Gazetecilik

Gazetecilik, olayların, olguların, fikirlerin ve insanların etkileşimi üzerine toplumu en azından bir dereceye kadar doğru bilgilendiren raporların araştırılması, yayınlanması ve dağıtımıdır. Bir isim olarak gazetecilik mesleği (profesyonel olsun ya da olmasın), bilgi toplama yöntemleri ve editoryal edebi tarzlar için geçerlidir. Gazetecilik mesleğini yapan kişilere "gazeteci" denir.

Gazetecinin bu görevini yapabilmesi için habere, olaya, olguya, belgeye ve bilgiye dayalı yazılar yazması gerekir. Bunun için de gazetecinin güvenilir kişi olması zorunludur. Gerektiğinde hükûmetlere ve güç odaklarına karşı savaşmayı "gazetecilik etik kuralları" içerisinde göze alan insan, gazetecidir. Gazeteler en etkili basın-yayın araçlarından biridir.

Gazetecilik için uygun rol ülkeden ülkeye değiştiği gibi, mesleğe ilişkin algılar ve bunun sonucunda ortaya çıkan statü de değişir. Bazı ülkelerde haber medyası hükümet tarafından kontrol edilir ve bağımsız değildir.^[1] Çoğu ülkede ise haber medyası hükümetten bağımsızdır ve özel sektör olarak faaliyet gösterir. Buna ek olarak, ülkeler ifade özgürlüğü, basın özgürlüğü, iftira ve hakaret davaları ile ilgili farklı kanun uygulamalarına sahip olabilmektedir.

İnternet ve akıllı telefonların yaygınlaşması, 21. yüzyılın başından bu yana medya ortamına önemli değişiklikler getirmiştir. Bu durum yazılı medya kanallarının tüketiminde bir değişim yaratmıştır; zira insanlar daha geleneksel formatlar olan gazete, dergi ya da televizyon haber kanalları yerine e-okuyucu, akıllı telefon ve diğer kişisel elektronik cihazlar aracılığıyla giderek daha fazla haber tüketmektedir. Haber kuruluşları, tüm gelirlerini dijital kanatlarından kazanmanın yanı sıra basılı yayınları da geliştirmeye zorlanmaktadır. Gazetelerin basılı gelirleri, dijital gelirlerin büyüme oranından daha hızlı bir şekilde düşmüştür.^[2]

Genel bakış[değiştir | kaynağı değiştir]

Gazetecilik, yüksek öğretim kurumlarında verilen dört yıllık lisans eğitimi sonucu edinilen bir meslektir. Üniversitede Gazetecilik bölümü okuyanlar, akademik olarak da başarılı olabilir, serbest piyasada veya kurum çatısı altında da çalışabilirler.

Gazetecilik gelenekleri ve kuralları ülkelere göre değişir. Amerika Birleşik Devletleri'nde gazetecilik medya kuruluşları ya da bireyler tarafından yapılır. Blog yazarları genellikle gazeteci olarak kabul edilir. Federal Ticaret Komisyonu, promosyon hediyesi olarak alınan ürünler hakkında yazan blog yazarlarının, ürünleri ücretsiz olarak aldıklarını açıklamalarını şart koşmaktadır. Bunun amacı çıkar çatışmalarını ortadan kaldırmak ve tüketicileri korumaktır.^[3]

ABD'de birçok güvenilir haber kuruluşu anonim şirketlerdir, bir yayın kuruluna sahiptir ve ayrı editoryal ve reklam departmanları vardır. Birçok güvenilir haber kuruluşu ve gazeteciler genellikle American Society of News Editors, Society of Professional Journalists vb. ya da Online News Association gibi meslek örgütlerine üyedir ve bu örgütlerin etik kurallarına uyar. Birçok haber kuruluşunun da gazetecilerin profesyonel yayınlarına rehberlik eden kendi etik kuralları vardır. Örneğin, The New York Times standartlar ve etik kuralları^[4] açısından özenli olduğu düşünülmektedir.

Farklı çalışma ve araştırma konuları da olsa haber hikâyeleri hazırlanırken adalet ve taraflılık genel olarak gazetecileri ilgilendiren konulardır. Bazı yazılar yazarın kendi görüşünü yansıtmayı amaçlar; bazıları ise daha tarafsızdır veya dengeli bakış açıları içerir.

Geleneksel basılı bir gazetede ve onun çevrimiçi versiyonunda bilgiler bölümler halinde düzenlenir. Bu, gerçeğe ve görüşe dayalı içerik arasındaki ayrımı netleştirir. Diğer medyada bu ayrımların çoğu ortadan kalkar. Okuyucular, gazetecinin amacını anladıklarından emin olmak için başlıklara ve diğer tasarım unsurlarına dikkat etmelidir. Görüş yazıları genellikle düzenli köşe yazarları tarafından yazılır veya "Op-ed" başlıklı bir bölümde yer alır, bunlar bir gazetecinin kendi görüşlerini ve ideolojisini yansıtır.^[5]

Robert W. McChesney'e göre, demokratik bir ülkede sağlıklı gazetecilik, iktidardaki ve iktidarda olmak isteyen kişilerin görüşlerine yer vermeli, farklı görüşlere yer vermeli ve tüm insanların enformasyon ihtiyaçlarını gözetmelidir.^[6]

Birçok tartışma, gazetecilerin "objektif" ve "tarafsız" olmaları "gerekip gerekmediği" üzerine odaklanmaktadır; tartışmalar, gazetecilerin belirli bir sosyal bağlamın dışında ve bir parçası olarak haber ürettikleri ve mesleki etik kuralları tarafından yönlendirildikleri ve tüm meşru bakış açılarını temsil etmek için ellerinden geleni yaptıkları gerçeğini içermektedir. Buna ek olarak, bir öznenin karmaşık ve akışkan anlatısını yeterli doğrulukta sunma becerisi bazen öznelerle geçirilebilecek zaman, hikâyeyi anlatmak için kullanılan aracın olanakları veya kısıtlamaları ve insanların kimliklerinin değişen doğası nedeniyle zorlanmaktadır.^[7]

Gazetecilik türleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Farklı kitlelere hitap eden çeşitli gazetecilik türleri vardır. Tek bir yayın (örneğin bir gazete), her biri farklı formatlarda sunulabilen birçok gazetecilik biçimini içerir. Bir gazete, dergi veya web sitesinin her bölümü farklı bir kitleye hitap edebilir.^[8]^[9]

Haberciliğe daha ciddi yaklaşan gazeteler okuyucularına dünyada olup bitenlere ilişkin olabildiğince fazla ve doğru bilgi vermek amacındadır. Gazetecilik, haberi doğru kaynaktan almakla yükümlüdür ve kulaktan dolma bilgilerle yapılmaz. Şantaj, karalama, kirletme, yalan haber, yıpratma gibi unsurları içermez.

Gazetecilik içinde muhabir, araştırmacı, yorumcu, köşe yazarı, röportajcı, editör, grafikçi, foto muhabiri, yazı işleri müdürü, sorumlu yazı işleri müdürü, genel yayın yönetmeni gibi unvanlar yer alır. Televizyonlarda da haber programları yapabilir, gazete ve dergilerde de çalışabilirler. Ayrıca kurumların basın yayın müdürlüklerinde de çalışma imkanlarına ulaşabilirler.

Gazetecilik etiği[değiştir | kaynağı değiştir]

1954 yılında kabul edilen "Bordeaux Bildirgesi" Uluslararası Gazeteciler Federasyonu'ndaki (IFJ) gazetecilerin davranışlarına ilişkin ilkeleri içeriyordu. Bu bildirgenin tamamlayıcısı niteliğinde olan "Gazetecilik Etik İlkeleri Küresel Bildirisi" Tunus'ta 12 Haziran 2019 tarihinde düzenlenen 30. IFJ Dünya Kongresi'nde kabul edilmiştir.^[10]

Etik ilkeler başta İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi olmak üzere uluslararası hukukun temel metinlerine dayanmaktadır. Bildirge, 16 madde ve bir önsözden oluşmakta ve gazetecilerin etik konusundaki görev ve haklarını tanımlamaktadır.^[10]

Bu uluslararası etik ilkeleri gazetecilerin bilgi toplama, araştırma, yayma, yayınlama ve yorumlama aşamalarını gerçekleştirirken ve olay, olgu ve haberlerin düzenlemesi ve betimlemesi yapılırken her türlü medya aracında uymaları gereken davranış ilkelerini oluşturur.^[10]

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin 19. maddesinde beriltilen "herkesin bilgi ve fikirlere erişim hakkı", gazetecilik misyonunun temelini oluşturur.^[11]

Herhangi bir menfaat grubuna bağlanmadan, açık fikirli, dürüst, önyargılardan uzak ve kişilik haklarına saygılı olmak, gazeteciliğin temel ahlak konularını oluşturur. Gazetecilik mesleği ve gazetecilik sektörü (gazete, radyo, televizyon, internet gibi kitlesel yayın organları) demokratik toplumlarda anayasanın öngördüğü üç devlet gücü yanında (yasayıcı-meclis, yürütücü-hükûmet, yargılayıcı-mahkemeler) dördüncü denetleyici devlet gücü olarak anılmaktadır.^[12]

Gazetecilik alanları[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "10 Most Censored Countries". Committee to Protect Journalists. 2 Mayıs 2012. 3 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.
^ "Tiraj, bazılarının kazanmasına rağmen genel olarak ABD gazeteleri için gelir düşüşü". 17 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.
^ "The FTC's Endorsement Guides: What People Are Asking". 7 Eylül 2017. 5 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2018.
^ "Standards and Ethics". 19 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2018.
^ "What Is an Op-Ed Article?". The Balance Small Business (İngilizce). 28 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2022.
^ McChesney, Robert W. (1 Ekim 2012). "Farewell to Journalism?". 6 (5–6). Journalism Practice: 614-26. doi:10.1080/17512786.2012.683273. ISSN 1751-2786.
^ Thomson, T.J. (2018). "The Evolution of Story: How Time and Modality Affect Visual and Verbal Narratives" (PDF). 25: 4 (4). Visual Communication Quarterly: 199-210. doi:10.1080/15551393.2018.1498742. 30 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.
^ Harcup 2009, s. 4.
^ Stone, Gerald C.; O'Donnell, Mary K.; Banning, Stephen (1 Ocak 1997). "Public perceptions of a newspaper's watchdog role". Newspaper Research Journal. 18 (1-2): 86-102. doi:10.1177/073953299701800108.
^ ^a ^b ^c "Global Charter of Ethics for Journalists". IFJ. 1 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2024.
^ "İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi". İnsan Hakları Uygulama ve Araştırma Merkezi. 2 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2024.
^ Taş, Oğuzhan (2012). Levent Cantek (Ed.). Gazetecilik Etiğinin Mesleki Sınırları: Profesyonellik, Piyasa ve Sorumluluk (Ankara Üniversitesi doktora tezi). İletişim Yayınları. ISBN 978-975-05-1041-0.

[1] "10 Most Censored Countries". Committee to Protect Journalists. 2 Mayıs 2012. 3 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.

[:2-2] "Tiraj, bazılarının kazanmasına rağmen genel olarak ABD gazeteleri için gelir düşüşü". 17 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.

[3] "The FTC's Endorsement Guides: What People Are Asking". 7 Eylül 2017. 5 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2018.

[4] "Standards and Ethics". 19 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2018.

[5] "What Is an Op-Ed Article?". The Balance Small Business (İngilizce). 28 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2022.

[6] McChesney, Robert W. (1 Ekim 2012). "Farewell to Journalism?". 6 (5–6). Journalism Practice: 614-26. doi:10.1080/17512786.2012.683273. ISSN 1751-2786.

[7] Thomson, T.J. (2018). "The Evolution of Story: How Time and Modality Affect Visual and Verbal Narratives" (PDF). 25: 4 (4). Visual Communication Quarterly: 199-210. doi:10.1080/15551393.2018.1498742. 30 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.

[FOOTNOTEHarcup20094-8] Harcup 2009, s. 4.

[9] Stone, Gerald C.; O'Donnell, Mary K.; Banning, Stephen (1 Ocak 1997). "Public perceptions of a newspaper's watchdog role". Newspaper Research Journal. 18 (1-2): 86-102. doi:10.1177/073953299701800108.

[IFJ-10] "Global Charter of Ethics for Journalists". IFJ. 1 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2024.

[11] "İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi". İnsan Hakları Uygulama ve Araştırma Merkezi. 2 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2024.

[tez-12] Taş, Oğuzhan (2012). Levent Cantek (Ed.). Gazetecilik Etiğinin Mesleki Sınırları: Profesyonellik, Piyasa ve Sorumluluk (Ankara Üniversitesi doktora tezi). İletişim Yayınları. ISBN 978-975-05-1041-0.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

g t d Gazetecilik
Rol	Gazeteci Düzenleyici Köşe yazarı Köşe yazısı Makale Kopya düzenleyici Meteorolog Haber sunucusu Fotoğrafçı Siyasi yorumcu Blogger
Meslek	Haber yazma stili Etik etik kurallar Objektiflik Değerler İlişkilendirme Hakaret Editoryal bağımsızlık Gazetecilik okulu
Alanlar	Sanat İş dünyası Veriye dayalı Eğlence Çevre Moda Küresel Tıp Politika Bilim Spor Teknik Ticaret Trafik Video oyunları Hava durumu Dünya
Türler	Gazetecilik makaleleri Erişim Karşıt gazetecilik Savunuculuk Analitik Blog Yayın Churnalism Vatandaş Sivil İşbirlikçi Topluluk Crowdfunded Veri Veritabanı Yerleşik Gonzo Immersion Yorumsal Araştırmacı Açıklayıcı Edebiyat Multimedya Aptallık Anlatı Yeni gazetecilik Kar amacı gütmeyen gazetecilik Çevrimiçi Görüş Barış Fotoğraf gazeteciliği Basın bülteni Bilimsel Video Görsel İzleyici köpeği
Sosyal etki	Sahte haber Dördüncü kuvvet Düşmanca medya etkisi Basın özgürlüğü Bilgi-eğlence Taraflı medya Halkla ilişkiler Propaganda modeli Sarı gazetecilik
Haber medyası	Gazeteler Dergiler TV ve radyo İnternet Haber ajansları Alternatif medya

g t d Gazetecilik meslekleri
Düzenleme	Düzenleyici Kopya düzenleyici Gönüllü yayımcı Ödev düzenleyici Genel editör Görev editörü Politik editör Yönetici editör Genel editör Sorumlu müdür Yayın kurulu
Personel	Gazeteciler (muhabirler) Köşe yazarı Blogger Meteorolog Haber sunucusu Pundit / Yorumcu Fixer Stringer Muhabir Doğruluk kontrolü Gıda eleştirmeni Dedikodu köşeyazarı Haber analisti Kadrolu yazar Fotoğrafçı

g t d Medya manipülasyonu
Bağlam	Önyargı Kalabalık psikolojisi Aldatma Aşağılama Yanlış bakiye Yarı gerçekler Makyavelcilik Medya Şaşırtma Orwellyen İkna Psikolojik manipülasyon
Aktivizm	Alternatif medya Boykot Linç kültürü Kültür sıkışması Sivil itaatsizlik Kültür sıkışması Gösteriler Platformdan çıkarma Gerilla iletişimi Hacktivizm İnternet Medya İşgaller Dilekçeler Protestolar Gençlik
Reklam	Reklam panosu Yanlış Bilgili reklam Mobil cihazlar Modelleme Radyo Seks Sloganlar Testimonial TV Reklam eleştirisi Sıkıntı faktörü
Sansür ve yönetmenlik	Kitaplar Yayın yasası Bilim adamlarının gömülmesi Yakala ve öldür Kurumsal Cover-up Örtmece Filmler Tarihsel inkarcılık İnternet Siyasi Dini Kendi
Aldatıcı mesaj	Alternatif gerçekler 1 Nisan Deepfake Sahte haber web siteleri Fakelore Hayali girişler Sahtecilik Gaslighting Liste Edebiyat Foto manipülasyon Irk Şehir efsanesi Virüs
Pazarlama	Marka Sadakat Ürün Ürün yerleştirme Tanıtım Araştırma Ağızdan ağza pazarlama
Haber medyası	Gündem belirleme Yayıncılık Sirk Döngü Yanlış bakiye Bilgi eğlence Yönetme Uyuşturucu işlev bozukluğu Yenisöylem Sözde etkinlik Scrum Sansasyonellik Bulvar gazeteleri
Siyasi kampanya	Reklamcılık Astroturfing Reklama saldırı Tuval Karakter suikastı Köpek düdüğü Seçim vaadi Çim işareti Manifestolar İsim tanıma Olumsuz Push anketi Karalama kampanyası Kama sorunu
Propaganda	Çoğunluk vagonu Kalabalık manipülasyonu Dezenformasyon Korku tüccarlığı Çerçeveleme Endoktrinasyon Yüklenen dil Yalancı basın Ulusal efsane Bayrak etrafında bütünleşme Teknikler
Psikolojik savaş	Havadan broşürler Sahte bayrak Beşinci kol Bilgi (BT) Hukuk Siyasi Kamu diplomasisi Ayaklanma Subversiyon
Halkla ilişkiler	Kişi kültü Çift konuşma Özür içermeyen özür İtibar yönetimi Slogan Ses ısırığı Döndürme Aktarım Olduğundan küçük gösterme Gelincik kelime Kurumsal propaganda
Satış	Soğuk arama Kapı kapıya Fiyatlandırma Ürün tanıtımı Promosyon Promosyon ürünleri Tele pazarlama
Satış	Kiralama etkisi Taraflı medya Amerika Birleşik Devletleri Medyanın yoğunlaşması Medya demokrasisi Medya ekolojisi Medya etiği Medya imtiyazı Medyanın etkisi Medya emperyalizmi Medya holdingi Medya patronu

g t d Medya kültürü
Medya	Basın-yayın Ana akım medya 24 saatlik haber döngüsü Haber yayını Haber medyası
İdeoloji	Ana akım Gelişmiş kapitalizm Amerikan Rüyası İki partililik Tüketim toplumu Pensée unique Pop müzik
Formlar	Reklam Propaganda Sahte haber Halkla ilişkiler Döndürme Tabloid gazeteciliği
Teknikler	Kişi kültü Basitleştirme Çerçeveleme Medya sirki Medya etkinliği Uyuşturucu işlev bozukluğu İyileşme Sansasyonellik
Diğer	Yakala ve öldür Kalabalık manipülasyonu Haberleri yönetmek Medya manipülasyonu
Filozoflar	Theodor W. Adorno Jean Baudrillard Edward Bernays Noam Chomsky Guy Debord Walter Lippmann Marshall McLuhan Jacques Ranciere
Karşı kültür	Boykot Linç kültürü Sivil itaatsizlik Kültür sıkışması Gösteri Grafiti Protesto Siyasi hiciv Protesto Punk Grev
Akademi	Kitle iletişim araçlarının etkisi Medya Çalışmaları Mediatizasyon Semiotik demokrasi The Lonely Crowd
Konular	Anonimlik Medya sahipliği yoğunlaşması İfade özgürlüğü Taraflı medya Gizlilik
Eş anlamlı	Gelişmiş kapitalizm Kültür endüstrisi Kitle toplumu Fordizm sonrası Gösteri Toplumu

g t d İletişim bilimleri
Konular ve terminoloji	Biyokomünikasyon Yayıncılık İletişim Bilgisayar aracılı iletişim Konuşma İletişim tarihi Bilgi Kültürlerarası / İçsel / Kişilerarası iletişim Gazetecilik Basın-yayın Anlam Medya ekolojisi Meta-iletişim İletişim modelleri Yeni medya Sözsüz iletişim Propaganda Okuma Konuşma Sembol Telekomünikasyon Metin ve konuşma teorisi Yazı
Alt alanlar	İletişim ana hatları İletişim tasarımı İletişim teorisi Kriz iletişimi İklim iletişimi Kültürler arası iletişim Geliştirme iletişimi Söylem çözümlemesi Çevresel iletişim Küresel iletişim Sağlık iletişimi Uluslararası iletişim Kitlesel iletişim Medya çalışmaları Aracılı sınır ötesi iletişim Örgütsel iletişim Siyasal iletişim Risk iletişimi Bilim iletişimi Teknik iletişim Görsel iletişim Kapalı döngü iletişim
Alimler	Adorno Barthes Bateson Benjamin Burke Castells Chomsky Craig Fisher Flusser Gasset Gerbner Goffman Habermas Horkheimer Huxley Innis Jakobson Janis Johnson Kincaid Lippman Luhmann Marcuse McLuhan Mead Morgan Ong Packard Peirce Postman Quebral Richards Rogers Schramm Tankard Tannen Wertheimer

Gazetecilik nedir?, Gazetecilik anlamı nedir?, Gazetecilik ne demektir?