İlerlemecilik, ilericilik ya da progressivizm (Osmanlıca: ترقى پرور Terakkiperver^[1]), her alanda ileri düzeyde önlemler uygulayarak insanların mevcut durumlarını iyileştirmeyi ve toplumun statüsünü yükseltmeyi amaçlayan,^[2] bu doğrultuda toplumsal reformu destekleyen politik felsefedir.^[3] Bilim, teknoloji, ekonomik kalkınma ve sosyal organizasyondaki ilerlemelerin insanın yaşam koşullarını geliştirmede büyük öneme sahip olduğunu ifade eden İlerleme Düşüncesine dayanır. Modern siyasette ilerlemecilik, siyasi değişim ve hükûmet eylemlerinin desteği yoluyla sıradan insanların çıkarlarını temsil etmeyi amaçlayan bir sosyal veya siyasi harekettir^[4] ve genellikle sol-liberal geleneğin bir parçası bağlamında düşünülür.^{[5][6][7][8][9]} Ancak bu, ideolojilerin eş anlamlı olduğu anlamına gelmez.^[10][11]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Aydınlanmadan Sanayi Devrimine[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa'nın, toplumun temeli olarak gördüğü deneysel bilgiyi güçlendirerek bir toplumun barbar koşullardan medeniyete ulaşabileceğini gösterdiğini düşünen ilerlemecilik, Aydınlanma Çağında Avrupa'da büyük önem kazanmıştır. Aydınlanma Çağı figürleri ilerlemenin bütün toplumlara yönelik evrensel bir uygulamasının olduğunu, bu fikirlerin Avrupa'dan dünyaya yayılacağına inanmışlardır.^[12]

Immanuel Kant ilerlemeyi barbarlıktan uzaklaşarak medeniyete ulaşan bir hareket olarak tanımlar. 18. yüzyılda, filozof ve politik bilimci Marquis de Condorcet politik ilerlemeciliğin köleliği yok edeceğini, okur-yazarlığı artıracağını, cinsiyetler arası eşitsizlikleri azaltacağını, sert hapis koşullarının değiştireceğini ve yoksulluğu ortadan kaldıracağını öngörmüştür.^[13] Sosyolog Robert Nisbet, ilerleme fikrinin çok önemli beş öncülünü geçmişin değeri; Batı medeniyetinin üstünlüğü; ekonomik/teknolojik büyümenin değeri; nedensellik ve nedenselliğe dayalı edinilmiş bilgiye olan güven; dünyevi hayatın değerinin içsel önemi olarak tanımlar.^[13]

Modernite veya modernleşme, 19. ve 20. yüzyıllarda ekonominin ve toplumun hızlı modernleşmesini, serbest piyasaların ve insanların serbest dolaşımının önündeki geleneksel engelleri kaldırmak için çağrıda bulunan klasik liberaller tarafından desteklenen ilerleme fikrinin kilit bir biçimiydi.^[14]

19. yüzyılın sonlarında varsıllar ve yoksullar arasındaki büyük ekonomik eşitsizlik, minimal düzeyde düzenlenmiş laissez-faire kapitalizm, kontrol dışı tekelci şirketler, yoğun ve sıklıkla kapitalistler ve işçiler arasındaki şiddetli çatışmaların ilerlemeyi bastırdığı ve bu sorunların çözümü için önlemlere gereksinildiği görüşünün Batı dünyasında popülerlik kazanmasına yol açtı.^[15]

İlerlemecilik çeşitli siyasi hareketleri etkilemiştir. Sosyal liberalizm, İngiliz liberal filozof John Stuart Mill'in insanları "ilerici varlıklar" olarak görmesinden etkilenmiştir.^[16] İngiltere Başbakanı Benjamin Disraeli, tek uluslu Toryizm altında ilerici muhafazakarlığı geliştirmiştir.^[17][18]

Fransa'da sosyal devrim ile sosyal muhafazakar laissez-faire merkez sağ arasındaki boşluk, sosyal ilerlemenin ruhbanlık karşıtlığı, hümanizm ve cumhuriyetçiliği gerektirdiğini düşünen radikalizmin ortaya çıkmasıyla doldu. Özellikle ruhbanlık karşıtlığı, 20. yüzyılın ortalarına kadar Fransızca ve Romanca konuşulan birçok ülkede merkez sol üzerinde baskın etkiydi. İmparatorluk Almanya'sında Şansölye Otto von Bismarck, işçileri zamanın sosyalist hareketinden uzaklaştırmak ve Sanayi Devrimi'ni sürdürmeye yardımcı olmak için insancıl yollar olarak ataerkil muhafazakar motivasyonlardan yola çıkarak çeşitli ilerici sosyal refah önlemlerini yürürlüğe koydu.^[19]

1891'de, Papa Leo XIII tarafından yayınlanan Roma Katolik Kilisesi ansiklopedisi Rerum novarum, emeğin sömürülmesini kınadı ve mülkiyet hakkını korurken ve sosyalizmi eleştirirken, işçi sendikalarına ve sosyal adaletin çıkarları doğrultusunda işletmelerin hükûmet tarafından düzenlenmesine destek çağrısında bulundu. Kuzey Amerika'da, ekonomik sömürü ve yoksulluğa meydan okumaya odaklanan ve 1890'ların ortalarında Amerika Birleşik Devletleri'ndeki birçok Protestan ilahiyat fakültesinde yaygın olan Sosyal İncil adı verilen Protestan ilerici bir bakış açısı ortaya çıktı.^[20]

Çağdaş ana akım siyasi anlayıştan felsefeye[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerika Birleşik Devletleri'nde ilerlemecilik, Anayasacılığın politik felsefesine karşı entelektüel bir isyan olarak başladı.^[21] 1890'larda bir toplumsal hareket olarak başlayan şey, İlerici dönem olarak adlandırılan zaman dilimde popüler bir siyasi harekete dönüştü; 1912 ABD başkanlık seçimlerinde, üç ABD başkan adayının tümü ilerici olduklarını savladı. İlerlemecilik terimi, her zaman birleşmiş olmayan bir dizi farklı siyasi baskı grubunu temsil ederken, ilericiler, sınıf savaşı, açgözlülük, yoksulluk, ırkçılık ve şiddet gibi toplumun karşılaştığı sorunların iyi eğitim, güvenli bir ortam ve verimli bir iş yeri yoluyla çözülebileceğine inanarak sosyal Darwinizm'i reddettiler. İlericiler esas olarak şehirlerde yaşadılar, kolej eğitimi aldılar ve hükûmetin değişim için bir araç olabileceğine inanıyorlardı.^[22] Cumhuriyetçi Parti'nin ve daha sonra İlerici Parti'nin Başkanı Theodore Roosevelt, "akıllı ilerlemecilik ve bilge muhafazakarlığın her zaman el ele gittiğine inandığını" açıkladı.^[23]

Başkan Woodrow Wilson aynı zamanda Demokrat Parti içindeki Amerikan ilerici hareketinin bir üyesiydi. İlerici duruşlar zamanla evrildi. Emperyalizm, 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında, özellikle bazı ilericilerin Amerikan emperyalizmini desteklerken diğerlerinin karşı çıktığı ABD'de, ilerlemecilik içinde tartışmalı bir konuydu.^[24] Birinci Dünya Savaşı'na yanıt olarak, Başkan Woodrow Wilson'ın On Dört Noktası, ulusal kendi kaderini tayin etme kavramını oluşturdu ve emperyalist rekabeti ve sömürge adaletsizliklerini eleştirdi. Bu görüşler, dünyanın emperyal yönetime direnen bölgelerindeki anti-emperyalistler tarafından desteklendi.^[25]

Ekonomik Keynesçiliğin kabul edildiği dönemde (1930'lar – 1970'ler), birçok ulusta ekonomiye devlet müdahalesinin büyük bir rolü olduğu yaygın olarak kabul edildi. 1970'lerde ve 1980'lerde neoliberalizmin yükselişi ve devlet müdahaleci politikalara yönelik meydan okumalara, merkez sol ilerici hareketler, piyasa ekonomisi için önemli bir rolü vurgulayan Üçüncü Yolu benimseyerek karşılık verdi.^[26] Sosyal demokrat hareketin Üçüncü Yola geçmesi için çağrıda bulunan sosyal demokratlar olmuştur.^[27] İngiliz Muhafazakar Partisi'ndeki önde gelen ilerici muhafazakar unsurlar neoliberalizmi eleştirdi.^[28]

21. yüzyılda ilericiler, kurumsal ırkçılık gibi sistematik ayrımcılığın yanı sıra ekonomik eşitsizliğin zararlı etkilerini azaltan veya iyileştiren kamu politikasını desteklemeye; çevreye duyarlı politikaların yanı sıra sosyal güvenlik ağlarını ve işçi haklarını savunmak ve tekellerin veya şirketlerin demokratik süreç üzerindeki etkisinin çevreye ve topluma verdiği olumsuz dışsallıklara karşı çıkmaya devam ediyor. Birleştirici tema, mevcut kurumların veya iş yapma biçimlerinin olumsuz etkilerine dikkat çekmek ve sosyal ilerlemeyi, yani demokrasinin genişlemesi, ekonomik formda artan eşitlikçilik, sosyal eşitliğin yanı sıra nüfusun refahının artması gibi çeşitli standartlardan herhangi biri tarafından tanımlanan olumlu değişimi savunmaktır. Sosyal demokrasinin savunucuları kendilerini ilerici davayı destekleyen kişiler olarak tanımladılar.^[29]

Türleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kültürel[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel anlamda ilerlemecilik, esasen sosyal ve kültürel ilerlemecilik anlamına gelir. Benzer bir terimle büyük ölçüde benzer bir anlamda kullanılan kültürel liberalizm kavramı vardır.^[30] Bununla birlikte, kültürel liberaller ve kültürel ilerlemeciler azınlık hakları, sosyal adalet ve politik doğruluk gibi çeşitli kültürel konularda farklı konumlarda bulunabilirler.^[31]

Ekonomik[değiştir | kaynağı değiştir]

Ekonomik ilerlemecilik, kültürel alanlardaki ilerlemecilikten ayırt etmek için kullanılan bir terimdir. Ekonomik ilerlemeci görüşlerin kökleri genellikle sosyal adalet kavramına dayanır ve hükûmet düzenlemeleri, sosyal korumalar ve kamu mallarının bakımı yoluyla insanlık durumunu iyileştirme hedefine sahiptir.^[32]

Hükûmet kararnamesinin sosyal değişimin en iyi aracı olduğunu ilan eder. İlerlemeciliğin merkezi teorisi, ulusun en yüksek otoritesi olarak hükûmetin, kapitalizmin kâr amacını toplumsal önceliklere yönlendiren parametreleri belirleyebilmesi ve bu kâr güdüsünün kontrolden çıkmasını önleyebilmesidir.^[10]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Transhümanizm
• Devletin sönümlenmesi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]