Emesa Kuşatması
Müslümanların Levant'ı fethi ve Arap-Bizans savaşları
Halid bin Velid Camii, Humus, Suriye
Tarih Aralık 635 - Mart 636 Bölge Emesa, Suriye Sonuç Râşidîn zaferi
Taraflar
Râşidîn Halifeliği	Bizans İmparatorluğu
Komutanlar ve liderler
Ömer Ebu Ubeyde bin Cerrah Halid bin Velid Ubade bin Samit Muâz bin Cebel	Harbees (ölü)
Güçler
15.000	8.000
Kayıplar
235	4.900

Emesa kuşatması, Aralık 635'ten Mart 636'ya kadar Raşidun Halifeliği güçleri tarafından gerçekleştirilmiştir. Kuşatma sonucu Bizans İmparatorluğu'nun Levant'taki önemli bir ticaret şehri olan Emesa, Raşidun Halifeliği'nin eline geçmiştir.

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Ecnadeyn Muharebesi'ndeki kesin zaferin ardından Müslüman ordusu, 634 yılının Eylül ayında uzun bir kuşatmanın ardından Şam'ı fethetti. Ordu, kuzeye doğru yürüyüşüne devam etmiş ve 635'in sonlarında Ebu Ubeyde bin Cerrah, Halid bin Velid'i seyyar muhafızlarıyla birlikte Emesa kuşatmasını başlatması için göndermiş ve daha sonra ordunun ana birliği ile ona katılmıştır. Emesa ve Kinnesrin'deki Bizans garnizonları Müslüman ordusuyla ateşkes yapmıştır. Emesa'nın 10.000 dinar ödeyerek 100 brokar elbise teslim etmesi ve karşılığında Müslüman ordusunun bir yıl boyunca Emesa'ya saldırmaması kararlaştırılmıştır. Bununla birlikte, Emesa'nın garnizonlarını güçlendirmek için herhangi bir Roma takviyesi gelirse, o zaman ateşkes feshedilecekti. Ateşkes imzalanır imzalanmaz Emesa'nın kapıları açıldı ve ardından Müslümanların Emesa pazarlarına girip çıkmaları serbest hale gelmiş ve bu da büyük Bizans şehirlerinin ekonomisini geliştirmiştir. Kinnesrin garnizonu da aynı şartlarla ateşkes yapmıştır. Ancak Emesa ve Kinnesrin valileri menfaat nedeniyle ateşkes yapmıştılar. Her ikisi de garnizonlarının İmparator Herakleios tarafından takviye edileceğini ve bu olur olmaz Müslümanlara yönelik gaspı reddedeceklerini umuyorlardı.^[1] Müslüman orduları, Arethusa, Hama, Şayzar, Epemiye (bugün Qalaat al-Madiq olarak biliniyor) ve Al Ma'arra (günümüzde Ma'arretü'n-Nu'man) gibi büyük şehirlerin yanı sıra kuzey Suriye'deki birçok şehre baskın düzenlediler. Müslüman ordusunun eline geçen her şehir ve kasaba birer birer huzur içinde teslim oldular ve cizye ödemeyi kabul ettiler.

Müslümanlar Şayzar'dayken Bizans takviye kuvvetlerinin Kinnesrin ve Emesa'ya hareket ettiğini duydular. Bu da doğal olarak Emesa şehri ile yapılan ateşkesin geçersiz olmasına yol açmıştır. Kışın gelişi Bizans garnizonuna daha fazla başarı şansı vermiştir. Kalelerinde, şiddetli soğuğa alışkın olmayan Müslüman Araplara göre soğuktan daha iyi korunacak ve yalnızca kendilerine barınacak çadırları bulunarak Suriye kışından ağır bir şekilde zarar göreceklerdi.^[2] Herakleios, Emesa'nın askeri valisi Harbees'e şöyle yazmıştı: "Bu halkın yiyeceği deve eti, içeceği ise onun sütü. Soğuğa dayanamıyorlar. Onlarla her soğuk günde savaşın ki, bahara kadar kimse kalmasın."

Kuşatma[değiştir | kaynağı değiştir]

Ebu Ubeyde, önce Emesa'yı almaya karar verdi böylece kuzey Suriye'de daha ciddi harekâtlara girişmeden önce arka kanadını düşmandan temizleyecekti. Sonuç olarak Müslüman ordusu, Halid'in gezici muhafızlarının önderliğinde Emesa'ya yürüdü. Şehre vardıklarında Halid bin Velid'in gezici muhafızları ile Bizans'ın Emesa garnizonu arasında kısa bir savaş yaşandı. Müslümanlar, Bizans muhafızlarını geri püskürttüler, bu da Bizanslıları kaleye çekilmeye ve kapıları kapatmaya zorladı. Ebu Ubeyde bin Cerrah ordunun geri kalanıyla birlikte geldi ve onu Emesa'nın dört kapısının karşısında dört gruba yerleştirdi:

1. Mesdud Kapısı (güneybatıda)
2. Tadmur Kapısı (kuzeydoğuya)
3. Duraib Kapısı (doğuya)
4. Hud Kapısı (batıya)

Emesa, çapı bir milden daha az olan, müstahkem, dairesel şekilli bir şehirdi ve etrafı bir hendek ile çevrilmişti. Kalenin içinde bir tepenin üzerinde bir de iç Kale vardı. Şehrin dışında, yalnızca batıda Asi Nehri tarafından bölünen verimli bir ova uzanıyordu.^[3] Ebu Ubeyde, Halid ve gezici muhafızlarıyla birlikte kuzey tarafında, Rastan Kapısı'ndan kısa bir mesafede kamp kurdu. Ebu Ubeyde kuşatmayı Halid'in eline bıraktı ve Halid bu operasyonda Müslümanların fiili komutanı olarak hareket etti. Kasım sonu ya da aralık başı olduğu için kış doruğa ulaşmıştı. Kuşatma devam etti ve her gün karşılıklı ok atışları yapılıyordu, ancak her iki yönde de bir karara varılmasını sağlayacak büyük bir eylem gerçekleşmedi. Bizans'ın, Müslümanların Emesa'nın soğuğuna dayanamayacaklarına dair beklentisi bir dereceye kadar doğru çıktı ama sandıkları gibi olmadı.^[4] Kışın en kötü dönemi sona erdiğinde 636 yılının Mart ayı ortalarında Harbees, Bizans'ın soğuğun Müslümanları uzaklaştıracağına dair umudunun ortadan kalkmasıyla, kale dışındaki savaşta Müslümanları sürpriz bir saldırı yaparak yenmeye karar verdi. Erzak azalıyordu ve baharın gelmesiyle ve havaların düzelmesiyle Müslümanlar daha fazla takviye alacak ve daha da güçlü bir konuma geleceklerdi. Bir sabah erkenden Rastan Kapısı açıldı ve Harbees, 5.000 adamı o kapının karşısındaki şüphelenmeyen Müslüman ordusuna hızlı bir saldırıya yönlendirdi. Saldırının hızı ve şiddeti Müslümanları şaşırttı ve bu, dört kapıda konumlanan dört gruptan en büyüğü olmasına rağmen, savaş için aceleyle hazırlandığı yerden geri püskürtüldü.^[5] Kısa bir mesafe geride Müslümanlar cephelerini yeniden düzenleyerek Bizanslıların saldırısını durdurdular, ancak baskı giderek ağırlaştı ve bir yarma tehlikesi açıkça ortaya çıktı. Ebu Ubeyde durumu düzeltmek için Halid bin Velid'i gönderdi. Halid, gezici muhafızlarla birlikte ilerledi, baskı altındaki Müslümanları komutası altına aldı ve Müslüman ordusunu savaş için yeniden düzenledi. Bütün bu savunma önlemlerinden sonra Halid saldırıya geçti ve Bizanslıları sürekli olarak geri püskürttü, ancak Bizanslılar nihayet gün batımına kadar kaleye geri püskürtüldü. Yarma harekâtı başarısız olmuştu.

Emesa'nın Fethi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ertesi sabah Ebu Ubeyde bir savaş konseyi topladı ve Müslümanların Bizans saldırısı öncesindeki teslimiyet tarzından duyduğu hoşnutsuzluğu dile getirdi. Bunun üzerine Halid, "Bu Romalılar şimdiye kadar tanıştığım en cesurlardı" dedi.

Ebu Ubeyde, Halid'den tavsiyesini istedi ve Halid ona planını anlattı. Ertesi sabah orduyu Emesa'dan sahte bir şekilde çekerek Bizanslılara Müslümanların kuşatmayı kaldırıp güneye çekildiği izlenimini vereceklerdi. Bizanslılar mutlaka geri çekilen Müslüman ordusunun artçı kuvvetlerine saldıracak ve o anda ordu geri dönecek, Bizans ordusunu kuşatacak ve onları yok edecekti.^[6]

Plana göre Müslümanlar ertesi sabah erkenden kuşatmayı kaldırarak güneye çekildiler. Bunu parlak bir askeri fırsat olarak gören Harbees, hemen 5.000 Bizans savaşçısını topladı ve Müslümanları kovalamak üzere onları kalenin dışına çıkardı. Geri çekilen Müslüman güçlerini yakalamak ve kaçarken onları vurmak için atlı kuvvetini hızlı bir takibe başlattı. Bizans ordusu Emesa'nın birkaç mil uzağında Müslümanlara yetişti. Bizans süvarilerinin önde gelen unsurları 'geri çekilen Müslümanların' üzerine saldırmak üzereyken Müslümanlar aniden dönüp Bizanslılara gaddarca saldırdılar. Müslümanlar Bizanslılara saldırırken Halid, iki atlı grubun kendilerini Müslüman ordusundan ayırdığı, şaşkın Bizanslıların yanlarından dörtnala koştuğu ve arkadan saldıracağı bir emir verdi. Müslümanlar istikrarlı ve sistematik bir şekilde her taraftan kuşatıldı. Halid'in küçük bir grup seçkin atlı gezici muhafız savaşçısıyla Bizans ordusunun merkezine ulaştığı ve orada Harbee'lerin hâlâ savaştığını gördüğü söylenir. Halid, Harbees'e doğru yola çıktı, ancak Halid tarafından bir düellodan sonra öldürülen dev bir Bizanslı general tarafından durduruldu. Müslümanlar kuşatılmış Bizanslılara saldırmaya başladıkları sırada, Muâz bin Cebel komutasındaki 500 atlıdan oluşan bir grup, kaçan Bizanslıların kaleye girmemesini sağlamak için dörtnala Emesa'ya geri dönmüştü. Bu atlılar Emesa'ya yaklaşırken, dehşete düşmüş bölge sakinleri ve takibe katılmayan Roma garnizonunun kalıntıları aceleyle kaleye çekildiler ve kapıları kapattılar. Ma'az, Emesa'daki Bizanslıların dışarı çıkmasını ve Emesa dışındaki Bizanslıların içeri girmesini önlemek için adamlarını kapıların önüne konuşlandırdı.^[7] Sadece yüz kadar Bizanslının kaçtığı kaydediliyor. Müslümanlar ise kuşatmanın başlangıcından son harekâta kadar Emesa'ya yönelik tüm operasyonda yaklaşık 235 asker kaybetmiştir. Bu harekât biter bitmez Müslümanlar Emesa'ya dönerek kuşatmayı yeniden başlattılar. Yerel halk şartlarla teslim olmayı teklif etmiş ve Ebu Ubeyde teklifi kabul etmiştir. Bu, 636 yılı Mart ayı ortalarında gerçekleşmiştir. Bölge sakinleri adam başına bir dinar Cizye ödediler ve Emesa'ya barış geri geldi.^[8]

Sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

Emesa'nın teslim olmasından kısa bir süre sonra Müslümanlar, Halep ve Antakya dahil olmak üzere bu kez Kuzey Suriye'nin tamamını ele geçirmek amacıyla yeniden kuzeye doğru yola çıkmışlardır. Hama'yı geçip Şayzar'a vardılar. Burada Kinnesrin'e erzak götüren ve küçük bir askerin eşlik ettiği bir Bizans konvoyu Halid tarafından durduruldu ve yakalandı. Mahkumlar sorguya çekildi ve Herakleios'un planı ve büyük bir Bizans ordusunun Antakya'da toplanması hakkında bilgi verdiler. Bizans ordusu, 636 yılının Ağustos ayında Yermük Ovası'nda Müslümanlarla karşılaştı. Yermük Muharebesi'nde Müslümanlar Bizans'a karşı kesin bir zafer kazandı.

Cund Hums'un kuruluşu[değiştir | kaynağı değiştir]

MS 7. yüzyılda Müslümanların Levant'ı fethinden sonra Halife Ömer (h. 634-644) Suriye'yi dört bölgeye ayırdı ve Cund Hums en kuzeydeki bölge olmuştur. Başlangıçta Cund Hums bölgesi, Suriye'nin kuzeyindeki gelecekteki Cund Kinnesrin bölgesini ve Cezire'yi (yani Yukarı Mezopotamya) kapsıyordu.^[9] Humus şehrinin (Bizanslılar için Emesa) Müslümanların fethi sırasında ve hemen sonrasında şehir, Himyar, Hamdan, Kinde, Khawlan, Alhan ve Hadhramawt gruplarından Güney Arap kabilelerinin önemli bir yoğunluğuna ev sahipliği yapmıştır.^[10][11]

638'de Emesa Kuşatması[değiştir | kaynağı değiştir]

637-638'de Herakleios, el-Cezire veya Yukarı Mezopotamya bölgesinde yaşayan Hilafet güçlerine karşı saldırı düzenlemek için Arap Hristiyan müttefiklerinden oluşan geniş bir alanı askere alma yoluna gitmiştir. Sonra Arap Hristiyan koalisyonlarının devasa güçleri derhal Suriye'ye doğru yürüyüp Emesa'yı kuşatmışlardır. Bununla birlikte, koalisyon güçlerinin büyük bir kısmı kuşatmaya maruz kalırken, usta Ebu Ubayda, Emesa'daki garnizon kuvvetlerine hareketsiz kalmalarını emrederken, Hilafet güçleriniİyaz bin Ganm, komutasındaki başka yerlere, koalisyon güçlerinin anavatanını doğrudan işgal etmeleri için göndermiştir. Hit, Circesium, Amid, Mayyafariqin, Nisibin, Tur Abdin, Mardin, Dara, Karda ve Bazabda şehirleri, asker yetersizliği nedeniyle İyadh'ın hızlı fethinin sonucu ele geçmiştir.^{[12][13][14][15][16]} Bu, Emesa duvarının dışında sıkışan koalisyon güçleri arasında paniğe neden olmuş ve kuşatmayı bırakıp aceleyle tehlike altındaki anavatanlarına dönmüşlerdir. Ancak Halid ibn Velid süvarilerini alarak geri çekilen koalisyon güçlerinin peşine düşmüş ve onlara ağır kayıplar verdirmiştir.^[15][17]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

Genel

• Crone, Patricia (1980). Slaves on Horses: The Evolution of the Islamic Polity (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-52940-9. 
• Crone, Patricia (1994). "Were the Qays and Yemen of the Umayyad Period Political Parties?" (PDF). Der Islam. Cilt 71. ss. 1-57. doi:10.1515/islm.1994.71.1.1. 
• Hinds, M. (1993). "Muʿāwiya I b. Abī Sufyān". Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W. P.; Pellat, Ch. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume VII: Mif–Naz (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. ss. 263–268. ISBN 978-90-04-09419-2. 
• Kennedy, Hugh (2001). The Armies of the Caliphs: Military and Society in the Early Islamic State (İngilizce). Londra ve New York: Routledge. ISBN 0-415-25093-5. 
• Madelung, Wilferd (1986). "Apocalyptic Prophecies in Hims in the Umayyad Age". Journal of Semitic Studies. 31 (2). ss. 141-185. doi:10.1093/jss/XXXI.2.141.