Uygur Sorunu

Sincan çatışması
	Sincan-Uygur Özerk Bölgesi'nin Çin'deki konumu
Tarih	1954 - günümüz
Yer	Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Çin (ağırlıklı olarak)
Son durum	Devam ediyor
Taraflar
Çin Halkın Polisi; Halkın Silahlı Polisi; Çin Halk Kurtuluş Ordusu; Sincan Üretim ve İnşaat Kolordusu; Destekleyen:; Şangay İşbirliği Örgütü (2001-günümüz)	Doğu Türkistan bağımsızlık hareketi Türkistan İslam Partisi; (1988-günümüz); Doğu Türkistan Kurtuluş Örgütü; (2000-2003); Destekleyen: El-Kaide; (1990'lar-günümüz); Pakistan Talibanı; (2007-günümüz); Özbekistan İslami Hareketi; (1996-günümüz); İslami Cihad Birliği; (2002-günümüz); Hizb ut-Tahrir; (1990'lar-günümüz); Doğu Türkistan Eğitim ve Dayanışma Derneği; (reddediliyor); Doğu Türkistan Halk Devrimci Partisi; (1968-1989); Doğu Türkistan Birleşmiş Devrimci Cephesi; (1968-1989); Çeşitli küçük gruplar; Destekleyen: Sovyetler Birliği; (1968-1989); Moğolistan; (1968-1989);

Uygur Sorunu ya da Uygur-Çin Sorunu, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde 1960'lı yıllardan beri devam eden dini-etnik bir çatışmadır. Uygurlar eskiden Sovyetler Birliği'nin desteğiyle kurulmuş olan Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin Çin tarafından 1949 yılında ilhak edildiğini ve halen Çin işgali altında bulunduklarını iddia etmektelerdir. Ayrılıkçı hareketler, çeşitli milliyetçi ve İslamcı organizasyonlar tarafından örgütlenmektedirler.

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

1953 nüfus sayımına göre Doğu Türkistan'da nüfusun %75'ini Uygurlar, %6'sını ise Han Çinlileri oluşturmaktadır. 2000 yılına gelindiğinde ise nüfusun %40.57 si Han Çinlisi, %45.21 i ise Uygurlardan oluşmaktadır.^[8] Elli sene gibi kısa bir süre içerisinde bölgedeki bu demografik değişikliğin ana sebebi Çin tarafından bölgedeki Uygur nüfus oranını azaltmak ve Çinli oranını arttırmak için izlenen politikalar olmuştur.^[9]

Soğuk Savaş dönemi (1960-1989)[değiştir | kaynağı değiştir]

Soğuk Savaş dönemindeki Çin-Sovyet ayrılığı, Uygur-Çin sorununu tırmandıran gelişmelerin fitilini ateşlemiştir. Sovyetler Birliği, bölgedeki Kazakları Çin'e karşı saldırılara girişmeleri için teşvik etmiştir. Bunun üzerine Çin ise Sincan-Sovyet sınırına Bingtuan milislerini yerleştirmiştir. 1960'lı yıllarda Sovyetler Birliği bölgedeki Kazak ve Uygurları Çin'e karşı kışkırtmıştır. Taşkent'ten Doğu Türkistan'a radyo yayınları yapmış ve Uygurları bağımsız bir devlet için teşvik etmeye çalışmıştır.^[10] 1962 yılında 60,000 Kazak ve Uygur, Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne kaçmak zorunda bırakılmıştır. Sovyetler Birliği'nin bu kaçaklardan ordu kurup, bu ordunun Çin'e karşı 'Kurtuluş Ordusu' adı altında savaşacağı söylentileri yayılmıştır.^[11]

1979 yılında Sovyetler Afganistan'a girince, Çin Sovyetlerin Müslüman Afganlara karşı zulüm gerçekleştirdiği propagandası yayarak, Uygurları Sovyetlere karşı aksi görüşte etkilemeye çalışmıştır.^[12] Bunun yanında Çin, Doğu Türkistan'a Çin göçünü sadece Uygurlara karşı teşvik etmemiş, aynı zamanda da Sovyet yayılmacılığına karşı da hayati bir önlem olarak görmüştür.^[13]

Soğuk Savaş sonrası (1990-günümüz)[değiştir | kaynağı değiştir]

1997 yılının Ramazan ayında 30 Uygur'un öldürülmesi bölgede büyük gösterilere neden olmuştur. Çin medyası gösterileri isyan olarak nitelendirmiştir. Batı medyası ise gösterilerin barışçıl bir şekilde yapıldığını ifade etmiştir.^[14] Gösteriler büyümüş ve Gulca Katliamı olarak nitelendirilen olaylar sırasında Çin Ordusu göstericilere ateş açmış yüz civarında insan ölmüştür.^[15]

5 Ocak 2007'de Çin polisi Doğu Türkistan İslami Hareketi'nin kamplarını basmış ve 18 kişiyi öldürmüştür.^[16] Bu olay 2008 yılındaki Uygur ayaklanmalarının fitilini ateşlemiştir. 2008 yılında radikal İslamcı Uygur örgütleri bölgedeki pek çok farklı noktada saldırılar düzenlemişlerdir.

Günümüze kadar aralıklarla çeşitli saldırılar devam etmektedir. Çinli yetkililer olayları terör saldırısı olarak nitelendirmektedir.^[17] Batılı devletler ise bölgedeki insan hakları ihlallerine sık sık değinmektedir.^[18]^[19] Bunun yanında Çin'in Uygurlara yönelik baskıcı politikaları ise bölgedeki radikal hareketlerin ortaya çıkmasına zemin hazırlamaktadır.

İnsan hakları ihlalleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Çin uzun yıllardan beri bölgedeki Uygur ve Kazaklar başta olmak üzere Müslümanlara karşı pek çok insan hakları ihlali gerçekleştirmiş ve bu durum da insan hakları örgütlerince sık sık raporlara geçirilmiştir.^[20]

Doğu Türkistan'da Uygurlara karşı pasaport verme zorlaştırılmaktadır. Bu durum en temel insan haklarından biri olan seyahat özgürlüğünün kısıtlanması olarak algılanmaktadır.^[21]

Yasaya göre, Doğu Türkistan'da birlikte namaz kılmak, dini giysilerle iş yerlerine gitmek, kadınların başörtüsü takması ve kişinin İslam dini mensubu olduğunu gösteren diğer sembolleri kullanması suç sayılmaktadır.^[22] Ayrıca öğrenciler ve devlet memurları için oruç tutmak da yasaklanmıştır^[23]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Millward, James (2004). Violent Separatism in Xinjiang: A Critical Assessment (PDF). Policy Studies. 6. s. 6. ISBN 1-932728-11-2. 21 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Kasım 2018.
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; sf1 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^ ^a ^b "Potter 2013" (PDF). web.archive.org. 12 Haziran 2018. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2021.
^ Zenn, Jacob (7 Eylül 2018). "The Turkistan Islamic Party in Double-Exile: Geographic and Organizational Divisions in Uighur Jihadism". Terrorism Monitor. 16 (17). Jamestown Vakfı. 7 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Shohret Hoshur; Joshua Lipes (2 Kasım 2012). "Exile Group Denies Terror Link". Radio Free Asia. 31 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2019.
^ "We Strongly Dismiss the Slanderous Article Against Our Association; It Is an Example of Irresponsibility". East Turkistan Education and Solidarity Association. 12 Eylül 2018. 28 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2019.
^ Reed & Raschke (2010), s. 37.
^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 16 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
^ Bovingdon 2010, ss. 141-142
^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.
^ .http://www.aljazeera.com.tr/haber/dogu-turkistanda-oruc-yasagi

[Millward-1] Millward, James (2004). Violent Separatism in Xinjiang: A Critical Assessment (PDF). Policy Studies. 6. s. 6. ISBN 1-932728-11-2. 21 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Kasım 2018.

[sf1-2] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; sf1 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[Potter_2013-3] "Potter 2013" (PDF). web.archive.org. 12 Haziran 2018. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2021.

[4] Zenn, Jacob (7 Eylül 2018). "The Turkistan Islamic Party in Double-Exile: Geographic and Organizational Divisions in Uighur Jihadism". Terrorism Monitor. 16 (17). Jamestown Vakfı. 7 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[5] Shohret Hoshur; Joshua Lipes (2 Kasım 2012). "Exile Group Denies Terror Link". Radio Free Asia. 31 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2019.

[6] "We Strongly Dismiss the Slanderous Article Against Our Association; It Is an Example of Irresponsibility". East Turkistan Education and Solidarity Association. 12 Eylül 2018. 28 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2019.

[FOOTNOTEReedRaschke201037-7] Reed & Raschke (2010), s. 37.

[8] "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 16 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.

[9] "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.

[10] "Arşivlenmiş kopya". 23 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.

[11] Bovingdon 2010, ss. 141-142

[12] "Arşivlenmiş kopya". 6 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.

[13] "Arşivlenmiş kopya". 5 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.

[14] "Arşivlenmiş kopya". 14 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.

[15] "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.

[16] "Arşivlenmiş kopya". 23 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.

[17] "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.

[18] "Arşivlenmiş kopya". 5 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.

[19] "Arşivlenmiş kopya". 13 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.

[20] "Arşivlenmiş kopya". 20 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.

[21] "Arşivlenmiş kopya". 17 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.

[22] "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.

[23] .http://www.aljazeera.com.tr/haber/dogu-turkistanda-oruc-yasagi

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

Uygur Sorunu nedir?, Uygur Sorunu anlamı nedir?, Uygur Sorunu ne demektir?