Ayrılıkçılık veya separasyonizm (İngilizce: Separationism; Fransızca: Séparationnisme; Lehçe: Separacjonizm) veya sesesyonizm (İngilizce: Secessionism; Fransızca: Sécessionnisme; Lehçe: Secesjonizm); herhangi bir kültürel, etnik, aşiretsel, dinî, ırksal grubun genel ülkeden sınırlarından ayrı bir otonom ya da özerklik talebini içeren terim.^[1] Günümüzde bazı devletlerin anayasaları (özellikle üniter devletler) bu ayrımların devletin ve toplumun temel esaslarını sarstığını iddia ederek^{[kaynak belirtilmeli]} ülkenin ulusal güvenliğine ciddi tehlike kaynağı kabul etmektedirler.

Ayrılıkçılık teorisi genellikle kimlik siyasetinin bir sonucu olup, bazı sosyal grupların veya siyasi örgütlerin haksızlığa uğradığı söylemleri ile şekillenir. Bu gruplar egemen gruplara, iktidarlara veya hükümetlere sıklıkla kendi kimliklerinin korunmasını ve geleceklerinin tayin haklarının kendilerine verilmesini isterler.^[2] Tüm bunlarla birlikte ekonomik ve siyasi talepler ve bunlara bağlı faktörler, ayrılıkçı hareketlerin güçlenmesinde kritik önem taşırlar.^[3]

Ayrılıkçı taleplerin farklı yorumlanmaları sebebiyle değişik formüller de üretilmiştir. Federasyon, konfederasyon, özel idari bölge, dominyon gibi örnekler bunlardan bazılarıdır.

Neden olan durumlar ve ayrılıkçı istekler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrılık talebi eden gruplar bir ya da birden fazla sebep öne sürebilmektedir. Bunlardan bazıları şunlardır;^[4]

• Duygusal öfke ve birlikte yaşadığı diğer gruplara olan nefret
• Etnik temizlik ve soykırımdan korunma
• Dil, din, kültür veya tarihsel öğelerin koruma, bunları yok edilmesine karşı direnç
• Gruplar arasındaki nefret veya çatışmalardan siyasi kazanç sağlamak isteyenlerin propagandası
• Egemen sınıfın gücünü eşit bir şekilde paylaşmaması, herhangi bir grubun ekonomik veya politik güç üstünlüğü
• Genel kabul görmüş veya kalıplaşmış durumların değişmesinin daha fazla refah ve mutluluk getireceği inancı
• Ekonomik motivasyonlar: Zengin ve yoksul grubun arasındaki gelir yelpazesinin ekonomik olarak yeniden dağılımı veya zengin sınıfın sömürüye son verme talebi
• Bir ayrılıkçı hareketin diğerlerine gerçekleştirdiği istikrarsızlaştırma
• Büyük devletlerin, imparatorlukların veya federal devletlerin dağılmasından sonra gerçekleşen toplumsal olaylar, bu devletlerin parçalanmaları
• Herhangi bir jeopolitik bölgede hakimiyet kurma isteği
• Bir grubun büyük bir devlete karşı duyduğu gizli veya açık nefret duyguları
• Devletin belli bir grubu desteklemesi, diğer grubun kendini devlete ait hissedememe durumu
• Devletin siyasi kararlarına muhalefet
• Bir grupta egemen siyasetin pratikleriyle çözümün olanaksız hale geldiği hissi, politik güven eksikliği

İktidar tepkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülkelerdeki mevcut iktidarlar ayrılıkçı taleplere şu yanıtları verebilir;^[5]

• Ayrılıkçı grupların taleplerini yerine getirmeyi kabul etme
• Dezavantajlı grupların din, dil, toprak, ekonomik ve politik taleplerin iyileştirmek
• Federalizm ilkeleri kapsamında taleplerin masaya yatırılması, merkezi hükûmetten farklı ilişkilere sahip yapının oluşturulması
• Siyasi anlaşmazlıkları çözmek için ayrılık talep eden gruba dair referandum, parlamenter oylama vb. düzenleme
• Konfederasyon oluşturma, gruplar arasında sınırlı bir ilişki meydana getirme
• Ayrılıkçı hareketin bastırılması (ancak diğer ülkelerdeki ayrılıkçı hareketler desteklenebilir)

Güncel bazı örnekler[değiştir | kaynağı değiştir]

• İskoçya'nın Avrupa Birliği'nden^[6] ve Birleşik Krallık'tan^[7][8] ayrılma talebi
• Katalonya'nın (Bkz: Ulusal Katalan Birliği) ve Bask Bölgesi'nin (Bkz: ETA) İspanya'dan bağımsızlık talebi^[9][10]
• Kuzey İrlanda'nın (Bkz: IRA) Birleşik Krallık'tan ayrılma talebi (Kuzey İrlanda sorunu)
• Güney Tirol'un İtalya'dan ayrılma talebi^[11]
• Veneto'nun İtalya'dan ayrılma talebi^[12]
• Bretonya'nın^[13] ve Korsika'nın^[14] (Bkz: FLNC), Fransa'dan ayrılma talebi
• Grönland'ın Danimarka'dan bağımsızlık talebi.^[15]
• Sırp Cumhuriyeti'nin Bosna-Hersek'ten ayrılma talebi.^[16]
• Bazı Kürtlerin, Türkiye'den^[17] İran'dan^[18] ve Suriye'den^[19] Kürdistan adıyla ayrılma ve özerklik talepleri (Bkz: PKK). Bununla birlikte Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin Irak'tan bağımsızlık talebi.^[20][21] (Bkz: 2017 bağımsızlık referandumu)
• Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin Çin'den ayrılma talebi (Bkz:DTKÖ ve Uygur Sorunu)^[22]
• Güney Azerbaycan'ın İran'dan bağımsızlık talebi (Bzk: GAMÖH)^[23][24]
• Çeçenistan'ın Rusya'dan ayrılma talebi^[25]
• Québec'in Kanada'dan ayrılma talebi^[26]
• Bougainville'nin Papua Yeni Gine'den bağımsızlık talebi^[27]
• Filipinler'in güneyindeki bağımsızlık talepleri (Bkz: MİKC)^[28]
• Sri Lanka'nın kuzeybatısında Tamil etnik grubunun bağımsızlık talebi (Bkz: TEKK)^[29]
• Kaliforniya'nın Amerika Birleşik Devletleri'nden ayrılma talebi^[30]

Bununla birlikte Moldova (Transdinyester), Gürcistan (Abhazya ve Güney Osetya), Ukrayna (Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Lugansk Halk Cumhuriyeti), Myanmar, Mali (Azavad), Libya, Kıbrıs (KKTC), Ermenistan-Azerbaycan (Dağlık Karabağ Cumhuriyeti), Fas (Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti - Bkz: Polisario) gibi birçok bölgede pek çok ayrılıkçı talep bulunmakta ve tek taraflı bağımsızlık ilan eden gruplar, yönetimler bulunmaktadır. Bununla birlikte günümüzde tanınan birçok devlet de, eskiden bağlı olduğu toprak belli parçalarının bir kısmında hakimiyet kurması sonucu meydana gelmiştir. Bu nedenle bu devletler arasında hâlen zaman zaman sınır çatışmaları olabilmektedir. Sudan-Güney Sudan veya Pakistan-Hindistan arasındaki çatışmalar bu konuya örnek teşkil eder.

Ülkelere göre uygulamalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor.

Türkiye[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'de ayrılıkçılık yasak olarak terörizm ile ilişkili olarak ele alınmıştır. Yürürlükte olan Terörle Mücadele Kanunu'nda "Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmak için yapılan her türlü eylem" terörizm olarak tarif edilmiştir.^[31]

Sovyetler Birliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Devletlerin konuya yaklaşımları açısından tarihte görülen en farklı görüşe sahip anayasa Sovyetler Birliği'nin 1936 Anayasası'dır. Bu anayasada açık bir şekilde tüm ulusların ayrılma hakkından bahsedilmektedir.^{[32][not 1]} Bununla birlikte Sovyetler Birliği kapsamında buna benzer tarihsel örnek, Ekim Devrimi iktidara gelen Bolşeviklerin Polonya'nın ayrılmasını kabul etmesidir. Bolşevik lider Vladimir Lenin, ulusların kendi kaderlerini tayin hakkı ilkesi gereği Polonya'nın bağımsızlığını onaylamıştır.^[33]

Çin[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyük bir kısmı Sovyetler Birliği'nin 1936 Anayasası'ndan uyarlanmış olmasına karşın Çin anayasası ile ulusların kader tayini konusunda aralarında birtakım farklar bulunur. Çin Anayasası da Sovyet Anayasası'nda olduğu gibi ülkede yaşayan tüm ulusların birbirleriyle eşit olduğunu açıkça belirmiştir, ancak SSCB Anayasası'nda açık bir şekilde tüm ulusların ayrılma hakkından^[32] bahsedilirken Çin Anayasası bunu açıkça yasaklamıştır.^{[34][not 2]} Önemli farklardan diğeri de Sovyet Anayasası'nın resmî olarak federal bir sistem oluşturmasına karşın, Çin Anayasası'nda devletin "çok uluslu üniter bir devlet" olduğu yazılıdır.

İran[değiştir | kaynağı değiştir]

İran İslam Cumhuriyeti'nin de Türkiye gibi ayrılıkçılık yasaklanmıştır ama Sovyetler Birliği'nin dağılmasının dan sonra ve Azerbaycan Cumhuriyeti' nin kuruluşu Güney Azerbaycan'da ayrılıkçılığa sebep oldu. Şimdi ayrılıkçılık Güney Azerbaycan'da çok popüler bir ideolojidir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Çok kültürlülük
• Tanınmayan veya sınırlı şekilde tanınan devletler listesi
• Temsil Edilmeyen Milletler ve Halklar Organizasyonu
• Ulusal bağımsızlık hareketleri
• Bağımsızlık ilanı
• Mikro ulus

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

1. ^ Sovyet Anayasası 2. Bölüm, Madde 17'de ise şu ifade yer almaktadır: "Her birlik cumhuriyeti, SSCB'den serbestçe ayrılma hakkına sahiptir."
2. ^ Çin Anayasası'nın Bölüm 1, Madde 4'teki ifade şu şekildedir: "Ülkedeki ulusların birliğini bozmak ya da ayrılmaya teşvik edici hareketlerde bulunmak yasaktır."

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]