Donetsk

Donets'k
Donets'k
	Донецьк
	; Bayrak ; Arma
	Donets'k
Ülke	Rusya (de facto); Ukrayna (de jure)
Oblast	Donetsk Oblastı
Rayon	Donetsk Şehri
Kuruluş	1869
Yüzölçümü
• Toplam	358 km²
Rakım	169 m
Nüfus (2021)
• Toplam	905,364
• Yoğunluk	2.500/km²
• Metropol	2,009,700
Zaman dilimi	UTC+02.00 (DAS)
• Yaz (YSU)	UTC+03.00 (DAYS)
Posta kodu	83000 — 83497
Alan kodları	+380 622, 623
Plaka kodu	АН

Donetsk (Ukraynaca: Донецьк, Rusça: Донецк), 1928'deki Harkiv yazımına göre Donetske (Ukraynaca: Донецьке) olarak da adlandırılan, eskiden Aleksandrovka, Yuzivka (Hughesovka) ve Stalino olarak bilinen, Ukrayna'nın doğusunda Donetsk Oblastı'nda Kalmius Nehri üzerinde bulunan bir sanayi şehridir. Nüfusun şehir merkezinde 901.645, metropolitan alanda ise 2 milyonun üzerinde olduğu tahmin edilmektedir. Donetsk, 2001 nüfus sayımına göre Ukrayna'nın en büyük beşinci şehridir.^[1]

Donetsk, idari olarak Donetsk Oblastı'nın merkezi olmakla birlikte, tarihsel olarak daha büyük ekonomik ve kültürel Donets Havzası (Donbas) bölgesinin gayri resmi başkenti ve en büyük şehridir. Donetsk, bir başka büyük şehir olan Makiyivka ile komşudur ve çevresindeki diğer şehirlerle birlikte bölgede büyük bir kentsel yayılma ve şehirleşme alanı oluşturmaktadır. Donetsk, ağır sanayi ve kalifiye işgücü yoğunluğuyla Ukrayna'nın önemli bir ekonomik, endüstriyel ve bilimsel merkezi olmuştur. Ağır sanayilerin yoğunluğu (ağırlıklı olarak çelik üretimi, kimya sanayi ve kömür madenciliği) kentin zorlu ekolojik durumunu belirlemiştir. 2012 yılında bir BM raporu Donetsk'i dünyanın nüfusu en hızlı azalan şehirleri arasında göstermiştir.^[2]

Rus İmparatorluğu'nun Avrupa kısmının güneyinde yer alan ilk yerleşim yeri ilk olarak 1779 yılında İmparatoriçe Büyük Katerina döneminde Aleksandrovka olarak anılmıştır. 1869'da Galli işadamı John Hughes bölgede bir çelik fabrikası ve birkaç kömür madeni kurdu ve kasabaya onun rolünden dolayı Hughesovka veya Yuzivka ("Yuz", Hughes'in Rusça karşılığıdır.) adı verildi. Sovyet döneminde şehrin çelik endüstrisi genişledi. 1924 yılında Yuzivka'nın adı Stalin olarak değiştirildi. 1929'da Stalin'in adı Stalino olarak değiştirildi ve 1932'de şehir Donetsk bölgesinin merkezi oldu. 1961'de Donetsk adını alan şehir, bugün kömür madenciliği ve çelik endüstrisi için bir merkez olmaya devam etmektedir.

Nisan 2014'ten bu yana Donetsk ve çevresi, Rusya yanlısı ayrılıkçı güçlerin şehir ve çevresindeki bölgelerin kontrolü için Ukrayna askerî güçlerine karşı savaştığı, devam etmekte olan Rusya-Ukrayna Savaşı'nın başlıca çatışma alanlarından biri olmuştur. Savaş boyunca Donetsk şehri, Donetsk Halk Cumhuriyeti'nin (DPR) merkezi olarak Rusya yanlısı ayrılıkçı güçler tarafından yönetildi ve Donetsk bölgesinin dış bölgeleri iki taraf arasında bölündü.^[3] Donetsk Uluslararası Havalimanı, 2014 yılında neredeyse bir yıl süren bir savaşla savaşın merkez üssü haline geldi.

Ekim 2022 itibarıyla, Rusya şehrin tam kontrolünü elinde bulundurmaktadır, Ukrayna ve Rus kuvvetleri şehrin yakınlarında çatışmaya devam etmektedir.^[4]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Modern Donetsk bölgesindeki toprakların yerleşimi 17. yüzyılda Zaporojya Kazakları tarafından başlatılmıştır.

1775 yılında, Zaporijya Siçi'in tasfiyesinden sonra, şimdi Donetsk'in parçası olan topraklar, Izium Albay, Teğmen Yevdokim Shidlovsky'nin soyuna verildi. 1779'da Shidlovsky, bu topraklarda Oleksandrivka (Kiev Donetsk bölgesinin kuzeydoğu kısmı) ve Krutoyarivka (Donetsk'in Voroshilov bölgesinin çoğu) yerleşimlerini kurdu. Birincisinin adı en büyük oğlu Alexander ve ikincisi - yerleşimi bölen dağ geçidinden (kalıntıları hala doğudan Şehir Kültür ve Rekreasyon Parkı tarafından çerçevelenmiştir). Böylece, Shidlovsky'nin modern şehir sınırları içindeki mülkleri Putylivsky Parkı'ndan Donetsk Metalurji Fabrikasına kadar uzanıyordu.

1869'da Welshman John Hughes, kurucunun adını taşıyan Yuzivka köyündeki işçiler tarafından metalurjik bir tesisin inşasına başladı. Bu tarih köyün kurulduğu zaman olarak kabul edilir. O zamanlar Oleksandrivka, Hryhorivka ve Avdotyino yerleşimlerinin Donetsk topraklarında zaten var olduğunu hatırlamakta fayda var.

Mayıs 1917'de 70.000 nüfusa sahip Yuzivka köyü şehir statüsü aldı. Köyün nüfusunun ana kısmı, Orta Rusya'dan ve Azak Denizi Yunanları Güney Ukrayna'dan gelen göçmenlerdi.

Devrim öncesi Yuzivka iki bölüme ayrıldı: Zavodska - metalurji tesisinin alanı, burada "İngiliz kolonisi" - Büyük Britanya'dan göçmen alanı ve Yeni Dünya - yetkililerin ve zanaatkârların ikamet alanı. İngiliz kültürünün etkisi şehrin mimarisini ve planlamasını önemli ölçüde etkiledi.

1924'te kentin adı Stalin oldu.

1932'de şehir Stalinist bölgenin idari merkezi oldu.

1991'den beri - bağımsız Ukrayna'nın bir parçası.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Donetsk, dağınık ormanlık, atık yığınları, tepeler, nehirler ve göllerle çevrili bozkır arazidedir. Kuzey etekleri esasen tarım için kullanılır. Kalmius Nehri, şehri güneye doğru 95 km (59 mi) uzaklıktaki Azak Denizi’ne bağlar ve nehir Donetsk‘de yaşayanlar için popüler bir dinlenme alanıdır. Geniş tarım arazileri kuşağı şehri çevreler.

Şehir kuzeyden güneye 28 km (17 mi) ve doğudan batıya 55 km (34 mi) uzanır. Yakınlarda 2 tane su rezervuarı vardır: Nyzhnekalmius (60 ha) ve "Donetsk Denizi" (206 ha). Kalmius, Asmolivka (13 km), Cherepashkyna (23 km), Skomoroshka ve Bakhmutka dahil olmak üzere 5 nehir şehrin içinden geçer. Şehir ayrıca toplam 125 atık yığınını kapsar.^[5]

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Donetsk iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara	Yıl
En yüksek sıcaklık (°C)	12,2	16,0	21,3	31,0	34,6	38,0	37,8	39,1	33,9	32,7	20,5	15,0	39,1
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C)	−1,3	−0,9	5,3	14,5	20,9	24,8	27,3	26,8	20,7	13,1	4,7	−0,3	13,0
Ortalama sıcaklık (°C)	−4,1	−4,1	1,3	9,4	15,4	19,3	21,6	20,8	15,1	8,5	1,6	−2,9	8,5
Ortalama en düşük sıcaklık (°C)	−6,7	−7	−2,1	4,6	10,0	13,8	15,9	15,0	10,0	4,5	−1,1	−5,4	4,3
En düşük sıcaklık (°C)	−32,2	−31,1	−21	−10,6	−2,4	2,1	6,0	2,2	−6	−10	−22,2	−28,5	−32,2
Ortalama yağış (mm)	37	32	34	38	46	65	51	37	36	37	38	41	492
Kaynak: Погода и климат^[6]

2014 Ukrayna Krizi[değiştir | kaynağı değiştir]

Çatışmaların başlaması Rusya ile Avrupa Birliği arasındaki Ukrayna'nın yönünü belirleme çabasına dayanmaktadır. Ukrayna'da seçimler sonrası görevinden uzaklaştırılan eski başkan Viktor Yanukoviç Ukrayna'nın Rusya ile iyi ilişkiler kurması gerektiğini savunuyordu. 21 Kasım 2013'te Ukrayna-Avrupa Birliği Ortaklık Antlaşması hükûmet tarafından reddedilince Yevromaydan adı verilen ayaklanmalar başlamış ve 22 Şubat'ta Yanukoviç istifa edene kadar sürmüştür.^[7]

İstifası üzerine olaylar Kiev çevresinde yatışmış ama yeni gelen Batı yanlısı hükûmet Rus azınlık tarafından tepkiyle karşılandı.^[8] Kırım referandum ile Rusya tarafından ilhak edilince; Odessa, Harkiv, Donestk ve Luhansk gibi Rus kökenli vatandaşların yaşadığı yerlerde geniş çaplı protesto gösterileri düzenlendi.

Daha sonra hükûmet binalarını ele geçiren protestocular kısa sürede Donestk ve Luagnsk gibi şehirlerde kontrolü ele geçirdi. Ve ele geçirdikleri şehirlerde Donestk ve Lugansk Halk Cumhuriyeti'ni kurdular. 26 Haziran'da ise bu cumhuriyetler birleşerek Halk Birliği Cumhuriyeti'ni kurdular.^[9]

Donetsk Havalimanı Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

5 Eylül tarihinde tek taraflı ateşkes ilan eden Novorossiya Federal Devleti ile Ukrayna hükûmeti arasında Belarus'un başkenti Minsk'te bir ateşkes antlaşması imzalanmıştır.

Eylül ayında ateşkese tam olarak uyulmamış ve taraflar arasında çatışmalar başlamıştır. Donestk Halk Cumhuriyeti Ordusu grad füzeleriyle saldırıya geçmiş ve Ukrayna Ordusu şiddetle karşılık vermiştir.^[10]

Ekim ayında hızla ilerleyen Donetsk Halk Cumhuriyeti Ordusu, Ukrayna Ordusu'nu mağlup etmiş ve terminal binasına geri çekilmeye zorlamıştır.

Ocak ayında ise Rus yanlısı milisler bitirici darbeyi vurmak için harekete geçmiş ve Ukrayna Ordusu'nu terminal binasından çıkararak kesin bir zafer elde etmiştir.^[11]

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Donetsk ve çevresindeki bölgeler yoğun bir şekilde kentleşmiştir ve birleşik kentte toplanmıştır. İş gücü, ağır sanayi, özellikle kömür madenciliği ile yoğun bir şekilde ilgilenir. Şehir, Donets Havzası'nda (Donbas) önemli bir ağır sanayi ve kömür madeni merkezidir. Şehrin hemen altında son zamanlarda maden kazaları'nda artış görülen kömür madenleri vardır ve en son kaza 2007 Zasyadko madeninde olmuş ve 100'den fazla işçinin ölümüyle sonuçlanmıştır.^[12]

Din[değiştir | kaynağı değiştir]

Donetsk'te Ortodoks ve Yunan Katolik kiliseleri, Protestan ibadet evleri, kilise, cami ve sinagog bulunmaktadır.

Kardeş şehirler[değiştir | kaynağı değiştir]

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Donetsk
Donetsk Şehir merkezinden görünüm
Donbass Kurtarıcılarına (To Donbass Liberators) abidesi
Donbas Arena Stadyumu
Kutsal Başkalaşım Katedrali

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Results / General results of the census / Number of cities". web.archive.org. 9 Ocak 2006. 9 Ocak 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2023.
^ Berlinger, Joshua. "The 28 Fastest-Shrinking Cities In The World". Business Insider (İngilizce). 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2023.
^ Weaver, Matthew; Luhn, Alec (12 Şubat 2015). "Ukraine ceasefire agreed at Belarus talks". The Guardian (İngilizce). ISSN 0261-3077. 12 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2023.
^ "Interactive Map: Russia's Invasion of Ukraine". ArcGIS StoryMaps (İngilizce). 21 Temmuz 2023. 9 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2023.
^ Liakh, Liudmila. Было ли гетто в Донецке? [Was there a ghetto in Donetsk?] (Rusça). gorod.donbass.com. 3 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2007.
^ Погода и Климат: Климат Донецка [Weather and Climate: Climate of Donetsk] (Rusça). pogoda.ru.net. 3 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2012.
^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2016.
^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2016.
^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2016.
^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2015.
^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2015.
^ "Another victim of Ukraine mine blast dies in hospital". RIA Novosti. 30 Kasım 2007. Archived from the original on 10 Aralık 2007. Erişim tarihi: 1 Aralık 2007. KB1 bakım: Uygun olmayan url (link)
^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2017.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Comprehensive Donetsk city guide - English

[1] "Results / General results of the census / Number of cities". web.archive.org. 9 Ocak 2006. 9 Ocak 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2023.

[2] Berlinger, Joshua. "The 28 Fastest-Shrinking Cities In The World". Business Insider (İngilizce). 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2023.

[3] Weaver, Matthew; Luhn, Alec (12 Şubat 2015). "Ukraine ceasefire agreed at Belarus talks". The Guardian (İngilizce). ISSN 0261-3077. 12 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2023.

[4] "Interactive Map: Russia's Invasion of Ukraine". ArcGIS StoryMaps (İngilizce). 21 Temmuz 2023. 9 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2023.

[Was_there_a_ghetto_in_Donetsk-5] Liakh, Liudmila. Было ли гетто в Донецке? [Was there a ghetto in Donetsk?] (Rusça). gorod.donbass.com. 3 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2007.

[pogoda-6] Погода и Климат: Климат Донецка [Weather and Climate: Climate of Donetsk] (Rusça). pogoda.ru.net. 3 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2012.

[7] "Arşivlenmiş kopya". 1 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2016.

[8] "Arşivlenmiş kopya". 1 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2016.

[9] "Arşivlenmiş kopya". 15 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2016.

[10] "Arşivlenmiş kopya". 26 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2015.

[11] "Arşivlenmiş kopya". 18 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2015.

[12] "Another victim of Ukraine mine blast dies in hospital". RIA Novosti. 30 Kasım 2007. Archived from the original on 10 Aralık 2007. Erişim tarihi: 1 Aralık 2007. KB1 bakım: Uygun olmayan url (link)

[13] "Arşivlenmiş kopya". 1 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2017.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Donetsk nedir?, Donetsk anlamı nedir?, Donetsk ne demektir?