Gericilik

Gericilik, irtica, reaksiyonizm^[1] veya mürtecilik, önceki koşullara dönüşü isteyen, aşırı tutucu ve ilerlemelere karşıt olan, herhangi bir toplumsal ya da siyasi hareket ya da ideoloji ve buna bağlı eylemler. Siyaset bilimi alanında, gericilik olarak da bilinen reaksiyonizm, genellikle geçmişin günümüzde bulunmayan olumlu niteliklere sahip olduğu inancıyla, önceki bir toplum durumuna geri dönülmesini savunan siyasi görüşlere sahip kişileri tanımlar. "Gerici" terimi tipik olarak sol-sağ siyasi spektrum bağlamında kullanılır ve geçmişteki bir statükoyu eski haline getirmeyi amaçlayan politikaları ve bakış açılarını tanımlar.^[2]

Gericilik sağ siyasette bir gelenektir ve toplumu dönüştürmeyi amaçlayan politikalara karşı çıkar. Buna karşılık muhafazakarlık, mevcut sosyo-ekonomik yapıyı ve düzeni korumayı amaçlar. Günlük dilde "gerici" terimi genellikle sosyal, siyasi ve ekonomik değişime karşı çıkan muhafazakar bir siyasi perspektife atıfta bulunmak için kullanılır.^[3]

Ancak gerici ideolojiler, bazen aşırı yollara başvurarak geçmiş koşulları yeniden tesis etme arayışlarında radikal de olabilirler. "Siyasi gerici" terimi Avusturyalı monarşist Erik von Kuehnelt-Leddihn, İskoç gazeteci Gerald Warner, Kolombiyalı siyasi teolog Nicolás Gómez Dávila ve Amerikalı tarihçi John Lukacs gibi yazarlar tarafından benimsenmiştir.^[2]

Tanım[değiştir | kaynağı değiştir]

Toplum bilimci Emre Kongar gericiliği "insanoğlunun tarihsel gelişim sürecine göre, üretim ilişkilerine göre, tüketim ve paylaşım ilişkilerine göre ve siyasal rejimlere göre" sınıflandırmıştır. Bu tanıma göre insanlık tarih boyunca gelişme ve ilerlemeler göstermiştir. Kongar'ın tanımına göre toplayıcılık, avcılık, tarım, sanayi ve bilgi toplumu gibi aşamaları geriye götürmek ya da durdurmak gericiliktir. Üretim ilişkileri de benzer şekilde zaman içinde ilkel (primitif) klanlar, kölecilik, feodalizm, kapitalizm ve sosyalizm gibi değişimler göstermiştir. Bu değişimleri geriye götürmeyi savunmak gericiliktir. Tanrı adına mutlak hukuki ve idari yetkilere sahip derebeylikleri ve krallıklar, yerlerini anayasal krallıklara ve cumhuriyetlere bırakmıştır. Çağdaş devletlerde kişi hak ve hürriyetleri demokratik ve laik yasalar ile güvence altına alınmıştır. Demokratik ve laik çağdaş rejimlerin yerine insanlar tarafından dini kuralların insanlara karşı işletildiği antidemokratik rejimleri istemek gericiliktir.^[4]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu terim batıda Fransız Devriminde sabık monarşi rejimine veya onun koşullarına dönüşü isteyen karşı devrimcileri tanımlamakta kullanılmıştır. Ondokuzuncu yüzyılda batıda derebeylikleri ve aristokrasiyi korumayı arzu eden ve endüstriyalizm, cumhuriyetçilik, liberalizm ve sosyalizm karşıtlarını tanımlamakta kullanılmıştır. Gerici tabiri politik anlamda gelişme ve yenileşmelere karşı olan ideolojileri tanımlamak için aşağılama amacıyla da kullanılır.

Yirminci yüzyılda gerici siyasi oluşumların genel özelliği, endüstriyel üretimi ve sanayileşmeyi devam ettirmek yanında idari yapı olarak eskiden (demokrasi öncesinde) olduğu gibi totaliter veya totaliter benzeri bir yapı taraftarı olmak şeklinde görülmüştür. İspanya'da Franco yönetimi, Fransa'da Vichy yönetimi, Portekiz'de Antonio Salazar yönetimi bunun örneklerindendir.

Dünyanın türlü yerlerinde var olan rejime tepki olarak gericiliği siyasi programları yapan siyasi oluşumlar görülmektedir. Günümüzde Almanya'da Neonaziler, Afganistan'da Taliban ve ABD'de Ku Klux Klan gibi görüşler gerici görüşlere sahiptir. Mevcut siyasi oluşumlar azınlık durumundadır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2020.
^ ^a ^b Towler, Christopher (2014). Reactionary or Traditional Conservatism?: The Origins and Consequences of the Far Right Movement of the 1960s (Thesis tez) (İngilizce). 11 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2023.
^ "The Authentic Conservative vs. the Reactionary Conservative". Merion West (İngilizce). 8 Temmuz 2020. 6 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2023.
^ "Aydınlanma, İlericilik, Gericiik ve Atatürkçülük, Emre Kongar". 12 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2009.

Siyaset ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] "Arşivlenmiş kopya". 26 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2020.

[digital.lib.washington.edu-2] Towler, Christopher (2014). Reactionary or Traditional Conservatism?: The Origins and Consequences of the Far Right Movement of the 1960s (Thesis tez) (İngilizce). 11 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2023.

[3] "The Authentic Conservative vs. the Reactionary Conservative". Merion West (İngilizce). 8 Temmuz 2020. 6 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2023.

[kongar-4] "Aydınlanma, İlericilik, Gericiik ve Atatürkçülük, Emre Kongar". 12 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2009.

[1]

[2]

[3]

[4]

Gerici İsminin Arapça Yazılışı