Libya soykırımı

Libya soykırımı; II. İtalyan-Senusi Savaşı
	İki Savaş Arası Dönem
	; Faşist İtalya'ya ait, Libya El Abyar'da bulunan toplama kampı
Tarih	1923–1932
Bölge	Libya
Sonuç	İtalyan zaferi; Sirenayka ve Trabluslu asilerin mağlubiyeti; Libya'da İtalyan otoritesinin tesisi; Sirenaykalı yerli ahaliye karşı etnik temizlik; Sirenaykalı sivillerin toplu ölümü; Senusi lider Ömer Muhtar'ın katledilmesi
Taraflar
İtalya	Senusiler
Komutanlar ve liderler
Rodolfo Graziani; Pietro Badoglio	Ömer Muhtar
Kayıplar
2.582 Asker	250.000-750.000 sivil nüfus

Libya Soykırımı^[3]^[4]^[5] yahut II. İtalyan-Senusi Savaşı;^[6] İtalya hakimiyetindeki Libya'da, İtalyan askerî birlikleriyle, yerli Senusi direnişçiler arasında, 1923-1932 yılları arasında devam eden,^[7]^[8]^[9] Libya halkının direniş lideri Ömer Muhtar'ın ele geçirilip öldürülmesine kadar devam eden uzun çatışmalı süreç.^[7]^[9]^[10]

İtalya'nın Libya'yı kontrol altına alma çabaları sırasında, Sirenayka (Arapça:برقه - Barka) halkı büyük bir katliama maruz kaldı. 225.000 kişilik Sirenayka nüfusunun dörtte biri, işgal sırasında hayatını kaybetti.^[3] Çatışmalar sırasında İtalya; kimyasal silah kullanımı, teslim olan savaş esirlerini öldürmek, sivil halkı katletmek gibi, büyük savaş suçlarına imza attı.^[2] İtalyalı yetkililer, 100,000 kadar Sirenaykalı Bedeviyi zorla yerlerinden çıkartarak, etnik temizlik de yapmışlardı. Zira Bedevilerin toprakları, İtalya devleti tarafından İtalyan yerleşimcilere vadedilmişti.^[1]^[11]

İtalyan sömürge yönetiminin yol açtığı hasarları tazmin etmek amacıyla, 2008 yılında İtalya ve Libya arasında bir anlaşma imzalandı. Dönemin Libya lideri Muammer Kaddafi imza törenine, Ömer Muhtar'ın İtalyan güvenlik kuvvetleri tarafından yakalandığı zaman, zincirlenmiş bir şekildeyken çekilmiş fotoğrafında giydiği kıyafetin benzerini giyerek katılmıştı. İtalyan Başbakanı Silvio Berlusconi imza töreninde; "Bu tarihi belgede İtalya, sömürge döneminde Libya halkına yönelik katliam, imha hareketi ve uyguladığı baskılardan dolayı özür dilemektedir. Sömürge döneminde İtalya'nın Libya'ya verdiği hasarın farkındalığının, ahlaki ifadesidir" diyerek, Libya halkından özür dilemişti.^[12]

Olayların gelişimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Trablusgarp Savaşı'ndan sonra Libya, Osmanlı İmparatorluğu'nun elinden çıkarak, İtalyan hakimiyeti altına girer girmez, kısa bir süre içinde bir ayaklanma başladı. İtalyanlar bu geniş araziyi kontrol etmekte zorlanıyorlardı.^[13] Libya, İtalyan yönetimine geçtiği andan itibaren, Senusilerle İtalyanlar arasında bir silahlı mücadele sürüp gitmekteydi. İtalya'nın Senusilerle çatışması, I. Dünya Savaşı sırasında, Senusilerin, Osmanlı İmparatorluğu'yla İtalya'ya karşı işbirliği yaparak, İngiliz kuvvetlerine karşı Osmanlı Devleti'nin Levant Bölgesinden başlattığı saldırıya yardım amacıyla, Mısır içlerine yaptıkları akınlara kadar dayanmaktaydı.^[14] İngilizler ve Senusiler arasındaki savaş, iki tarafın barış anlaşması yaptığı, 1917'ye kadar devam etti.^[15]

1917 yılında İtalya, Libya'nın sözde bağımsızlığını tanıdığı Akrama anlaşması'nı imzaladı.^[16] 1918 yılında da yerel Libya halkı tarafından Trablusgarp Cumhuriyeti kuruldu.^[16] 1920'de İtalyan hükûmeti, Sirenaykalı Senusilerle bir anlaşmaya varmaya çalıştı ve Senusi lideri Seyit İdris'i Sayid Idris'i "Sirenayka Emiri" olarak tanıdı. İtalyan yönetimi altında, özerk Sirenayka devletinin kuruluşuna onay verdi.^[16] Trablusgarın önde gelenleri, 1922'de, İdris'e Trablusgarp Cumhuriyeti'nin yönetimini teklif ettiler.^[16] İdris'in bu teklifi kabul etmeye vakti kalmadan, İtalya, Libya'yı yeniden fethetmeye karar verdi.^[16] Benito Mussolini'nin Ulusal Faşist Partisi'nin başında başbakan olarak güç kazanması, İtalya'nın Libya politikasında değişikliğe yol açtı. Libya tahakküm altına alınacaktı.^[17]

İtalyan Ordusu, 1923 - 1924 yılları arasında, Gadames-Mizda-Ben-i Velid bölgelerinin kuzeyinde bulunan arazileri tekrar ele geçirdi ki, Trablusgarp ve Fizan halkının 4/5'i bu topraklarda yaşamaktaydı. İki yıllık bu süre zarfında, İtalyan kuvvetleri, Sirenayka'nın kuzeyindeki düzlükleri de ele geçirmişlerdi.^[17] Ancak Cebel-i Ahtar'ın ormanlık tepelerini işgal etme girişiminde bulunan İtalyan kuvvetleri, geniş çaplı gerilla direnişiyle karşılandı. Direniş, Senusi lider Ömer Muhtar tarafından yönetiliyordu.^[17]

Direnişin bastırılması[değiştir | kaynağı değiştir]

İtalyanlar, işgal ve bastırma harekâtına, Sirte çölünü hızla işgal ederek başladılar. Hava ve kara araçlarının etkin şekilde kullanıldığı, iyi organize edilmiş bir lojik desteğiyle, İtalyanlar beş ay içinde 150,000 km² alanı ele geçirdi.^[18] İtalyanlar böylelikle, önceden direnişçilerin elinde olan Sireneyka'yla Trablusgarp arasındaki bağlantının kesilmesini sağladı.^[18] 1928 yılının sonlarına doğru, İtalyanlar Ghibla'nın kontrolünü ele geçirerek, buradaki kabileleri silahsızlandırdılar.^[18] Ömer Muhtar'la görüşme çabaları sonuçsuz kaldı. Bunun üzerine İtalyanlar Libya'nın tamamını direnişçilerden temizlemeye karar verdi.^[19] 1930'a gelindiğinde, İtalyanlar Fizan'ı ele geçirmişti.^[18]

1931 yılında 12,000 Sireneykalı katledildi. Sireneyka'nın kuzeyindeki tüm yerli halk, zorla evlerinden çıkartılarak, Sireneyka düzlüklerine kurulan devasa büyüklükteki toplama kamplarına götürüldü.^[19] İtalyan askeri yetkilileri, Sireneyka'da bulunan Cebel-i Ahtar'ın tüm nüfusunu evlerinden çıkartırak zorunlu göçe tabi tuttu. Yerlerinden edilen 100.000 Bedevi, nüfusun yarısına tekabül ediyordu.^[11] Çoğunluğu kadın, çocuk ve yaşlılardan oluşan 100,000 kişi, tüm çölü geçerek, Bingazi yakınlarında kurulan, tel örgülerle çevrilmiş toplama kamplarına yürümeye zorlandı. Yürüyüşe ayak uyduramayanlar, düştükleri yerde vurularak öldürülüyordu.^[20]

Kamplar, faşist rejim tarafından yapılan propagandalarda, çağdaş uygarlığın tüm nimetlerinden istifade edilen, hijyenik vahalar olarak tanıtılıyordu. Oysa gerçekte hiç de böyle değildi. Kamplar, sağlık koşulları kötü, yaklaşık 20,000 Bedevinin deve ve diğer hayvanlarıyla birlikte yaşadığı, 1 km² alana sıkıştırılmış yerlerdi.^[20] Kamplarda ancak çok basit ve yetersiz tıbbi hizmet sağlanabiliyordu. 33,000 esir barındıran iki kampta, sadece bir doktor bulunmaktaydı.^[20] Yetersiz beslenen ve zorla çalıştırılan esirler arasında, Tifüs ve benzeri bulaşıcı diğer hastalıklar hızla yayıldı.^[20] Eylül 1933'te kamplar kapatılana kadar, 100,000 esirin 40,000 kadarı kötü koşullar yüzünden hayatını yitirmişti.^[20]

Mısır'dan direnişçilere ulaşan yardımları engellemek amacıyla, İtalyanlar Mısır sınırını; havadan uçaklarla, karadan da zırhlı araçlarla kontrol edilen, 300 km uzunluğunda dikenli telle çevirdi. Senusilere zulmediliyor, cami ve dergahları kapatılıyor, mülklerine el konuluyor, ibadetleri engelleniyordu. Bir yandan da, Senusilerin son kalesi Kufra Vahası'na saldırı hazırlıkları yapılıyordu.^[19] 1931'de Kufra'yı kuşatma altına alan İtalyan kuvvetleri, Senusi mültecilere bomba yağdırırken, çöle doğru kaçan sivilleri de, havadan bombalıyordu.^[19] 1931'de ele geçirilen Ömer Muhtar, askeri mahkemede yargılandıktan sonra, halka açık bir şekilde, takipçilerinin ve halkının gözü önünde asılarak öldürüldü.^[19]

Muhtar'ın katledilmesiyle tüm direniş kırıldı. İtalyan askeri yönetici Pietro Badoglio, 1932'nin Ocak ayında,Libya'nın işgalinin tamamlandığını açıkladı.

İtalyanların işlediği savaş suçları[değiştir | kaynağı değiştir]

İtalyan askerlerinin Libyalı sivillere karşı işlediği iddia olunan savaş suçları şunlardı;

Kasıtlı olarak sivilleri bombalamak, silahsız kadın, çocuk ve yaşlıları katletmek, kadınlara tecavüz etmek ve karınlarını deşmek, esirleri uçaktan atmak ya da tankla ezmek, belli bölgelerde sivilleri düzenli olarak her gün infaz etmek, köyleri hardal gazı ile bombalamak.^[21]

Sonuç[değiştir | kaynağı değiştir]

İkinci İtalya-Libya Savaşı'ndaki ölümlerin kesin sayısının tahminleri büyük ölçüde değişmektedir.^[22] Kaddafi rejimi iktidara geldikten sonra rutin olarak toplam Libya nüfusunun yarısının İtalyan sömürgeciliği sırasında yok olduğundan söz etti; Kaddafi bir keresinde 750.000 Libyalının öldürüldüğünden bahsetmişti.^[23] Eleştirel tarihçilik bu ifadeleri abartılı bularak reddeder.Dirk Vandevalle (2012) ve Ali Abdullatif Ahmida (2006), 1943'e kadar tüm sömürge dönemi için kurbanların sayısını verir. Vandevalle, 250.000 ila 300.000 Libyalı olduğunu varsayıyor ve bunların çoğunluğu faşist dönemde telef oldu - 800.000 ila 1.000.000 toplam nüfustan. Ahmida öldürülen 750.000 Libyalı olduğunu söylüyor, ancak toplam nüfusu 1,5 milyona önemli ölçüde daha yüksek koyuyor. Resmi raporlara göre, İtalyan birlikleri 2.582 adamını kaybetti.^[24]

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

El Magrun Toplama Kampı'ndaki Libyalı esirler
Libya halkına karşı kullanılan Fiat 3000 hafif tankı
General Emilio De Bono
Ömer Muhtar
Ömer Muhtar'a bağlı Libyalı direnişçiler
Pietro Badoglio

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b Cardoza, Anthony L. (2006). Benito Mussolini: the first fascist. Pearson Longman. s. 109.
^ ^a ^b Duggan, Christopher (2007). The Force of Destiny: A History of Italy Since 1796. New York: Houghton Mifflin. s. 497.
^ ^a ^b Mann, Michael (2006). The Dark Side of Democracy: Explaining Ethnic Cleansing. Cambridge University Press. s. 309. ISBN 9780521538541. 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2017.
^ Ahmida, Ali Abdullatif (23 Mart 2011). Making of Modern Libya, The: State Formation, Colonization, and Resistance, Second Edition (İngilizce). SUNY Press. s. 146. ISBN 9781438428932. 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2017.
^ Totten, Samuel; Bartrop, Paul Robert (2008). Dictionary of Genocide: A-L. ABC-CLIO. s. 259. ISBN 9780313346422. 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2017.
^ Cooper, Tom; Grandolini, Albert (19 Ocak 2015). Libyan Air Wars: Part 1: 1973-1985. Helion and Company. s. 5. ISBN 9781910777510. 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2017.
^ ^a ^b Nina Consuelo Epton, Oasis Kingdom: The Libyan Story (New York: Roy Publishers, 1953), p. 126.
^ Stewart, C. C. (1986). "Islam". The Cambridge History of Africa, Volume 7: c. 1905 – c. 1940 (PDF). Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. s. 196. 6 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2017.
^ ^a ^b "Detailed description of some fights (in Italian)". 20 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2017.
^ Stewart, C. C. (1986). "Islam". The Cambridge History of Africa, Volume 7: c. 1905 – c. 1940 (PDF). Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. s. 196. 6 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2017.
^ ^a ^b Bloxham, Donald; Moses, A. Dirk (2010). The Oxford Handbook of Genocide Studies. Oxford, England: Oxford University Press. s. 358.
^ Oxford Business Group (2008). The Report: Libya 2008. s. 17.
^ Wright, John (1983). Libya: A Modern History. Kent, England: Croom Helm. s. 30.
^ Ian F. W. Beckett. The Great War: 1914-1918. Routledge, 2013. P188.
^ Adrian Gilbert. Encyclopedia of Warfare: From the Earliest Times to the Present Day. Routledge, 2000. P221.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Melvin E. Page. Colonialism. Santa Barbara, California, USA: ABC-CLIO, 2003. P749.
^ ^a ^b ^c Wright 1983, s. 33
^ ^a ^b ^c ^d Wright 1983, s. 34
^ ^a ^b ^c ^d ^e Wright 1983, s. 35
^ ^a ^b ^c ^d ^e Duggan 2007, s. 496
^ Geoff Simons, Tam Dalyell (British Member of Parliament, forward introduction). Libya: the struggle for survival. St. Martin's Press, 1996. 1996 Pp. 129.
^ Dirk Vandevalle: A History of Modern Libya. 2. Auflage, New York 2012, S. 30 f.
^ Dirk Vandevalle: A History of Modern Libya. 2. Auflage, New York 2012, S. 217.
^ Dirk Vandevalle: A History of Modern Libya. 2. Auflage, Cambridge University Press, New York 2012, S. 31; Ali Abdullatif Ahmida: When the Subaltern speak: Memory of Genocide in Colonial Libya 1929 to 1933. In: Italian Studies. Band 61, Numara 2, 2006, S. 175–190, S. 189.

[Cardoza,_109-1] Cardoza, Anthony L. (2006). Benito Mussolini: the first fascist. Pearson Longman. s. 109.

[Duggan497-2] Duggan, Christopher (2007). The Force of Destiny: A History of Italy Since 1796. New York: Houghton Mifflin. s. 497.

[Mann309-3] Mann, Michael (2006). The Dark Side of Democracy: Explaining Ethnic Cleansing. Cambridge University Press. s. 309. ISBN 9780521538541. 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2017.

[4] Ahmida, Ali Abdullatif (23 Mart 2011). Making of Modern Libya, The: State Formation, Colonization, and Resistance, Second Edition (İngilizce). SUNY Press. s. 146. ISBN 9781438428932. 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2017.

[5] Totten, Samuel; Bartrop, Paul Robert (2008). Dictionary of Genocide: A-L. ABC-CLIO. s. 259. ISBN 9780313346422. 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2017.

[6] Cooper, Tom; Grandolini, Albert (19 Ocak 2015). Libyan Air Wars: Part 1: 1973-1985. Helion and Company. s. 5. ISBN 9781910777510. 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2017.

[Oasis_Kingdom_1953_p._126-7] Nina Consuelo Epton, Oasis Kingdom: The Libyan Story (New York: Roy Publishers, 1953), p. 126.

[8] Stewart, C. C. (1986). "Islam". The Cambridge History of Africa, Volume 7: c. 1905 – c. 1940 (PDF). Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. s. 196. 6 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2017.

[regioesercito.it-9] "Detailed description of some fights (in Italian)". 20 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2017.

[10] Stewart, C. C. (1986). "Islam". The Cambridge History of Africa, Volume 7: c. 1905 – c. 1940 (PDF). Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. s. 196. 6 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2017.

[Bloxham,_Moses,_358-11] Bloxham, Donald; Moses, A. Dirk (2010). The Oxford Handbook of Genocide Studies. Oxford, England: Oxford University Press. s. 358.

[12] Oxford Business Group (2008). The Report: Libya 2008. s. 17.

[Wright,_30-13] Wright, John (1983). Libya: A Modern History. Kent, England: Croom Helm. s. 30.

[14] Ian F. W. Beckett. The Great War: 1914-1918. Routledge, 2013. P188.

[15] Adrian Gilbert. Encyclopedia of Warfare: From the Earliest Times to the Present Day. Routledge, 2000. P221.

[EPage-16] Melvin E. Page. Colonialism. Santa Barbara, California, USA: ABC-CLIO, 2003. P749.

[Wright,_33-17] Wright 1983, s. 33

[Wright,_34-18] Wright 1983, s. 34

[Wright,_35-19] Wright 1983, s. 35

[Duggan496-20] Duggan 2007, s. 496

[21] Geoff Simons, Tam Dalyell (British Member of Parliament, forward introduction). Libya: the struggle for survival. St. Martin's Press, 1996. 1996 Pp. 129.

[22] Dirk Vandevalle: A History of Modern Libya. 2. Auflage, New York 2012, S. 30 f.

[23] Dirk Vandevalle: A History of Modern Libya. 2. Auflage, New York 2012, S. 217.

[24] Dirk Vandevalle: A History of Modern Libya. 2. Auflage, Cambridge University Press, New York 2012, S. 31; Ali Abdullatif Ahmida: When the Subaltern speak: Memory of Genocide in Colonial Libya 1929 to 1933. In: Italian Studies. Band 61, Numara 2, 2006, S. 175–190, S. 189.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

g t d Libya konuları
Tarih	Antik Roma İslami Trablusgarp ve Sirenayka İspanya Saint John Şövalyeleri Osmanlı İtalyan kolonisi Libya soykırımı İtalyan Libyası Müttefik işgali Krallık Muammer Kaddafi Libya Devleti Libya İç Savaşları 2011 2014-2020
Siyaset	Anayasa Seçimler Dış ilişkiler (Kaddafi döneminde dış ilişkiler) Devlet Başkanlığı Konseyi Ulusal Mutabakat Hükümeti Ulusal Birlik Hükûmeti Ulusal İstikrar Hükûmeti Temsilciler Meclisi Yüksek Danıştay Başbakan Devlet Başkanı İnsan hakları LGBT Uluslararası sıralamalar Silahlı kuvvetler
Coğrafya	Şehirler İklim İlçeler Ekolojik bölgeler Libya Çölü Alt idari bölümler Yaban hayatı
Ekonomi	Tarım Merkez Bankası İletişim Şirketler Dinar (para birimi) Büyük İnsan Yapımı Nehir Ulusal Petrol Şirketi Petrol yatakları Ulaşım
Toplum	Demografi Eğitim Sağlık Libya Arapçası Edebiyat Medya Müzik Resmi tatiller Din İslam Spor Turizm Kadın
Libya portalı

Libya soykırımı nedir?, Libya soykırımı anlamı nedir?, Libya soykırımı ne demektir?