Doğu Karahanlılar

Doğu Karahanlılar
Doğu Karahanlılar
1032-1210
Başkent	Balasagun
Yaygın dil(ler)	Türkçe (Hakaniye lehçesi), Soğdca, Arapça
Hükûmet	Monarşi
Han
• 1032-1056
• 1032-1056	II. Süleyman Arslan Han (ilk)
• 1205-1210	III. Muhammed (son)
Tarihçe
• Kuruluşu
• Kuruluşu	1032
• Dağılışı	1210
Öncüller	Ardıllar
	Karahanlılar
Karahıtaylar

Doğu Karahanlı Devleti ya da kısaca Doğu Karahanlılar, Karahanlı Devleti ikiye ayrılınca; Büyük Kağan unvanıyla, Şerefüddevle lâkaplı Ebû Şüca Süleyman bin Yusuf, merkezi Balasagun ve Kaşgar'ı kendine bırakıp, kardeşlerinden Buğra Han Muhammed'e, Taraz ile İsficab'ı, Mahmud'a ise Arslan Tigin unvanıyla ülkenin doğusunu verdi.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Karahanlı devletleri arasında sınır anlaşmazlığından dolayı savaşlar devam etti. Doğu Karahanlı Devleti'nin başkenti Balasagun'du. İlk dönemlerde doğudan gelen göçebe Türkler ülke topraklarına kabul edildi ve İslamiyet'e girmeleri sağlandı.

Bu sırada Büyük Selçuklu İmparatorluğu güçlenmekteydi. Melikşah döneminde Karahanlılar, Selçukluların üstünlüğünü kabul etti. Doğu Karahanlıları 1210-1211 yıllarında Karahitaylar yıktı.^[1]

Bölünme ve çöküş[değiştir | kaynağı değiştir]

1043 yılında yapılan aile toplantısında, eski Büyük Kağan II. Ahmed Han'a Maveraünnehir, mülk olarak verildi. Fergana'nın bir kısmı zaptedilerek, Bulgar ile Balasagun arasında yaşayan, on bin çadırdan meydana gelen Türkler, 1043 senesi güzünde, topluca İslâmiyet'i kabul etti.

İslam dininin esaslarına bağlı bir hükümdar olan Süleyman Han, 1056'da kardeşi Ortak Kağan Buğra Han, Büyük Kağan Süleyman Han'la anlaşmazlığa düştü. Muhammed Han, Süleyman Han'ı hapsettirip, büyük kağanlığını ilan etti. On beş ay hükümdarlık yapan Muhammed Han, mevkiini büyük oğlu Hüseyin'e bıraktı.

Hüseyin Han'ı, kardeşi İbrahim tahttan indirtip, 1057'de Büyük Kağan oldu. İbrahim Han, 1059'da, hânedandan Yınal Tegin tarafından öldürülünce, Tuğrul Kara Han unvanlı Mahmud bin Yusuf başa geçti. Mahmud Han (1059-1074, Ortak Kağan Tabgaç Buğra Kara Han ve Hasan bin Süleyman, kaybedilen toprakları geri almak için harekete geçtiler. 1068 yılında iki taraf arasında yapılan antlaşma ile, Seyhun hudut kesilerek, Fergana, Doğu Karahanlılara bırakıldı. 1074'te Mahmud Han'ın yerine, oğlu Ömer geçti ise de, ancak iki ay hükümdarlık yapabildi. Büyük Kağan olan Buğra Han Hasan bin Süleyman (1074-1103) devrinin ilk yıllarında; Buke Budraç kumandasındaki Yabaku ve Basmılların da aynı safta olduğu yedi yüz bin düşmana karşı, Ömer bin Mahmud kumandasındaki kırk bin Müslüman askeriyle, büyük bir zafer kazanıldı.

Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah (1072-1092), 1082'de Maveraünnehir'i zaptedip Özkent'e gelince, Doğu Karahanlı hükümdarı Hasan Han, onun hakimiyetini tanıdı. Hasan Han'dan sonra oğlu Ahmed (1103-1128), hükümdar olup, Abbasî Halifeliği ile münasebetlerde bulundu. Halife Mustahzırbillâh (1094-1118), Ahmed Han'ın istediği beratı verip, ona "Nûruddevle" demiştir. 1128'de Karahıtayları, Kaşgar kenti yakınlarında mağlup eden Ahmed Han, onların batıya doğru ilerlemelerini durdurdu.

Ahmed Han'dan sonra 1128'de hükümdar olan oğlu İbrahim, Karahıtaylardan yardım alarak, rakiplerini yendi. Karahıtaylar, II. İbrahim Han (1128-1158) devrinde Balasagun'u zaptedince, merkez, Kaşgar'a taşındı. Karahıtaylar, kendilerine isyan eden Karluklar'ın üzerine onu gönderdi. 1158'de de, öldürülen II. İbrahim Han'ın yerine oğlu Arslan Han unvanlı Muhammed ve sonra da torunu Ebü'l-Muzaffer Yusuf geçti. Yusuf Han, 1205'te öldüğü sırada, oğlu Ebü'l-Feth Muhammed, Karahıtaylı Kür Han'ın yanında rehin bulunuyordu. Nayman Devleti kurucusu Küçlük tarafından 1207'de kurtarılan Ebü'l-Feth Muhammed, daha sonra Kaşgar'a gönderildi. Ancak, Kaşgar'a varmadan, şehirdeki beyler tarafından yolda öldürüldü (1211). Bu durum, Küçlük'ün, Karahanlı merkezini işgal edip, katliâm yaptırmasına sebep oldu.

Hânedanlık içi mücadele neticesinde bölünen Doğu Karahanlılar, Naymanlarca işgal edilerek hakimiyetlerine son verildi.^[1]

Hükümdarlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Süleyman Han (1032 - 1056)^[1]
I. Muhammed (1056 - 1057)
I. İbrahim (1057 - 1059)
Mahmud (1059 - ?)
Ömer (? - 1075)
Hasan (1074 - 1102)
Ahmed (1102 - 1128)
II. İbrahim (1128 - 1158)
II. Muhammed (1158 - ?)
Yusuf (? - 1205)
III. Muhammed (1205 - 1210)

Uygur devletleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Karluk

Uygur
(Dokuz Oğuz)

Basmil

Uygur Kağanlığı
(Kül Bilge Kağan)
(744 - 840)

Karluk

Karahanlılar
(840 - 1041)

Karahoca Uygur
(843 - 1211/1368)

Kansu Uygur
(905 - 1226)

Batı Karahanlılar
(1041 - 1089/1212)

Doğu Karahanlılar
(1041 - 1212)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c "KARAHANLILAR - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 24 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2021.

[:0-1] "KARAHANLILAR - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 24 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2021.

[1]

Doğu Karahanlılar nedir?, Doğu Karahanlılar anlamı nedir?, Doğu Karahanlılar ne demektir?