Heliopolis Muharebesi
Fransız Devrim Savaşları / 1798-1802 Osmanlı-Fransız Savaşı
Heliopolis Muharebesi (Cogniet Leon)
Tarih 20 Mart 1800 Bölge Kahire, Mısır Sonuç Fransız zaferi
Taraflar
Fransa	Osmanlı Devleti Memlûklar
Komutanlar ve liderler
Jean-Baptiste Kléber	Yusuf Ziya Paşa Nasuh Paşa İbrahim Bey
Güçler
20.000	40-60.000
Kayıplar
4-5.000 ölü ve yaralı	8-9.000 ölü ve yaralı

Heliopolis Muharebesi ya da El-Matriye Muharebesi, 1798-1802 Osmanlı-Fransız Savaşı'nda evre.

General Jean-Baptiste Kléber komutasındaki Fransız ordusu Kahire'yi ele geçirmek amacıyla hücuma geçen Sadrazam Yusuf Ziya Paşa komutasındaki Osmanlı ordusunu 20 Mart 1800 tarihinde Heliopolis antik kenti yakınlarında yenilgiye uğrattı.^[1]

Muharebe öncesi[değiştir | kaynağı değiştir]

1798'den beri Fransız işgalindeki Mısır üzerine yürüyen Sadrazam Yusuf Ziya Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu 17 Aralık 1799'da kuşattığı El-Ariş'i 21 Aralık'ta teslim aldıktan sonra ileri harekâtını sürdürdü. İngiliz donanmasının mevcudiyeti nedeniyle Mısır'da mahsur kalan Fransız ordusunun komutanı General Jean-Baptiste Kléber ile Sadrazam Yusuf Ziya Paşa'nın temsilcileri arasında yürütülen müzakereler sonucunda 24 Ocak 1800 tarihinde taraflar arasında Mısır'ın tahliyesini öngörüne bir şartname imzalandı. Bu şartname uyarınca, Osmanlı ordusu ağırlıklarını ve ağır toplarını geride bırakarak Kahire'ye yürüdü. Fransız ordusu ise tahliye amaçlı olarak kuvvetlerini Dimyat, Raşid ve İskenderiye'ye yola çıkarmaya hazırlandı. Osmanlı İmparatorluğu şartname uyarınca Fransız askerlerini taşımak için İskenderiye'ye 45 gemi gönderdi.^[2]

Bu esnada, General Kléber'in Fransa Direktuvarına gönderdiği 8 Ekim 1799 tarihli mektup İngilizlerin eline geçti. Mektupta kayıtlı ifadelerden Fransız ordusunun çok kötü durumda olmasını anlayan İngilizler Fransızların Şartname uyarınca ağırlıklarıyla birlikte tahliyesi fikrinden vazgeçerek, Fransızlara daha zorlu koşullar içeren bir şartname hazırlanması fikriyle ateşkesi bozdular. Buna mukabil, Köse Mustafa Paşa komutasındaki Osmanlı öncü birlikleri 12 Mart 1800'de Kahire'yi teslim almaya hazırlanıyordu. General Kléber Sadrazam Yusuf Ziya Paşa'ya elçi göndererek İngilizlerin Şartnameyi tanıması için girişimde bulunmasını istedi. Yusuf Ziya Paşa ise teminat vererek Kahire'nin derhal teslim ve tahliyesini talep etti. Bu gelişmeler üzerine, tahliye koşullarının tehlikeye girdiğini düşünen General Kléber Köse Mustafa Paşa'yı hapsettirerek, Osmanlılara baskın şeklinde hücum etmeye karar verdi.^[3]

Muharebe[değiştir | kaynağı değiştir]

20.000 kişilik Fransız ordusu Nil'in sağ (doğu) kıyısına geçerek baskın için düzen aldı. General Kléber başlama işareti olarak iki top mermisi attırdı. Kölemenler bunun bir Fransız baskınına işaret ettiğine dair Osmanlı öncü birliklerinin komutanı Nasuh Paşa’yı uyardılarsa da, bu uyarıları dikkate alınmadı. Fransız ordusu üçüncü top atışının ardından 3-4.000 yeniçeri ve yaklaşık aynı sayıda süvarinin bulunduğu El-Matriye (Al-Matariyyah) köyüne doğru hücuma geçti.^[4]

Fransız ordusunun baskın harekâtı Osmanlı birliklerinde şaşkınlık yarattı ve El-Matriye köyü Fransızların eline geçti. Bununla birlikte, ilk şokun ardından toparlanan Osmanlı birlikleri karşı hücuma geçtiler. Eşzamanlı olarak Kahire'ye henüz 15-20 kilometre uzaklıktaki Hanike yakınındaki Sadrazam Yusuf Ziya Paşa komutasındaki ana Osmanlı ordusu da ilerleyerek Merç ve Serkus köylerinde Fransızlarla çatışmaya girdi.

Fransız ordusu hücumunun hızını kesmeden Osmanlı ordusuyla muharebeye girişti. Bununla birlikte, ağır toplarını geride bırakmış olan dolayısıyla eğitim ve ateş gücü düşük Osmanlı ordusunun tamamı da muharebeye giremedi. Etkili Fransız topçu ateşi Osmanlı merkezini sarstı. Yusuf Ziya Paşa'nın Fransızların sağ kanadına yaptırdığı süvari hücumu da keza Fransız piyadesinin şiddetli şarapnel ateşi karşısında etkisiz kaldı. Son bir genel hücumun da Fransız ordusunun ateş gücü karşısında başarısı olmasının ardından Sadrazam Yusuf Ziya Paşa komutasındaki ordu Bilbeys'e kadar çekildi. Harekât sırasında Osmanlı ordusuna yardıma gelen Arap aşiret kuvvetleri de çekilen ordunun zahire ve mühimmatını yağmaladı.^[5]

Muharebe sonrası ve Kahire'deki çatışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

8-9.000 civarı ölü ve yaralı veren Osmanlı ordusu Bilbeys'te toparlanmaya çalıştıysa da, Fransız ordusunun baskısı karşısında önce Salihiye'ye (As-Salihiyyah) çekildi. Burada Sivas Beylerbeyi Recep Paşa ile Mısır Beylerbeyliğine tayin edilmiş İsmail Paşa'nın hareketsiz kalmaları nedeniyle Osmanlı ordusu karşı taarruz olanağını kaçırdı^[6] ve El-Ariş'e çekildi. General Jean-Baptiste Kléber ise 27 Mart 1800'de Kahire'ye döndü.

Zira, harekâtın başlangıcında Kahire'ye yürüyen Osmanlı öncü birliklerinin komutanı Nasuh Paşa Fransız ordusunun zaafından yararlanarak Kahire'ye hâkim olmuştu. Fransızlara 3.000 ölü ve 1.000 yaralı verdiren bu birlik, Fransızların Kahire’yi şiddetli topçu ateşine tutmalarının ardından akdedilen üç günlük ateşkes anlaşmasıyla çekilerek Bilbeys'ten Sina'ya doğru çekilen ana Osmanlı ordusuna katıldı.^[7] Kahire'de (bir yıl daha) Fransız egemenliğini koruyan General Kléber ise 14 Haziran 1800'de Halepli Süleyman adlı bir genç tarafından suikasta uğrayarak öldürüldü.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]