Ahmet İhsan Tokgöz
1. Türkiye Millî Olimpiyat Komitesi Başkanı
Görev süresi 1908-1921
Yerine gelen	Hasip Bayındırlıoğlu
Kişisel bilgiler
Doğum	Ahmed İhsan 1868 Erzurum, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	28 Aralık 1942 (74 yaşında) Değirmendere, Türkiye
Partisi	Cumhuriyet Halk Partisi
Mesleği	Bürokrat, siyasetçi, çevirmen, yazar

Ahmet İhsan Tokgöz (1868, Erzurum - 28 Aralık 1942, Değirmendere), Türk gazeteci, tercüman, matbaacı, yayımcı, siyasetçi ve spor yöneticisi.

Türk matbuât tarihinin en uzun süreli dergilerinden olan Servet-i Fünûn'un kurucusudur. Jules Verne'i Türkiye'de ilk tanıtan yazar olması sebebiyle "Jules Verne mütercimi" adıyla ün kazanmıştır.^[1] Avrupa'daki matbaa teknolojilerinin Osmanlı İmparatorluğu'na getirilmesine, Türk matbaacılığının modernleşmesine öncülük etmiştir. TBMM IV. V. ve VI. dönem Ordu milletvekilidir.

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

1868 yılında Erzurum’da doğdu. Aslen Kastamonu’nun Taşköprü kazasındandı.^[2] Babası, Osmanlı İmparatorluğu'nda defterdarlık ve muhasebecilik görevlerinde bulunmuş Ahmet Halit Bey'dir. Babasının Erzurum, Priştine, İşkodra, Kastamonu, İstanbul, Şam, Ankara ve Bursa'da defterdarlık yapması nedeniyle çocukluğu farklı şehirlerde geçti.^[3] Şam Askerî Rüştiyesi’nde Arapça ve Fransızca öğrenmeye başladı, ardından babasının Ankara defterdarlığı yaptığı dönemde onunla birlikte Ankara'ya gitti. O sırada Ankara'da sürgünde bulunan, babasının yakın arkadaşı^[4] Agâh Efendi'den ders alarak Fransızcasını ilerletti.^[2] Agâh Efendi’nin evinde Jules Verne’in onu çok etkileyen romanları ile tanıştı.^[5] Ortaöğrenimini Şam Askeri Rüşdiyesi ve Üsküdar İdadisi'nde tamamladı.^[2]

1881'de Mülkiye Mektebi'ne girdi. Bu okulda edebiyat hocası Recaizade Mahmut Ekrem'in yenilik, inkilapçılık, modernlik ve Batılılaşma hakkındaki fikirlerinden etkilendi.^[3] Okul yıllarında Fransızcadan çeviriler yaptı. İlk çevirisi, Bir Serseri adıyla çevirdiği, Etien Enol ve Lui Judimi'nin Vagabond adlı romanıdır.^[5] Kitabı, Asır Kütüphanesi sahibi Kirkor Faik Kayseryan eliyle yayımladı (1884).^[5] Ardından Jules Vernes eserlerini çevirmeye başladı ve okulda Mütercim İhsan olarak tanındı.^[5]

Jules Vernes çevirileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Seksen Günde Devriâlem romanı Türkçeye çevirdiği ilk Jules Vernes romanı idi. Bu eseri 1888 yılında formalar halinde yayımladıktan sonra Jules Verne’nin Esrarlı Ada adlı bir diğer bilimkurgu romanını da Türkçeye çevirerek yayımladı. Seksen Günde Devr-i lem ve Esrarlı Ada beklenenden fazla ilgi görünce romanların Paris’teki yayımcısı Hetzel Yayınevi ile iletişime geçti; eserin orijinalinde kullanılmış olan resimler yayınevi tarafından şimşir kalıplardan galvanolar şeklinde gönderildi ve böylece Verne’nin Denizler Altında Seyahat romanını resimli olarak bastı.^[6] Arakel Kitabhânesi'nin siparişi üzerine Kaptan Grant'ın Çocukları'nı çevirdi.

Ahmet İhsan, Jules Vernes'in toplam 12 eserini çevirmiş, Jules Vernes dışında ve Georges Ohnet, André Theuriet Octave Feuillet, Eugène Sue Emile Richbourg, Paul de Kock, Xavier de Montepin, François Coppée, Alphonse Daudet, Roland Dorgéles ve Paul Bourget gibi dönemin çok okunan yazarlarının eserlerini Türkçeye çevirmiştir.

Ümran dergisi[değiştir | kaynağı değiştir]

1887'de Mülkiye Mektebi'nden mezun oldu ve Hariciye Nezareti Tercüme Kalemi'nde Fransızca mütercimliğine atandı. Altı ay sonra Tophane Müşirliği'ne geçti. Burada memuriyeti devam ederken Maarif Nezareti'nden izin alıp Ümran dergisini kurdu. İlk sayısı 3 Ekim 1887 tarihinde çıkan dergi 15 günde bir yayımlandı.^[7] Yazar, 19 Mayıs 1885’te Moskova’dan başlayıp 2 Ağustos 1885’te Vladivostok kentinden sonlanan hayali bir seyahati^[6] derginin 1-19 sayıları arasında 17 mektup olarak Asya-yı Şarkiye Seyahâti adıyla tefrika etti.^[8] Tophane Meclis-i Harbiye Dairesi'nin gazeteciliği ya da Tophane'deki işini bırakmasını söylemesi üzerine resmî görevini bıraktı.^[3] Devrin hükûmeti bütün dergilerin ruhsatlarını iptal edince Ümran 29. sayısında kapandı.

Ahmet İhsan Matbaası[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahmed İhsan ve Şürekası Matbaası'nın 1912 tarihli tanıtım kataloğunda yayımlanan mücellidhane (solda) ve hurufat makineleri (sağda) dairesinden manzaralar.

Ümran dergisi kapandıktan sonra yayıncılığa devam etmek isteyen Ahmet İhsan, matbaa kurmak için gerekli sermayeyi biriktirmek üzere tercüme faaliyetlerine devam etti. Bir süre Nikolaidis Efendi tarafından çıkarılan Servet gazetesinde tercüman olarak çalıştı. 1891'de lem Matbaası''na ortak oldu.^[7] Matbaa, birçok defa isim değiştirdikten sonra Ahmed İhsan Matbaası adını aldı.^[2] Ahmet İhsan, matbaacılık hayatı boyunca 63 eser yayımladı ve bu eserlerin 49'unu kendi matbaasında bastı.^[2]

Ahmet İhsan, Avrupa'daki matbaacılık tekniklerini öğrenmek için 1891 yılının Mayıs ayında Avrupa'ya bir inceleme gezisine çıktı. Dört ay süren seyahatine ait izlenimlerini Avrupa'da Ne Gördüm adlı kitapta anlattı.^[4] Dönüşte matbaasını ülkedeki çinkografi ve klişehaneye sahip ilk Türk matbaası haline getirdi.^[2] Matbaacılık alanına katkılarından ötürü kendisine II. Meşrutiyet’te Maarif Nişanı verildi.^[2]

Matbaasında bastığı İstanbul manzaralı resimler, Osmanlı matbaacılığında rastlanan ilk resimli yayınlar arasındadır.^[4]

Servet-i Fünûn[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahmet İhsan, 1891'de haftalık bir gazete kurma imtiyazı almak için uğraşmış ancak otuz yaşın altında olduğu için kendisine ruhsat verilmemiştir. Bu nedenle Servet gazetesinin sahibi Nikolaidis Efendi ile anlaşarak, çıkarmak istediği dergi bu gazetenin haftalık ilâvesiymiş gibi başvurdu ve gerekli izinleri aldı. Böylece 27 Mart 1891'de Servet-i Fünûn adıyla yeni bir mecmua çıkarmaya başladı.

Dergi başta 1895 yılına kadar resimli bir fen dergisi idi. Ahmet İhsan, 1895'ten itibaren hocası Recaizade Mahmud Ekrem'in tavsiyeleri ile edebiyata daha fazla yer verdi; 1896'da 256. sayıdan itibaren Tevfik Fikret'i yazı işleri müdürlüğüne getirdi. Böylece Servet-i Fünûn Türk edebiyatını yenilemek isteyen Edebiyat-ı Cedide akımının eserleri için bir mahfil haline geldi.

1901’de Tevfik Fikret'in ayrılmasından sonra Hüseyin Cahit’ın yönetiminde devam eden dergi bir jurnal sonucu 1901'de bir buçuk ay kapalı kaldı. Yayın yasağından sonra Ahmet İhsan dergiyi edebi havadan uzaklaştırdı; Servet-i Fünûn yine fen, tıp ve teknoloji alanında yazıların yer aldığı bol resimli bir magazin dergisi haline geldi.^[9] Derginin estetik tasarımı, çıkan haberler ve eklenen fotoğraflar ağırlıkla Ahmet İhsan tarafından seçildi. Ahmet İhsan'ın kendisi de çok çeşitli konular hakkında yazılar yayımladı.

1908’de İkinci Meşrutiyet’in ilanıyla Ahmet İhsan Servet-i Fünûn'u günlük olarak çıkarmaya başladı.^[7] 1909 yılında 31 Mart Vakası ile II. Abdülhamid tahttan indirilip İttihat ve Terakki yönetimi başa gelince dergisini tekrar eski haftalık durumuna çevirdi. Servet-i Fünûn, 1909'da yeniden edebî bir dergi halini aldı. Fecr-i Ati akımından genç yazarlar dergide yazdı.

Servet-i Fünûn 1914 yılından itibaren üç yıl süreyle günlük gazete olarak yayımlandı. Ahmet İhsan, bu dönemde bir yandan da Abdullah Zühdi ile Le Soir adlı Fransızca bir gazete çıkardı. Ahmed İhsan’ın rahatsızlanması ve tedavi olmak için 1917'de İsviçre’ye gitmesiyle Servet-i Fünûn yayımına dört yıl ara verdi.

Ahmet İhsan dergiyi 1924’te daha çok bir magazin dergisi şeklinde yeniden çıkarmaya başladı. 1928'de Harf Devrimi ile birlikte derginin adını Servet-i Fünûn Uyanış olarak değiştirdi. Ahmet İhsan'ın ölümünden sonra yayımlanmaya bir süre daha devam eden dergi, II. Abdülhamid devrinde kapatıldığı 43 gün ve Mütareke döneminde kapalı olduğu dört yıl hariç devamlı olarak kırk beş sene yayımlanmış ve 2464 sayı çıkmıştır.

Romanları[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahmet İhsan, Servet-i Fünûn'da muhtelif konularda yazılar yayımlamasının yanı sıra Ülfet ve Haver başlıklı iki de roman yazmış; bu eserleri Servet-i Fünûn'da 1891 ve 1892 yıllarında tefrika etmiştir. 1893 yılında kitap olarak basılan Ülfet, fakirlikten kurtulmak için yaşlı ve zengin bir tüccara cariye olarak satılmayı tercih eden ve kocasının yeğenine aşık olup bir sürü felakete sebep olan genç ve güzel bir kadının öyküsüdür. Romanın kahramanı Ülfet, Halid Ziya Uşaklıgil'in Aşk-ı Memnu romanındaki Bihter karakterinin öncülüdür.^{[4][daha iyi kaynak gerekli]} Haver romanında ise çocuksuz evlilik ve tek-eşli/çok eşli evlilik ana temaları işlenir.

Diğer faaliyetleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahmet İhsan matbaacılık faaliyetleri dışında Ahırkapı Kereste Fabrikası'nda yöneticilik (1900-1901), Yüksek Ticaret Mektebi'nde Coğrafya öğretmenliği (1909-1917), Beyoğlu 6. Daire Belediye Müdürlüğü (1911-1913) de yaptı. Belediye müdürlüğünü İttihat ve Terakki yönetiminin baskıları ve belediyeleri merkeze bağımlı hale getirme istekleri yüzünden bıraktı.^[7]

1908'de Osmanlı Millî Olimpiyat Cemiyeti adıyla kurulan Türkiye Millî Olimpiyat Komitesi'nin ilk başkanı oldu. Osmanlı Devleti, onun başkanlığı döneminde Uluslararası Olimpiyat Komitesi’ne 1911’de resmen üye oldu. Ahmet İhsan, başkanlık görevini 1921'e kadar sürdürdü.

Millî Mücadele yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Mütareke döneminde İstanbul’da Piyer Loti Cemiyeti adlı cemiyetin kurucuları arasında yer aldı (1919). Millî Mücadele sırasında oturduğu Değirmendere’de Hâzım Çarıklı grubu ile yer altı mukavemet faaliyetini sürdürdü (1920).^[2] Tutuklanacağını haber alınca Avusturya’ya kaçtı; bir haber ajansı kurarak.Almanya ve Avusturya'daki basın organlarında Anadolu harekâtı haberlerini yayımlattı.

Lozan Barış Konferansı’nın ikinci dönem görüşmelerine TBMM Almanya-Avusturya basın temsilcisi olarak katıldı.^[6] 1922-1938'de Cemiyet-i Akvâm’da Türkiye’yi temsil etti.^[2]

Milletvekilliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahmet İhsan, Tokgözoğlu Saraç Abdurrahman Ağa ailesine mensup olduğu için^[2] Soyadı Kanunu'ndan sonra."Tokgöz" soyadını aldı. 1931, 1935 ve 1939 Türkiye Genel Seçimleri'nde Cumhuriyet Halk Partisi'nden milletvekili adayı oldu. TBMM IV. V. ve VI. Dönem Ordu milletvekili olarak görev yaptı.^[10]

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

Ömrünün son yıllarını Değirmendere’de geçirdi ve 28 Aralık 1942’de buradaki evinde öldü.^[6] Vasiyeti üzerine aynı yerde Garipler Mezarlığı’na defnedildi.^[7]

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Matbuât Hatıraları (Hatırat: İlk olarak Osmanlıca yayımlandı, daha sonra Servet-i Fünûn''da (Yeniden Uyanış) Latin harfleriyle yayımlandı, 1931'de kitap olarak neşredildi, ikinci defa yayına hazırlayan kişi Alpay Kabacalı idi, son olarak 2021'de Necati Tonga tarafından yayına hazırlandı.)
• Avrupa'da Ne Gördüm (Gezi Yazısı)
• Haver (Roman)
• Ülfet (Roman)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Ahmet İhsan Tokgöz ve "Servet-i Fünun" 15 Kasım 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., İletişim Arkeolojisi, Bölüm VII, TRT 2, 2022.