hatay (Fransızca); دولة خطاي (Arapça); جمهورية خطاي (Arapça)
1938-1939
	Bayrak
	Millî marş; İstiklâl Marşı
	Fransız mandası altındaki Suriye haritasında turuncu (kuzeybatı) gösterilmiş Hatay Devleti/İskenderun Sancağı.
Başkent	Antakya
Resmî dil(ler)	Türkçe
Yaygın dil(ler)	Türkçe; Fransızca; Levanten Arapça
Hükûmet	Cumhuriyet
Devlet Başkanı
• 1938-1939
• 1938-1939	Tayfur Sökmen
Başbakan
• 1938-1939
• 1938-1939	Abdurrahman Melek
Meclis Başkanı
• 1938-1939
• 1938-1939	Abdülgani Türkmen
Yasama organı	Hatay Devleti Millet Meclisi
Tarihî dönem	İki savaş arası dönem
• Kuruluşu
• Kuruluşu	2 Eylül 1938
• Türkiye'ye ilhak	29 Haziran 1939
Yüzölçümü
1938	4700 km2
Nüfus
• 1938
• 1938	234379
Para birimi	Türk lirası, daha önce Suriye lirası
Öncüller	Ardıllar
	Birinci Suriye Cumhuriyeti
Türkiye
Günümüzdeki durumu	Türkiye

Hatay Devleti (Fransızca: État du Hatay, Arapça: دولة خطاي Dawlat Ḫaṭāy), İskenderun Sancağı'nın 2 Eylül 1938'de^[2] bağımsızlığını ilan etmesi ile kurulmuş olan Türk devleti. 29 Haziran 1939 günü devletin yasama organı olan 22 üyesi Türk olan 40 üyeli Hatay Devleti Millet Meclisinin aldığı karar gereği Türkiye'ye katılmış ve Hatay ili olmuştur.

1937'de Milletler Cemiyeti kararıyla Hatay sorununun çözümü için kurulmuştur. Devletin kuruluşu Hatay Millet Meclisi'nin 2 Eylül 1938 tarihli kararıyla ilan edilmiştir. Devlet Başkanlığına Tayfur Sökmen, Meclis Başkanlığı'na Abdülgani Türkmen, Başbakanlığa ise Abdurrahman Melek seçilmiştir. Devletin resmî dili Türkçe, ikinci dili ise Fransızca olmuştu ancak Arapça eğitim veren okullar Arapça eğitime devam edeceklerdi. Kuruluş taslağında iç işlerinde bağımsız olarak düşünülmüş; dış ilişkiler, mali ilişkiler, gümrüklerin ve toprak bütünlüğünün Fransa ve Türkiye tarafından denetim ve güvence altına alınmasına karar verilmişti.

Bütün karar ve yürütme organları Türk nüfusunun yönetiminde olan devletin statü gereği Fransız Suriye mandasına olan bağımlılığı sorun yaratıyordu. Bu nedenle, aşama aşama gerçekleştirilen değişikliklerle Türkiye'ye bağlanmaya doğru giden Hatay, II. Dünya Savaşı'nın yaklaşması nedeniyle Fransa'nın da ısrarcı olamamasından ve Türkiye ile savaşmayı göze alamaması sonucunda, Fransa ile Türkiye arasında 23 Haziran 1939 tarihinde Ankara'da, “Türkiye ile Suriye Arasında Toprak Sorunlarının Kesinlikle Çözümüne İlişkin Antlaşma”nın imzalanması^[3] ile Fransa, Hatay’ın Türkiye’ye katılmasını kabul etmesiyle, 29 Haziran 1939'da Hatay Devleti Millet Meclisi'nin aldığı karar doğrultusunda Türkiye'ye katıldı. Türkiye ise, 7 Temmuz 1939 günü çıkarılan bir yasa ile "Hatay" ilini kurarak katılma işlemini sonuçlandırdı. 23 Temmuz 1939 tarihinde de Fransız birlikleri Hatay'ı terk ettiler.^[3]

1936 öncesindeki isim[değiştir | kaynağı değiştir]

1921'den itibaren Fransızlar tarafından "Otonom İskenderun Sancağı / Autonome Sandjak d'Alexandrette" (bugünkü tabirle yaklaşık olarak "İskenderun Özerk Bölgesi") olarak adlandırılan bölge hızla sadece "Sancak" (Sanjak/Sandjak) olarak anılmaya başlanmıştır.^[4] Özetle Osmanlı devletinde pek çok yerde idari bölgeleri tanımlayan "Sancak" kelimesi özel ada dönüşmüştür.^[5]^{[not 1]}

İsmail Müştak Mayakon 10 Ekim 1936’da Cumhuriyet gazetesinde “Tarihten Bir Yaprak” başlıklı yazısında bölgenin tarihsel olarak ezelden beri Türk olduğunu vurgular. Yazıya göre Orta Asya’dan gelen Türkler (Hıtay/Kıtay/Katay kavmi), tarihsel olarak kendi isimleri olan Hata ve Ata kelimelerinden yola çıkarak o bölgeye Hatay demişlerdir. Konu Hititler (Etiler) hatta onlardan önce Anadolu'da yaşayan Hattiler ile ilişkilendirilir.^[6] Konuya dair ikinci makale aynı yazar tarafından 22 Ekim günü "Hata-Hatay" başlığıyla yayınlanır.^[7]

Demografik yapı[değiştir | kaynağı değiştir]

Fransız nüfus tahminine gore Hatay'ın 1936'daki nüfus yapısı^[8]
Etnik grup	Sayı	%
Arap Alevîleri	61.600	28%
Sünni Araplar	22.000	10%
Yunanlar ve diğer Hıristiyanlar	17.600	8%
Türkler	85.800	39%
Ermeniler	24.200	11%
Çerkesler, Yahudiler, Kürtler	8.800	4%
Toplam	220,000	100%

Popüler kültürde[değiştir | kaynağı değiştir]

Indiana Jones: Son Macera filminde Hatay Devleti, başında sultanın bulunduğu bir monarşi olarak yansıtılmakta olup filmde Kutsal Kâse'nin Hatay'ın sınırlarında olduğu iddia edilmektedir.^[9]

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Temsil heyeti: soldan sağa Cemil Yurtman (Adliye), Cemal Baki (Maliye), Abdurrahman Melek (Başbakan), Kemal Alpar (Nafia, Ziraat), Faik Türkmen (Maarif, Sıhhat, Kültür)
Bir Hatay Devleti pulu

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Hatay Sorunu

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Hatay Devleti (PDF). T.C. Hatay Valiliği Yayınları. Hatay. 1 Aralık 2011. s. 174. ISBN 9786053595267. 26 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Ağustos 2023.
^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2017.
^ ^a ^b Hatay'ın Anavatana Katılma Süreci 25 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 7, Temmuz 2015
^ Hatay Sorunu ve Türk-Fransız Siyasal İlişkileri (1936-1939) 27 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., İsmail Soysal, Belleten, Türk Tarih Kurumu, Sayı: Nisan 1985, Cilt 49 - Sayı 193, Sayfalar: 79-110
^ Milletler Cemiyeti - Sancak Metinleri (El Şebab Matbaası, Halep - 1937)
^ “Tarihten Bir Yaprak”, İsmail Müştak Mayakon, Cumhuriyet Gazetesi, 10 Ekim 1936 (Tarayıcıda 1. Sayfa)
^ “Hata-Hatay”, İsmail Müştak Mayakon, Cumhuriyet Gazetesi, 22 Ekim 1936 (Tarayıcıda 2. ve 3. Sayfa)
^ Brandell, Inga (2006). State Frontiers: Borders and Boundaries in the Middle East. I.B.Tauris. s. 144. ISBN 978-1-84511-076-5. 28 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2013.
^ Indiana Jones and the Last Crusade (1989) - IMDb, 10 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 27 Mart 2020

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Benzer bir anlam daralması ile özel ada dönüşme örneğine bugün Sırbistan ve Karadağ devletlerinin sınırdaş olduğu bölgenin adı olan Sancak da rastlanır. Adı Osmanlı devrinde o bölgedeki idarî yapı olan Yeni Pazar Sancağı’ndan kalmıştır. (Stjepanović, Dejan (2012). "Regions and Territorial Autonomy in Southeastern Europe". In Gagnon, Alain-G.; Keating, Michael (eds.). Political autonomy and divided societies: Imagining democratic alternatives in complex settings. Palgrave Macmillan. p. 194. ISBN 9780230364257.) (İngilizce)

[1] Hatay Devleti (PDF). T.C. Hatay Valiliği Yayınları. Hatay. 1 Aralık 2011. s. 174. ISBN 9786053595267. 26 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Ağustos 2023.

[2] "Arşivlenmiş kopya". 4 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2017.

[hatay-3] Hatay'ın Anavatana Katılma Süreci 25 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 7, Temmuz 2015

[4] Hatay Sorunu ve Türk-Fransız Siyasal İlişkileri (1936-1939) 27 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., İsmail Soysal, Belleten, Türk Tarih Kurumu, Sayı: Nisan 1985, Cilt 49 - Sayı 193, Sayfalar: 79-110

[5] Milletler Cemiyeti - Sancak Metinleri (El Şebab Matbaası, Halep - 1937)

[7] “Tarihten Bir Yaprak”, İsmail Müştak Mayakon, Cumhuriyet Gazetesi, 10 Ekim 1936 (Tarayıcıda 1. Sayfa)

[8] “Hata-Hatay”, İsmail Müştak Mayakon, Cumhuriyet Gazetesi, 22 Ekim 1936 (Tarayıcıda 2. ve 3. Sayfa)

[Brandell2006-9] Brandell, Inga (2006). State Frontiers: Borders and Boundaries in the Middle East. I.B.Tauris. s. 144. ISBN 978-1-84511-076-5. 28 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2013.

[10] Indiana Jones and the Last Crusade (1989) - IMDb, 10 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 27 Mart 2020

[6] Benzer bir anlam daralması ile özel ada dönüşme örneğine bugün Sırbistan ve Karadağ devletlerinin sınırdaş olduğu bölgenin adı olan Sancak da rastlanır. Adı Osmanlı devrinde o bölgedeki idarî yapı olan Yeni Pazar Sancağı’ndan kalmıştır. (Stjepanović, Dejan (2012). "Regions and Territorial Autonomy in Southeastern Europe". In Gagnon, Alain-G.; Keating, Michael (eds.). Political autonomy and divided societies: Imagining democratic alternatives in complex settings. Palgrave Macmillan. p. 194. ISBN 9780230364257.) (İngilizce)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[not 1]

[6]

[7]

[8]

[9]

Hatay Cumhuriyeti nedir?, Hatay Cumhuriyeti anlamı nedir?, Hatay Cumhuriyeti ne demektir?