Kırım Halk Cumhuriyeti

Qırım Halq Cumhuriyeti
Kırım Halk Cumhuriyeti
Qırım Halq Cumhuriyeti; Kırım Halk Cumhuriyeti
1917-1918
	Bayrak Arma
	Millî marş; Ant etkenmen
Başkent	Bahçesaray
Yaygın dil(ler)	Kırım Tatarcası
Hükûmet	Parlamenter Cumhuriyet
Cumhurbaşkanı
• 1917-1918
• 1917-1918	Numan Çelebicihan
Tarihçe
• Kuruluşu
• Kuruluşu	1917
• Dağılışı	1918
Yüzölçümü
• Toplam	26860 km2
Nüfus
• Sayılan	749.800
Öncüller	Ardıllar
	Rusya İmparatorluğu
Taurida Sosyalist Sovyet Cumhuriyeti

Kırım Halk Cumhuriyeti (Kırım Tatarca: Qırım Halq Cumhuriyeti, Ukraynaca: Кримська Народна Республіка), 26 Aralık 1917 tarihinde Kırım Tatar Millî Kurultayı'nın ilan ettiği cumhuriyettir. 23 Şubat 1918 tarihine kadar, günümüzde Ukrayna sınırları içerisinde kalan Kırım Yarımadası'nda varlığını sürdürmüştür. Başkenti Bahçesaray'dır. Kırım Halk Cumhuriyeti, Rus İmparatorluğu'nun yıkılışına yol açan 1917 Rusya Devrimi (Ekim Devrimi)'nden sonra çoğu kez görülen devlet kurma girişimlerinden biridir.

Kuruluş[değiştir | kaynağı değiştir]

Kırım Halk Cumhuriyeti kurulmadan önce Kırım, Rus İmparatorluğu içindeki Tavrida Guberniyası'nın bir parçasıdır.

7 Nisan 1917 tarihinde Akmescit'te Bütün Kırım Müslümanları Kongresi toplanmıştır. Bu toplantıya Kırım'ın çeşitli il ve köylerinden 1500 fazla kişi katıldı. Toplantıda en aktif olanlar Vatan Cemiyeti'nden Seyitcelil Hattat, Ablakim İlmiy, Asan Sabri Ayvazov gibi milliyetçilerdir. Toplantıda Kırım Müslümanları Merkezi İcra Komitesi belirlenmiştir. Numan Çelebicihan komitenin başkanı ve Kırım Müftüsü seçilmiş, Cafer Seydamet ise o Rusya Hükûmetinin ellerinde olan Vakıf Komisyonu'nın başkanı seçilmiştir. İkisi de o zaman Kırım'da değil, savaştaydılar.

Bu vakitlerde bütün Kırımlıların aklından geçen "Kırım Kırımlılarındır!" fikri aydınlar tarafından söylenmeye başlanmıştır.

Ekim 1917'de İcra Komitesi'nin bir toplantısında Numan Çelebicihan Kırım'ın geleceğinin belirlenmesi Kurultay (Qurultay)'ın toplanmasının mümkün olacağını söylemiş ve bu fikir kabul edilip Kurultay'ın toplanması kararı alınmıştır.^[1]

Kurultay'a 76 milletvekili katılmıştır. Bu milletvekillerinden 24'ü Yalta'dan, 19'u Akmescit'ten, 16'sı Kefe'den, 11'i Kezlev'den ve 6'sı Orkapı'dan gelmiştir. Milletvekillerinin aralarında dört kadın: Şefika Gasprinskaya, Anife Bоdaninskaya, İlhan Tohtar, Hatice Avcı da vardır.^[2]

Kırım Halk Cumhuriyeti, her ne kadar Kırım Tatarları'nın oluşturduğu Qurultay'ın girişimleriyle kurulmuş olsa da yarımadada yaşayan tüm etnik kimliklerin eşitliğine dayanmaktaydı. O dönemde nüfusun çoğunluğu Ruslardan oluşmaktaydı (%42). Rusların haricinde yarımadada Ukraynalılar (%11), Ermeniler ve Yunanlar da yaşamaktaydı.

Devlet sembolleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kırım Hanlarının Tarık Damgalı mavi bayrağı cumhuriyet bayrağı oldu. Numan Çelebicihan'ın "Ant Etkenmen" şiiri milli marş olarak kabul edildi.

Ordu[değiştir | kaynağı değiştir]

Cumhuriyetin Ordusu'nu, Rus İmparatorluğu Ordusu'nun içinde görev yapan Kırım Süvari Alayı ve Kırım Tatar piyade askerleri teşkil etti.

Hükûmet[değiştir | kaynağı değiştir]

28 Aralık'ta Kurultay, Cumhuriyet Hükûmetini ilan etti. Kurultayda Hükûmet Reisi ve Adalet Bakanı - Numan Çelebicihan, Hariciye ve Savunma İşleri Bakanı - Cafer Seydahmet Kırımer, Maarif İşleri Bakanı – Ahmet Özenbaşlı, Maliye ve Vakıf İşleri Bakanı – Seyitcelil Hattat, Diyanet İşleri Bakanı – Ahmet Şükrü seçildiler.

Yıkılış[değiştir | kaynağı değiştir]

Ukrayna, Kurultay toplantısına hayırlama mektubunu yollamıştır. Rusya'nın Bolşevik Hükûmeti ise Kırım Tatar Kurultayı'nı ve Hükûmeti'ni tanımamıştır.

Rusya'da ise İmparatorluk devrilip komünist rejim başlamıştır. Arbiy İhtilal Komitesi, Karadeniz Filosu'nun gemilerini Akyar'dan Kezlev, Yalta, Kefe, Kerç ve diğer şehirlerine yollayıp Cumhuriyet askerleriyle savaşmaya başladı.

16 Ocak'tan Şubat'ın başına kadar Akyar ve Bahçesaray yakınlarında savaş sürdü. Süyren köyünün yakınlarında 40 bin kişilik Bolşevik ordusu ile savaşa giren 3 bin kişilik Kırım Ordusu yenilgiye uğradı. Bunun ardından, Kırım'ı istila eden Bolşevikler, devletin yıkıldığını ilân ettiler. Kırım Halk Cumhuriyeti Hükûmeti'nin başkanı Numan Çelebicihan, Akyar'da 23 Şubat 1918 tarihinde idam edildi. Böylece tarihteki ilk Kırım Tatar Cumhuriyeti sona ermiş oldu.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Garchev, Petr. "KURULTAY AND CENTRAL COUNCIL". Center of Information and Documentation of Crimean Tatars. 1 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2008.
^ Magocsi, Paul Robert (2007). Ukraine: An Illustrated History. Seattle: University of Washington Press. s. 238. ISBN 0-295-98723-5.

[kurul-1] Garchev, Petr. "KURULTAY AND CENTRAL COUNCIL". Center of Information and Documentation of Crimean Tatars. 1 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2008.

[magocsi-2] Magocsi, Paul Robert (2007). Ukraine: An Illustrated History. Seattle: University of Washington Press. s. 238. ISBN 0-295-98723-5.

[1]

[2]

Kırım Halk Cumhuriyeti nedir?, Kırım Halk Cumhuriyeti anlamı nedir?, Kırım Halk Cumhuriyeti ne demektir?