Birinci Suriye Cumhuriyeti

*Fransızca: République syrienne* (Fransızca)
Arapça: الجمهورية السورية (Arapça)
*al-Jumhūrīyah as-Sūrīyah*
**Suriye Cumhuriyeti**
Fransızca: République syrienne (Fransızca); Arapça: الجمهورية السورية (Arapça); al-Jumhūrīyah as-Sūrīyah; Suriye Cumhuriyeti
1930-1950
	Bayrak; (1932–1950) Arma; (1932–1950)
	Millî marş; حُمَاةَ الدِّيَار; ; "Humat ed-Diyar"; (Anavatan Muhafızları)
Tür	Suriye ve Lübnan Mandası'nın parçası(1930–1946)
Başkent	Şam
Yaygın dil(ler)	Arapça, Fransızca, Süryanice, Ermenice, Kürtçe, Türkçe
Hükûmet	Fransız Mandası; (1930–1946); Parlamenter cumhuriyet; (1946–1950)
Yüksek Komiser
• 1930–1933 (ilk)
• 1930–1933 (ilk)	Henri Ponsot
• 1944–1946 (son)	Paul Beynet [fr]
Devlet başkanı
• 1932–1936 (ilk)
• 1932–1936 (ilk)	Muhammed Ali el-Abid
• 1945–1949 (son)	Şükri el-Kuvvetli
Başbakan
• 1932–1934 (ilk)
• 1932–1934 (ilk)	Hakkı el-Azm
• 1950 (son)	Nazım el-Kudsi
Tarihî dönem	20. yüzyıl
• Cumhuriyetin ilanı
• Cumhuriyetin ilanı	14 Mayıs 1930
• Bağımsızlık Antlaşması	9 Eylül 1936
• Hatay Devleti	7 Eylül 1938
• Suriye'nin egemenliği / BM'ye kabulü	24 Ekim 1945
• Fransız birliklerinin çekilmesi	17 Nisan 1946
• Yeni anayasanın kabulü	5 Eylül 1950
Yüzölçümü
1938	189880 km2
Nüfus
• 1938
• 1938	2.721.379
Para birimi	Suriye lirası
Öncüller	Ardıllar
	1930:; Suriye Devleti
	1936:; Nusayri Devleti
	Cebel el-Dürzi Devleti
1938:; Hatay Devleti
1950:; İkinci Suriye Cumhuriyeti
Günümüzdeki durumu	Golan Tepeleri (ihtilaflı); Suriye; Türkiye

Birinci Suriye Cumhuriyeti,^[2]^[a] resmi adıyla Suriye Cumhuriyeti,^[b] Suriye Devleti'nin ardından, Fransız Suriye ve Lübnan Mandası'nın bir parçası olarak 1930'da kuruldu. 1936'da Suriye'ye bağımsızlık vermek ve resmi Fransız yönetimini sona erdirmek için bir bağımsızlık antlaşması yapıldı, ancak Fransız parlamentosu anlaşmayı reddetti. 1940'tan 1941'e kadar Suriye Cumhuriyeti, Vichy Fransa'nın kontrolü altındaydı ve 1941'deki Müttefik işgalinden sonra yavaş yavaş bağımsızlık yolunda ilerledi. Bağımsızlık ilanı 1944'te gerçekleşti, Ekim 1945'te Suriye Cumhuriyeti, Birleşmiş Milletler tarafından de jure olarak tanındı; 17 Nisan 1946'da Fransız birliklerinin çekilmesiyle de facto egemen bir devlet haline geldi. 5 Eylül 1950'de yeni bir anayasanın kabul edilmesiyle İkinci Suriye Cumhuriyeti birincisinin yerini aldı.^[4]

Manda yönetimindeki Suriye Cumhuriyeti (1930-1946)[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk Suriye anayasası[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni bir anayasa projesi Nisan 1928'de seçilen bir Kurucu Meclis tarafından tartışıldı, ancak bağımsızlık yanlısı Ulusal Blok çoğunluğu kazandığından ve "yetki gücünün ayrıcalıklarını korumayan" birkaç maddenin eklenmesinde ısrar ettiğinden, Meclis 9 Ağustos 1928'de feshedildi. 14 Mayıs 1930'da, Suriye Devleti Suriye Cumhuriyeti olarak ilan edildi ve Fransız Yüksek Komiseri tarafından yeni bir Suriye anayasası , yürürlüğe sokuldu.^[5] Bu anayasada yeni bir bayraktan da bahsedildi:

Suriye bayrağı aşağıdaki şekilde oluşturulacak, boy yüksekliğinin iki katı olacaktır. Eşit boyutlarda üç bant içerecektir, üst bant yeşil, orta bant beyaz ve alt bant siyah olacaktır. Beyaz kısım, her biri beş köşeli aynı hizada bulunan üç kırmızı yıldız taşıyacaktır.^[6]

Aralık 1931 ve Ocak 1932'de, anayasanın 37. maddesinin dayattığı "dini azınlıkların temsilini" öngören bir seçim yasası uyarınca, yeni anayasanın ilk seçimleri yapıldı.^[6] Ulusal Blok, Fransız makamlarının yoğun oy hilesi nedeniyle 70 milletvekilinden yalnızca 16'sıyla yeni milletvekilleri meclisinde azınlıktaydı.^[7] Milletvekilleri arasında Suriyeli Kürt milliyetçisi Hoybûn partisinin üç üyesi, Halil bey bin İbrahim Paça (El Cezire ili), Mustafa bey Bin Şahin (Cerablus) ve Hasan Avni (Kürt Dağı) vardı.^[8] Yıl içinde 30 Mart'tan 6 Nisan'a kadar "tamamlayıcı seçimler" yapıldı.^[9]

1933'te Fransa, ağır bir şekilde kendi lehine etkili bir bağımsızlık antlaşması empoze etmeye çalıştı. Kademeli bağımsızlık vadetti, ancak Suriye Dağlarını Fransız kontrolü altında tuttu. O dönemde Suriye devlet başkanı bir Fransız kuklası olan Muhammed Ali el-Abid'di. Bu anlaşmayı protesto amacıyla 60 günlük grev çağrısında bulunan üst düzey milliyetçi ve milletvekili Haşim el-Etâsî muhalefetin öncülüğünü yaptı. Etâsî'nin siyasi koalisyonu Ulusal Blok, kitlesel halk desteğini seferber etti. Ayaklanmalar ve gösteriler şiddetlendi ve ekonomi durdu.

Fransa-Suriye Bağımsızlık Antlaşması ve İskenderiye Sancağı[değiştir | kaynağı değiştir]

Mart ayında Suriye'deki Fransız Yüksek Komiseri Damien de Martel ile görüşmelerin ardından Haşim el-Etâsî, üst düzey bir Ulusal Blok heyetine başkanlık etmek üzere Paris'e gitti. Nisan-Mayıs seçimlerinden sonra Haziran 1936'da kurulan Halk Cephesi liderliğindeki yeni Fransız hükûmeti, Ulusal Blok'u Suriye halkının tek meşru temsilcisi olarak tanımayı kabul etmiş ve El-Etâsî'yi bağımsızlık müzakerelerine davet etmişti. Sonuçta ortaya çıkan anlaşma, Suriye bağımsızlığının egemen bir cumhuriyet olarak derhal tanınması çağrısında bulundu ve tam özgürleşme 25 yıllık bir süre içinde kademeli olarak sağlandı.

1936'da Fransa-Suriye Bağımsızlık Antlaşması imzalandı, fakat bu antlaşma Fransız yasama organı tarafından onaylanmayacaktı. Ancak antlaşma, Nusayri bölgesi (şimdiki adıyla Lazkiye) Cebel Dürzi ve İskenderiye'nin sonraki iki yıl içinde Suriye cumhuriyetine dahil olmasına izin verdi. Büyük Lübnan (şimdi Lübnan Cumhuriyeti), Suriye Cumhuriyeti'ne katılmayan tek devletti. Kral Faysal'ın kısa hükümdarlığı döneminde (1918-1920) başbakan olan Haşim el-Etâsî, bağımsızlık anlaşmasının ardından kabul edilen yeni bir anayasa ile Suriye'nin seçilen ilk cumhurbaşkanı oldu.

Antlaşma, daha önce özerk olan Dürzi ve Nusayri bölgelerinin Büyük Suriye'ye dahil edilmesini garanti etti, ancak Fransa'nın kasım ayında benzer bir antlaşma imzaladığı Lübnan dahil değildi. Antlaşma ayrıca, Suriye'nin içişlerine Fransız müdahalesinin azaltılmasının yanı sıra Fransız askerlerinin, personelinin ve Suriye'deki askeri üslerinin azaltılmasını da vadediyordu. Buna karşılık Suriye, hava sahasının kullanımı da dahil olmak üzere savaş zamanlarında Fransa'yı destekleme ve Fransa'nın Suriye topraklarında iki askeri üssü bulundurmasına izin verme sözü verdi. Diğer siyasi, ekonomik ve kültürel hükümler de dahil edildi.

Etâsî, 27 Eylül 1936'da zaferle Suriye'ye döndü ve kasım ayında cumhurbaşkanı seçildi.

Eylül 1938'de Fransa, Suriye'nin İskenderun Sancağı'nı yeniden ayırdı ve onu Hatay Devleti'ne dönüştürdü. Hatay Devleti ertesi yıl Haziran 1939'da Türkiye'ye katıldı. Suriye, Hatay'ın Türkiye ile birleşmesini tanımadı ve bu konu günümüzde hâlâ tartışmalı bir meseledir.

Ortaya çıkan Adolf Hitler tehdidi, Fransa'nın Orta Doğu'daki kolonilerini terk etmesi durumunda Nazi Almanyası tarafından kuşatılma korkusuna neden oldu. Bu, Fransız hükûmetinin bazı düzeylerinde süregelen emperyalist eğilimlerle birleştiğinde, Fransa'nın sözlerini yeniden gözden geçirmesine ve anlaşmayı onaylamayı reddetmesine yol açtı. Ayrıca, Fransa antlaşma ile Suriye'nin parçası olacağını garanti ettiği İskenderun Sancağı'nı, Türkiye'ye devretmişti. İsyanlar yeniden başladı, Etâsî istifa etti ve Suriye'nin bağımsızlığı II. Dünya Savaşı sonrasına ertelendi.

II. Dünya Savaşı ve bağımsızlık[değiştir | kaynağı değiştir]

Fransa'nın II.Dünya Savaşı sırasında 1940'ta düşmesiyle, Suriye, İngilizler ve Özgür Fransa tarafından Temmuz 1941'de ülkeyi işgal edene kadar Vichy Hükümeti'nin kontrolüne girdi. Suriye 1941'de yeniden bağımsızlığını ilan etti, ancak 1 Ocak 1944'e kadar bağımsız bir cumhuriyet olarak tanınmadı.

1940'larda İngiltere, Filistin'deki Yahudi hırsına tamamen son vermesi karşılığında Britanya'ya askeri, ekonomik ve kültürel konularda ayrıcalıklı bir statü sağlayacak bir Büyük Suriye devletinin kurulmasını gizlice savundu. Fransa ve Amerika Birleşik Devletleri bölgedeki İngiliz hegemonyasına karşı çıktılar ve bu da sonunda İsrail'in kurulmasına yol açtı.^[10]

27 Eylül 1941'de Fransa, manda sayesinde ve onun çerçevesinde Suriye Devleti'nin bağımsızlığını ve egemenliğini ilan etti. Bildiride, Suriye ve Lübnan'ın bağımsızlığı ve egemenliği, Manda Yasası'ndan kaynaklandığı için hukuki durumu etkilemeyeceği söyleniyordu. Nitekim bu durum ancak Milletler Cemiyeti Konseyinin anlaşması, 4 Nisan 1924 Fransız-Amerikan Sözleşmesini imzalayan Amerika Birleşik Devletleri Hükûmeti'nin rızası ve ancak Fransız Hükûmeti ile Suriye ve Lübnan Hükûmetleri arasında Fransız Cumhuriyeti yasalarına göre usulüne uygun olarak onaylanan anlaşmalar sonuçlandıktan sonra değiştirilebilirdi.^[11]

Benqt Broms, San Francisco Konferansı sırasında durumları şüpheli olan birkaç Birleşmiş Milletler'in kurucu üyelerinin bulunduğunu ve Fransa Hükûmeti'nin hala Suriye ve Lübnan'ı manda olarak gördüğünü belirtmenin önemli olduğunu söyledi.^[12]

Duncan Hall, "Dolayısıyla, Cemiyet veya halefi adına herhangi bir resmi işlem yapılmadan Suriye'nin görevine son verildiği söylenebilir. Görev, zorunlu yetkinin ve yeni devletlerin bağımsızlıklarının bildirilmesiyle sona erdi, ardından diğer güçler tarafından parça parça koşulsuz tanıma süreci izledi ve Birleşmiş Milletlere resmen kabul edilmesiyle sonuçlandı. Şart'ın 78. Maddesi, herhangi bir üye devlet için vesayet statüsünü sona erdirdi: 'Vesayet sistemi, Birleşmiş Milletler'e üye olan ve aralarındaki ilişki egemen eşitlik ilkesine saygıya dayalı olan topraklar için geçerli olmayacaktır." ^[13] Bu nedenle BM, 24 Ekim 1945'te, Birleşmiş Milletler Tüzüğünün beş daimi üye tarafından onaylanmasının ardından, hem Suriye hem de Lübnan'ın kurucu üye devletler olması nedeniyle her ikisinin de üzerindeki Fransız yetkisi o tarihte yasal olarak sona erdi ve tam bağımsızlık elde edildi.^[14]

29 Mayıs 1945'te Fransa Şam'ı bombaladı ve demokratik olarak seçilmiş liderlerini tutuklamaya çalıştı. Fransız uçakları Şam'ı bombalarken, Başbakan Faris el-Huri , Birleşmiş Milletler'in San Francisco'daki kuruluş konferansındaydı ve Suriye'nin Fransız Mandası'ndan bağımsızlık iddiasını sundu.^{[kaynak belirtilmeli]}

24 Ekim 1945'te Suriye'nin bağımsızlığı de jure olarak elde edildi. Suriyeli milliyetçi grupların devam eden baskısı ve İngiliz baskısı, Fransızları 17 Nisan 1946'da Suriye'deki son birliklerini boşaltmaya zorladı.

Bağımsız Birinci Suriye Cumhuriyeti (1946-1950)[değiştir | kaynağı değiştir]

Anayasa değişikliği[değiştir | kaynağı değiştir]

1930 anayasası 1947'de değiştirildi.

Suriye, 1947'de Uluslararası Para Fonu'na (IMF) katıldı ve para birimini ABD dolarına 2,19148 lira = 1 dolar olarak sabitledi, bu 1961'e kadar devam etti. Lübnan ve Suriye para birimleri 1948'de ayrıldı.

1948 Arap-İsrail Savaşı ve sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

Arap Birliği, 1948 Arap-İsrail Savaşı'nda başarısız oldu.

Za'im 1949'da iktidara geldi ama o yıl öldü. Onun yerine Etâsî geçti.

1950'de İkinci Suriye Cumhuriyeti'nin başlangıcına işaret eden yeni bir anayasa tasarlandı ve kabul edildi.

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Arapça: الجمهورية السورية الأولى^[3]
^ Arapça: الجمهورية السورية al-Jumhūrīyah as-Sūrīyah; Fransızca: République syrienne^{[kaynak belirtilmeli]}

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "www.nationalanthems.info". 28 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2021.
^ Syria, the Strength of an Idea. 2018. s. 179. ISBN 9781107183605. 8 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2021.
^ عزت, دروزة، محمد (1959). العرب والعروبة: من القرن الثالث حتى القرن الرابع عشر الهجري. s. 668. 8 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2021.
^ Revolutions and Military Rule in the Middle East. 2. Robert Speller & Sons. 1971. s. 286. ISBN 9780831500603. 8 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2021.
^ Youssef Takla, "Corpus juris du Mandat français 8 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", in: The British and French Mandates in Comparative Perspectives (Fransızca). Brill. 2004. s. 91. ISBN 978-90-04-13313-6. 15 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2012.
^ ^a ^b The 1930 Constitution is integrally reproduced in: "Le costituzioni degli stati del vicino oriente" (Fransızca). Istituto per l’Oriente. 1931. 25 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2012.
^ La Syrie et la France: bilan d'une équivoque, 1939-1945 (Fransızca). Paris: Editions L'Harmattan. 1994. s. 22. ISBN 9782738425379. 8 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2012.
^ La France en Cilicie et en Haute-Mésopotamie: aux confins de la Turquie, de la Syrie et de l'Irak, 1919-1933 (Fransızca). Paris: Editions Karthala. 2004. s. 354. ISBN 978-2-84586-441-2. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2012.
^ Le mouvement kurde de Turquie en exil: continuités et discontinuités du nationalisme kurde sous le mandat français en Syrie et au Liban (1925-1946) (Fransızca). Peter Lang. 2007. s. 352. ISBN 978-3-03911-209-8. 8 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2012.
^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2021.
^ See Foreign relations of the United States diplomatic papers, 1941. The British Commonwealth; the Near East and Africa Volume III (1941), pages 809-810; and Statement of General de Gaulle of November 29, 1941, concerning the Mandate for Syria and Lebanon, Marjorie M. Whiteman, Digest of International Law, vol. 1 (Washington, D.C.: U. S. Government Printing Office, 1963) 680-681
^ See International law: achievements and prospects, by Mohammed Bedjaoui, UNESCO, Martinus Nijhoff; 1991, 92-3-102716-6, page 46
^ Mandates, Dependencies and Trusteeship, by H. Duncan Hall, Carnegie Endowment, 1948, pages 265-266
^ "History of the United Nations". United Nations. 12 Ağustos 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[4] Arapça: الجمهورية السورية الأولى^[3]

[5] Arapça: الجمهورية السورية al-Jumhūrīyah as-Sūrīyah; Fransızca: République syrienne^{[kaynak belirtilmeli]}

[1] "www.nationalanthems.info". 28 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2021.

[2] Syria, the Strength of an Idea. 2018. s. 179. ISBN 9781107183605. 8 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2021.

[3] عزت, دروزة، محمد (1959). العرب والعروبة: من القرن الثالث حتى القرن الرابع عشر الهجري. s. 668. 8 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2021.

[6] Revolutions and Military Rule in the Middle East. 2. Robert Speller & Sons. 1971. s. 286. ISBN 9780831500603. 8 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2021.

[takla-7] Youssef Takla, "Corpus juris du Mandat français 8 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", in: The British and French Mandates in Comparative Perspectives (Fransızca). Brill. 2004. s. 91. ISBN 978-90-04-13313-6. 15 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2012.

[giannini-8] The 1930 Constitution is integrally reproduced in: "Le costituzioni degli stati del vicino oriente" (Fransızca). Istituto per l’Oriente. 1931. 25 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2012.

[Mardam-9] La Syrie et la France: bilan d'une équivoque, 1939-1945 (Fransızca). Paris: Editions L'Harmattan. 1994. s. 22. ISBN 9782738425379. 8 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2012.

[tachjian-10] La France en Cilicie et en Haute-Mésopotamie: aux confins de la Turquie, de la Syrie et de l'Irak, 1919-1933 (Fransızca). Paris: Editions Karthala. 2004. s. 354. ISBN 978-2-84586-441-2. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2012.

[11] Le mouvement kurde de Turquie en exil: continuités et discontinuités du nationalisme kurde sous le mandat français en Syrie et au Liban (1925-1946) (Fransızca). Peter Lang. 2007. s. 352. ISBN 978-3-03911-209-8. 8 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2012.

[12] "Arşivlenmiş kopya". 8 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2021.

[13] See Foreign relations of the United States diplomatic papers, 1941. The British Commonwealth; the Near East and Africa Volume III (1941), pages 809-810; and Statement of General de Gaulle of November 29, 1941, concerning the Mandate for Syria and Lebanon, Marjorie M. Whiteman, Digest of International Law, vol. 1 (Washington, D.C.: U. S. Government Printing Office, 1963) 680-681

[14] See International law: achievements and prospects, by Mohammed Bedjaoui, UNESCO, Martinus Nijhoff; 1991, 92-3-102716-6, page 46

[15] Mandates, Dependencies and Trusteeship, by H. Duncan Hall, Carnegie Endowment, 1948, pages 265-266

[16] "History of the United Nations". United Nations. 12 Ağustos 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[1]

[2]

[a]

[b]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[3]

Birinci Suriye Cumhuriyeti nedir?, Birinci Suriye Cumhuriyeti anlamı nedir?, Birinci Suriye Cumhuriyeti ne demektir?