2022 Kazakistan protestoları
Tarih 2 Ocak 2022 - 11 Ocak 2022 Yer Kazakistan Sebep LPG fiyatlarına yüksek zam yapılması Yolsuzluk Ekonomik eşitsizlik Otoriteryanizm İnsan hakları ihlalleri Polis şiddeti Hedef LPG fiyatlarının düşürülmesi Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev ve hükûmetin istifası Nursultan Nazarbayev'in Güvenlik Konseyi başkanlığından istifası ve cezai dokunulmazlığının kaldırılması 1993 anayasasına geri dönülmesi Akimler için doğrudan seçim Yöntem Gösteri İnternet aktivizmi Toplumsal olay Kundaklama Sonuç Hükûmet tarafından 5 Ocak'tan 19 Ocak'a kadar ülke çapında olağanüstü hal ilan edildi Kazakistan'da konuşlanan KGAÖ güçleri 13 Ocak'tan itibaren çekilmeye başlayacak 5 Ocak'tan itibaren terörle mücadele operasyonları gerçekleştirildi Almatı'da 5-8 Ocak tarihleri arasında toplu yağma ve kaos yaşandı Silahlı kuvvetlere 7 Ocak'tan itibaren uyarı yapılmadan ateş emri verildi 10 Ocak, protestolarda hayatını kaybedenler için yas günü ilan edildi Kasım Cömert Tokayev, 11 Ocak'taki protestoların "bittiğini" ilan etti 11 Ocak'ta, başkent Astana'ya uluslararası uçuşlar yeniden başladı Başbakan Askar Mamin ve hükûmetin istifası Nursultan Nazarbayev Güvenlik Konseyi başkanlığından alındı Araç yakıtları için 6 ay boyunca litre başına 50 tenge tavan fiyat uygulanması Taraflar Protestocular Hükûmet Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü[1] Öne çıkan kişiler Kasım Cömert Tokayev Askar Mamin Alihan İsmailov Yeralı Toğjanov Nursultan Nazarbayev Nikol Paşinyan Stanislav Zas Andrey Serdyukov Birimler Kazakistan Kazakistan Silahlı Kuvvetleri Askeri İnzibat Ulusal Muhafızlar Polis Rusya 98. Muhafızlar Hava İndirme Tümeni 45. Muhafız Spetsnaz Tugayı 31. Muhafızlar Hava Taarruz Tugayı Belarus 103. Muhafızlar Hava İndirme Tugayı Tacikistan Tacikistan Silahlı Kuvvetleri Kırgızistan Kırgızistan Silahlı Kuvvetleri Ermenistan Ermenistan Silahlı Kuvvetleri Sayı 3.770[2] Kayıplar 225 ölü[3] (çoğunluğu protestocu)[4] 19 güvenlik görevlisi öldürüldü[5] 7 bin 939 kişi tutuklandı[6]

2022 Kazakistan protestoları, Kazakistan hükûmetine göre, yüksek talep ve fiyat sabitlemesi nedeniyle gaz fiyatlarındaki ani keskin artışın ardından 2 Ocak 2022 tarihinde başladı. Protestolar ilk olarak petrol işleme tesislerinin bulunduğu Janaözen'de başladı,^[7][8] ancak daha sonra hükûmetten artan memnuniyetsizlik ve ekonomik eşitsizlik nedeniyle ülkenin diğer şehirlerine, özellikle de en büyük şehir olan Almatı'ya yayıldı.^[9]

Hükûmete ve eski Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev'e karşı artan hoşnutsuzluk, daha büyük gösterileri de tetikledi. Hükûmete karşı popüler muhalefet grupları olmadığı için, huzursuzluk doğrudan vatandaşlar arasında tırmanmış gibi görünüyordu. Buna karşılık, Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, Mangistav Eyaleti ve Almatı'da 5 Ocak'tan itibaren geçerli olmak üzere olağanüstü hâl ilan etti. Aynı gün Başbakan Askar Mamin'in kabinesi de istifa etti.^[10][11][12] Protestolara yanıt olarak, Ermenistan, Beyaz Rusya, Kırgızistan, Rusya, Tacikistan ve Kazakistan'ın da dahil olduğu Sovyet sonrası devletlerin askeri bir koleksiyonu olan Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (KGAÖ) Kazakistan'da barışı koruma birlikleri konuşlandırmayı kabul etti.^[13] Yerel polis, "düzinelerce saldırganın tasfiye edildiğini", eski Cumhurbaşkanı Nazarbayev'in Kazakistan Güvenlik Konseyi Başkanlığı görevinden alındığını bildirdi.^[14]

Bir taviz olarak, Cumhurbaşkanı Tokayev, litre başına 50 tenge'lik araç akaryakıt fiyatları için tavan uygulamasının 6 ay süreyle restore edildiğini söyledi.^[15][16][17] 7 Ocak'ta Cumhurbaşkanı tarafından yapılan açıklamada, "Anayasal düzen, ülkenin tüm bölgelerinde büyük ölçüde restore edildi" dendiği belirtildi.^[18][19][20] Ayrıca askerlere protestoculara karşı katı güç kullanma emri, gösteri yapanlara uyarıda bulunmadan "öldürmek için ateş etme" talimatı verdiğini, protestocuları "haydutlar ve teröristler" olarak nitelendirdiğini ve güç kullanımının "protestoları yok etmeye devam edeceğini" söyledi."^{[18][21][22][23]}

10 Ocak'ta hükûmet, protestolarda hayatını kaybedenler için bir günlük yas ilan etti.^[24] 11 Ocak'ta Cumhurbaşkanı Tokayev, Kazakistan'da tekrar düzenin sağlandığını ve protestoların sona erdiğini söyledi.^[25] Ayrıca, KGAÖ birliklerinin 13 Ocak'ta ülkeden çekilmeye başlayacağını ve 10 gün içinde tamamen geri çekileceğini duyurdu.^[26] Boşalan Başbakanlık makamına ise Alihan İsmailov atandı.^[26] Başkent Astana'ya uluslararası uçuşlar da yeniden başladı.^[27]

Protestolar boyunca 164 kişi öldü ve 9900'den fazla kişi tutuklandı.^[24][26]

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Kazakistan'ın ilk cumhurbaşkanı olan ve 1990'dan 2019'a kadar ülkeyi yöneten Nursultan Nazarbayev'e duyulan hoşnutsuzluk da protestolara yol açtı.^[28] Sovyetler Birliği'nin dağılmasından bu yana, uluslararası gözlemciler Kazakistan'daki hiçbir seçimin adil olduğunu kabul etmediler.^[28] The Daily Telegraph'a göre Nazarbayev, ülkeyi otoriter, adam kayırmacılık ve muhalifleri gözaltına alarak yönetti.^[29]

Bu dönem boyunca Kazakistan, 2010'ların ortalarında petrol fiyatları düşene kadar ekonomik büyümesinin büyük bir yüzdesini temsil eden petrol üretimi ile Orta Asya'daki en güçlü performans gösteren ekonomilerden biri oldu.^[30] Ülke ayrıca dünya uranyum kaynaklarının yaklaşık %40'ını kendi topraklarında tutmaktadır.^[9] Bu büyümeye rağmen, Kazakistan'da sıradan bir birey için asgari ücretin ayda 100 ABD dolarının altında olması ve ekonomik eşitsizliğin yaygın olması nedeniyle, ekonomik faydaların hiçbiri nüfus genelinde paylaşılmadı.^[9] 2012'de Dünya Ekonomik Forumu, yolsuzluğu ülkede iş yapmanın en büyük sorunu olarak sıralarken, Dünya Bankası, Kazakistan'ı Angola, Bolivya, Kenya ve Libya ile eşit düzeyde bir yolsuzluk noktası olarak listeledi.^[31] 2013 yılında Aftenposten, insan hakları aktivisti ve avukat Denis Jivaga'nın "Kazakistan'da bir petrol fonu olduğunu ancak kimse gelirin nasıl harcandığını bilmediğini" söylediğini aktardı.^[32] Çeşitli uluslararası bankacılık skandallarının ardından varlıklı Kazaklar başta Birleşik Krallık olmak üzere yabancı ülkelere göç ettiler.^[9] 2018'de Credit Suisse'in yayınladığı raporda, servet dağılımında Kazakistan, 174 ülke arasında 169. sırada yer aldı.^[33] 2022'ye kadar 162 zengin Kazak, ülke servetinin %55'ini elinde tutuyordu.^[9]

Janaözen ayaklanmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Mangistav Eyaleti'nde petrol üreten bir şehir olan Janaözen, işçi grevleri ve gösterileriyle dolu bir geçmişe sahiptir. 2011 yılında Bağımsızlık Günü'nün 20. yıl dönümünde kentte çıkan ve resmi rakamlara göre 16 kişinin ölümü ve 100 kişinin yaralanmasıyla sonuçlanan bir ayaklanma çıktı. Güvenlik güçleri, daha iyi çalışma koşulları talep eden protestoculara ateş açtı. Bu süre zarfında, Janaözen'de yaygın bir araç yakıtı olan bütan ve propan karışımı olan bir litre sıvılaştırılmış petrol gazının (LPG) fiyatı 30-35 tenge civarındaydı ve zamanla arttı.

Nazarbayev, 2018'deki protestolar ve gösterilere yönelik baskılarının ardından, ömür boyu Kazakistan Güvenlik Konseyi Başkanı oldu.^[29]

Ocak 2019'dan bu yana, Kazakistan hükûmeti, devlet gaz sübvansiyonlarını kademeli olarak sona erdirmek ve bunun yerine piyasanın fiyatları belirlemesine izin vermek için LPG'nin elektronik piyasa ticaretine geçiş politikasını aşamalı hale getirdi ve bunun sonucunda Eurasianet'e göre LPG fiyatları arttı.^[34]

Ocak 2020'de, Janaözen'de şehir sakinlerinin gaz fiyatında 55 tenge'den 65 tenge'ye yükselen indirim talep ettiği bir protesto düzenlendi.^[35] COVID-19 pandemisi ekonomiyi etkilediğinden, kemer sıkma önlemleri ve hükûmetin yetersiz miktarda ekonomik teşviki, enflasyon ve durgun ücretlerle sonuçlandı.^[9]

Janaözen'deki protestoculara göre, 1 Ocak 2022'den bu yana, LPG'nin fiyatı litre başına 120 tenge'ye çıkarak vatandaşlar arasında öfkeye neden oldu.^[36] Eski cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev'den olan hoşnutsuzluk, oligarşiden, yolsuzluktan ve ekonomik eşitsizlik, protestoların ülke geneline yayılmasına neden oldu.^[9][12]

Protestolar[değiştir | kaynağı değiştir]

2 Ocak[değiştir | kaynağı değiştir]

2 Ocak 2022 sabahı, Janaözen'deki vatandaşlar, gaz fiyatlarındaki artışı protesto etmek için yolları kapattı.^[37] Oradan göstericiler, Mangystau Belediye başkanı Nurlan Nogayev ve İl Belediye başkanı Maksat İbagarov'u fiyatları istikrara kavuşturmak ve yakıt kıtlığını önlemek için önlem almaya çağırdılar.^[37] Vatandaşlar, kalabalığa şehir yönetimine bir şikayet mektubu yazmalarını tavsiye eden Janaözen Belediye Başkan vekili Galym Baijanov ile bir araya geldi.^[37]

3 Ocak[değiştir | kaynağı değiştir]

Yüzlerce Janaözenli bir gecede şehir meydanında toplandı ve kamp kurdu.^[38] Öğleden sonra diğer vatandaşlar da kalabalığa katılırken, yerel liderlerin doğrudan seçilmesini talep eden ve şarkılar söyleyen yaklaşık 1000 kişi meydanda bulunuyordu.^[38] Polisler, gösteri sırasında meydanda bulunuyorlardı ancak herhangi bir müdahale gerçekleşmedi.^[38] Mangistav Eyaleti Belediye başkanı Nurlan Nogayev ve Janaözen Belediye başkanı Maksat İbagarov'un yanı sıra Kazak Gaz İşleme Tesisi müdürü Nakbergen Tulepov da meydana gelerek gaz fiyatlarının 85-90 tenge'ye düşürülmesini vadederek protestocuları sakinleştirmeye çalıştılar.^[39] Nogayev ve beraberindekiler, öfkeli kalabalık yüzünden meydandan ayrılmak zorunda kaldı.^[39]

Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, duruma ilişkin Twitter hesabından yaptığı açıklama hükûmete Mangystau Eyaleti'ndeki durumu "hukuki alanda ekonomik fizibiliteyi dikkate alarak" değerlendirmesi talimatını verdiği belirtti.^[40] Göstericilere kamu düzenini bozmamaları çağrısında bulunan Bakan, Kazak vatandaşlarının "hukuka uygun" olması gerektiğini söyleyerek yerel ve merkezi hükûmete sesini alenen ifade etme hakkına sahip olduğunu hatırlattı.^[40] Mangistav'daki sosyo-ekonomik durumu değerlendirmek üzere Başbakan yardımcısı Yeralı Toğjanov başkanlığında bir hükûmet komisyonu kuruldu.^[41]

Cumhuriyet Meydanı ve Astana Meydanı'nın kapatıldığı ve güvenlik görevlilerinin konuşlandırıldığı başkent Astana, Aktöbe ve Almatı şehirlerinden çeşitli tutuklama haberleri geldi.^[42] Diğer şehirlerde de, halka açık alanlarda polislerin bulunduğu belirtildi.^[42]

Aktau'da bir grup protestocu, şehir yönetim binasının önündeki Yntymaq Meydanı'nda kamp kurmak için çadırlar ve yurtlar kurdu.^[43] Akşam saatlerinde, tahminen 6 bin gösterici meydandaydı ve gaz fiyatlarının düşürülmesinin yanı sıra hükûmetin istifasını talep etti. Protesto eden halka, Kazakistan'ın komşu bölgelerinden ve şehirlerinden başka destekçi gruplar da katıldı.^[43] Mangitsav Belediye başkanı Nurlan Nogayev mitingi ziyaret ederek kalabalığa Kazak hükûmetinin gaz fiyatını düşürdüğünü ve Rekabeti Koruma ve Geliştirme Dairesi'nin şüpheli fiyat anlaşmazlığı nedeniyle benzin istasyonu sahipleri hakkında soruşturma başlattığını belirtti.^[44] Ayrıca Nogayev, Aktau'daki protestocuları kamu düzenini korumaya çağırdı ve yetkililerle yapıcı bir diyalog kurmalarını önerdi.^[44]

4 Ocak[değiştir | kaynağı değiştir]

4 Ocak'ta Almatı'nın merkezinde yaklaşık 1000 kişi protesto için toplandı.^[45] Polis, protestocuları dağıtmak için sersemletici bomba ve göz yaşartıcı gaz kullandı.^[45] Tokayev, Mangistav Eyaleti ve Almatı'da yerel saatle 5 Ocak 01.30'dan 19 Ocak 00.00'a kadar olağanüstü hâl ilan etmek için kararname imzaladı.^[46] Tokayev'e göre, protestocuların tüm meşru talepleri dikkate alınacak.^[45] Protestocularla görüştükten sonra özel bir komisyon, LPG fiyatını litre başına 50 tenge ($0,11) düşürmeyi kabul etti.^[36] Dijital haklar izleyicisi NetBlocks, halkın siyasi hoşnutsuzluğunu ifade etme yeteneğini sınırlaması muhtemel olan "mobil hizmetlere yüksek etkisi" olan önemli internet kesintilerini belgeledi.^[47][48] Taldıkorgan'da da halk protestolara başladı.

5 Ocak[değiştir | kaynağı değiştir]

5 Ocak'ta Cumhurbaşkanı Tokayev, hükûmetin istifasını kabul etti.^[49] Aynı gün bir Reuters muhabiri, güvenlik güçlerinin göz yaşartıcı gaz ve sersemletici bombalarla dağıtmayı başaramaması üzerine binlerce protestocunun Almatı şehir merkezine doğru ilerlemeye başladığını bildirdi.^[50] Aynı günün ilerleyen saatlerinde Tokayev, eski Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev'in Kazakistan Güvenlik Konseyi Başkanlığı görevinden istifa ettiğini ve Tokayev'in bu görevi kendisinin üstlendiğini duyurdu.^[51] NetBlocks, internet kesintilerinin 17.00 itibarıyla yoğunlaştığını bildirdi.^{[45][52][53][54]}

Almatı'da belediye başkanlığı binasına baskın düzenlendi ve ateşe verildi.^[12][55] Almatı Uluslararası Havalimanı'ndaki protestolar, uçuşların iptal edilmesi ve rotalarının değiştirilmesine neden oldu.^[12] Ayrıca, iktidardaki Nur Otan partisinin binaları da ateşe verildi.^[56] Rus devlet medyası, protestocuların Cumhurbaşkanı Tokayev'in konutuna da tüfek ve el bombalarıyla saldırdığını ve evin kısmen yıkıldığını bildirdi.^[57]

Taldıkorgan'daki eski Cumhurbaşkanı Nazarbayev'in heykeli, "İhtiyar git!" sloganları atan göstericiler tarafından yıkıldı.^[57][58]

Öğleden sonra, Cumhurbaşkanı Tokayev, 19 Ocak 2022'ye kadar ülke çapında olağanüstü hâl ilan etti. Buna 23.00 ile 07.00 saatleri arasında sokağa çıkma yasağı, geçici hareket kısıtlamaları ve toplu toplantıların yasaklanması da dahil edildi.^[59] Televizyonda yayınlanan bir konuşmada, cumhurbaşkanı protestocuları baskı altına almakla tehdit etti ve "Mümkün olduğunca sert davranmayı planlıyorum" dedi ve ülkeden kaçmak gibi bir niyeti olmadığını söyledi.^[12]

6 Ocak[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazakistan İçişleri Bakanlığı, "Almatı polis teşkilatı çalışanları Karasay-batyr ve Masanchi sokaklarında temizlik operasyonu başlattı. Yasakları ihlal edenlerin yakalanması için tedbirler alınıyor. Toplamda 2 bin kişi karakola götürüldü." açıklamasını yaptı.^[60]

En az düzinelerce protestocu ve en az 12 polis memurunun öldüğü bildirildi. Almatı'daki tanıklar, hükûmet binalarının yağmalandığı veya ateşe verildiği ve yaygın yağmalamaların yaşandığı çeşitli kaos sahnelerini anlattı. İçişleri Bakanlığı, olaylar sırasında 2.298 kişinin tutuklandığını söylerken, polis sözcüsü Saltanat Azirbek devlet haber kanalı Khabar-24'e "düzinelerce saldırganın tasfiye edildiğini" söyledi.^[61]

3.000 Rus paraşütçü, 6 Ocak sabahı, Cumhurbaşkanı Tokayev'in Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü'ne yardım için resmî bir talepte bulunmasının ardından Kazakistan'a geldi. Ek olarak Ermenistan, Belarus, Kırgızistan ve Tacikistan da ülkeye asker gönderdi.^[62][63]

7 Ocak[değiştir | kaynağı değiştir]

7 Ocak'ta, bir taviz olarak, Cumhurbaşkanı Tokayev, litre başına 50 tenge'lik araç yakıt fiyatlarına tavan uygulamasının 6 aylığına geri getirildiğini söyledi.^[15][16][17]

Tokayev yaptığı açıklamada, "Ülkenin tüm bölgelerinde anayasal düzen büyük ölçüde restore edildi" dedi.^[18][19][20] Ayrıca, protestoculara 'haydutlar ve teröristler' diyerek ve güç kullanımının devam edeceğini söyleyerek, askerlere herhangi bir uyarıda bulunmadan ateş etme emri verdiğini açıkladı.^[21][22][23] Cumhurbaşkanı yaptığı ulusa sesleniş konuşmasında, “Tarafların sorunlara barışçıl bir çözüm bulmak için müzakere etmeleri için yurtdışından çağrılar duyuyoruz, bu sadece saçmalık. Suçlular ve katillerle ne tür pazarlıklar olabilir? Bunların yok edilmesi gerekiyor ve bu yapılacak.” dedi. Ayrıca Rusya'ya düzenin sağlanması konusunda yardım etmek için asker gönderdiği için teşekkür etti.^[64]

Rusya Federasyonu Savunma Bakanlığı, 70'ten fazla uçağın Rus birliklerini Kazakistan'a getirmek için gece gündüz uçtuğunu ve şimdi Almatı'nın ana havalimanının kontrol altına alınmasına yardımcı olduklarını belirtti.^[18] Bazı Rus medya kaynaklarına göre, eski cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, üç kızı ve aileleriyle birlikte ülkeyi terk etmişti. Nazarbayev'in nereye gittiği belli değildi ama görünüşe göre sağlık nedenleriyle ülkeyi terk etmişti.^[65]

Fransa'da bulunan Kazakistan'ın Demokratik Seçimi lideri Muhtar Ablyazov Reuters'a; "Kendimi muhalefetin lideri olarak görüyorum". Batı'nın Kazakistan'ı Moskova'nın yörüngesinden çekmesi gerektiğini, aksi takdirde Rusya devlet başkanı Vladimir Putin'in ülke devletini "Sovyetler Birliği gibi bir yapıya" çekeceğini söyledi.^[66]

Kazak hükûmeti Almatı'da 7 polis memurunun daha öldürüldüğünü duyurdu.^[67]

8 Ocak[değiştir | kaynağı değiştir]

8 Ocak'ta, Kazakistan İstihbarat Teşkilatı, Ulusal Güvenlik Kurulu'nun eski başkanı Kerim Mesimov'un vatana ihanet şüphesiyle tutuklandığını söyledi ve Reuters tutuklamayı "eski Sovyet cumhuriyeti bir huzursuzluk dalgasını bastırıyor ve artmaya başlıyor" olarak nitelendirdi.^[68]

Kazakistan İçişleri Bakanlığı, protestolar sırasında 4.404 kişinin gözaltına alındığını ve en az 40 kişinin hayatını kaybettiğini duyurdu.^[69][70]

9 Ocak[değiştir | kaynağı değiştir]

9 Ocak'ta İçişleri Bakanlığı, ilk tahminlerin maddi hasarın yaklaşık 175 milyon avro olduğunu, 100'den fazla işyeri ve bankanın saldırıya uğradığını ve yağmalandığını, yaklaşık 400 aracın ise hurda hale getirildiğini açıkladı. Bakanlık, olaylarla ilgili 125 ayrı soruşturma kapsamında 160'tan fazla kişinin öldürüldüğünü ve 5.000'den fazla kişinin sorgulanmak üzere tutuklandığını doğruladı.^[71] Ayrıca bakanlık, 2.200'den fazla kişinin tedavi gördüğünü ve yaklaşık 1.300 güvenlik görevlisinin yaralandığını da bildirdi.^[72] Kazakistan cumhurbaşkanlığı ofisi, toplamda 5.800 kişinin gözaltına alındığını söyledi.^[73] Sağlık Bakanlığı, ikisi çocuk olmak üzere toplam 164 kişinin öldürüldüğünü söyledi. Ayrıca Kazakistan'ın en büyük şehri Almatı'da da 103 kişinin hayatını kaybettiği belirtildi. İçişleri bakanı Erlan Turgumbayev düzenlediği basın toplantısında, "Bugün ülkenin tüm bölgelerinde durum istikrara kavuştu... Ülkede düzeni yeniden sağlamak için terörle mücadele operasyonu devam ediyor" dedi.^[71]

10 Ocak[değiştir | kaynağı değiştir]

10 Ocak'ta hükûmet protestolarda hayatını kaybeden onlarca kişi için bir günlük yas ilan etti. Kazakistan İçişleri Bakanlığı, ülke genelinde toplam 7.939 kişinin gözaltına alındığını bildirdi. Kazakistan'ın istihbarat ve terörle mücadele kurumu olan Ulusal Güvenlik Kurulu, ülkedeki durumun "istikrarlı hale geldiğini ve kontrol altında olduğunu" söyledi.^[24] Tokayev, protestoları "darbe girişimi" olarak nitelendirdi.^[74] Hükûmet ayrıca, geçen hafta kamu binalarına ve güvenlik güçlerine saldıranlar arasında "yabancı eğitimli İslamcı radikallerin" olduğunu ve polisin durumu kontrol altına almak için şu anda yaklaşık 8 bin kişiyi gözaltına aldığını belirtti.^[75]

Almatı'daki beş günlük internet kesintisinin ardından internet bağlantısı yeniden sağlandı.^[76]

11 Ocak[değiştir | kaynağı değiştir]

11 Ocak'ta, Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü'nün video bağlantısıyla çevrimiçi bir toplantısında yaptığı konuşmada Tokayev, Kazakistan'da düzenin artık yeniden sağlandığını ve protestoların "bittiğini" söyledi.^[25] Rusya Devlet başkanı Vladimir Putin, Kazakistan'ı "yabancı destekli terörist ayaklanma" olarak nitelendirdiği şeyden koruyarak zafer kazandığını iddia etti ve diğer eski Sovyet devletlerinin liderlerine Moskova liderliğindeki bir ittifakın (KGAÖ) onları da koruyacağına söz verdi.^[77]

Tokayev, yaşananlarla ilgili olarak mecliste yaptığı konuşmada, halkın gelir eşitsizliği konusundaki hoşnutsuzluğunu kabul etti ve Nursultan Nazarbayev ve arkadaşlarını varlıkları nedeniyle eleştirdi. Halkın hoşnutsuzluğunun haklı olduğunu ve eski cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev'in ortaklarının servetlerini halkla paylaşmalarını istediğini söyledi. Tokayev parlamentoya yaptığı konuşmada, “Nazarbayev sayesinde ülkede çok karlı bir grup şirket ve uluslararası standartların bile üzerinde zengin bir grup insan ortaya çıktı, bence Kazakistan halkına olan borçlarını ödemelerinin ve onlara yardım etmelerinin zamanı geldi." Finansal sisteme, "her şey arkadaşlar için, yasalar herkes için" ilkesine dayanan büyük iş gruplarının hakim olduğunu söylemeye devam etti. Ayrıca servet açığını daraltma, madencilik sektöründeki vergileri artırma ve devlet alımlarındaki ve Nazarbayev'in ortaklarının ticari çıkarlarının olduğu alanlardaki usulsüzlükleri ortadan kaldırma girişimlerinden de bahsetti.^[78]

Tokayev, KGAÖ'nün Kazakistan'daki görevini tamamladığını, 13 Ocak'ta ülkeden çekilmeye başlayacağını ve önümüzdeki 10 gün içinde tamamen geri çekileceğini duyurdu. İçişleri Bakanlığı, güvenlik güçlerinin protestolarla bağlantılı olarak 9 bin 900'den fazla kişiyi gözaltına aldığını söyledi.^[26] Ayrıca, ülkenin başkenti Astana'ya uluslararası uçuşlar yeniden başlatıldı.^[27]

Şiddet[değiştir | kaynağı değiştir]

Almatı'daki yetkililer, protestolarda 400'den fazla işyerinin zarar gördüğünü ve 200 kişinin tutuklandığını bildirdi.^[1] Atırau'da polis protestoculara ateş açtı ve en az bir kişinin ölümüyle sonuçlandı.^[1] Hükûmet 5 Ocak'ta 8 kolluk görevlisinin öldüğünü ve 317 kişinin yaralandığını bildirdi.^[79] Fransız AFP haber ajansı tarafından yayınlanan bir haberde, Rus TASS haber ajansı Almatı'nın Cumhuriyet Meydanı yakınında şiddetli bir silahlı çatışmanın görüntülerini yayınlarken, düzinelerce protestocunun öldürüldüğünü belirtti.^[80]

Analizler[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor.

Kazak siyasi analist Dosym Satpayev, Kazak hükûmetinin protestolara yanıt vermek için esas olarak güç kullanacağını belirterek, "Yetkililer, vaatler ve tehditler karışımıyla ortalığı sakinleştirmek için her şeyi deniyorlar, ancak şu ana kadar işe yaramıyor. ... Diyalog taklitleri olacak ama esasen rejim güç kullanarak karşılık verecek çünkü başka araçları yok" dedi.^[1]

Carnegie Moscow Center'dan siyaset bilimci Arkady Dubnov, bu tür protestoların Rus hükûmeti için rahatsız edici olduğunu gözlemledi ve Dubnov, "Kremlin'in böyle bir rejimin muhalefetle konuşmaya başlayıp kabul ettiğini görmek istemeyeceğine şüphe yok" dedi.^[1]

Tepkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor.

Uluslararası[değiştir | kaynağı değiştir]

Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü[değiştir | kaynağı değiştir]

Cumhurbaşkanı Tokayev, 2020-21 Belarus protestolarını durduran Belarus devlet başkanı Aleksandr Lukaşenko ve Rusya devlet başkanı Vladimir Putin ile görüşmelerde bulundu ve Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü'nü (KGAÖ) "uluslararası teröristler" olarak nitelendirdiği protestoculara müdahale etmeye çağırdı.^[12][81] 3 Ocak 2022'de KGAÖ başkanlığına yeni getirilen Ermenistan başbakanı Nikol Paşinyan, Tokayev'in talebine yanıt vererek, "ÇKP Meclisi Güvenlik Konseyi Başkanı olarak, KGAÖ ülkelerinin liderleriyle derhal istişarelere başlıyorum." açıklamasını yaptı.^[57]

6 Ocak 2022'de KGAÖ, Kolektif Güvenlik Antlaşması'nın "Saldırganlık durumunda (güvenliği, istikrarı, toprak bütünlüğünü tehdit eden silahlı bir saldırı) belirten 4. ve egemenlik) herhangi bir üye devlete karşı, bu üye devletin talebi üzerine diğer tüm üye devletler, bu üye devlete askeri de dahil olmak üzere gerekli yardımı derhal sağlayacaktır."^[82][83] Ermenistan başbakanı Paşinyan yaptığı açıklamada, KGAÖ'nün "dış müdahale de dahil olmak üzere Kazakistan Cumhuriyeti'nin ulusal güvenliğine ve egemenliğine yönelik tehditler" nedeniyle konuşlandırılacağını söyledi.^[83] Bu sebeple Orenburg'daki bir Rusya Hava Kuvvetleri alayının Kazakistan'a gönderilmek üzere kendisini hazırladığı bildirildi.^[83]

Diğer[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuruluşlar[değiştir | kaynağı değiştir]

 Avrupa Birliği: "İlgili herkesi sorumluluk ve itidal ile hareket etmeye ve şiddetin daha da tırmanmasına yol açabilecek eylemlerden kaçınmaya çağırıyoruz. Avrupa Birliği, barışçıl gösteri hakkını tanırken, onların şiddetten uzak durmalarını ve şiddete teşvikten kaçınmalarını bekler."^[84]

 Türk Devletleri Teşkilatı: Kazakistan'daki olaylarda halkın sağduyusu ve normalde dönüş isteğine güvendiklerini ve Kazakistan hükûmetine ihtiyaç halinde destek vermeye hazır olduklarını belirtti.^[85][86] Türk Devletleri Teşkilatı'nın Dönem başkanı olan Recep Tayyip Erdoğan, üye devletlerin cumhurbaşkanlarıyla da bir telefon görüşmesi gerçekleştirdi.^[87]

 Birleşmiş Milletler: Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiseri Michelle Bachelet, Kazakistan'daki tüm tarafları şiddetten kaçınmaya ve günlerce süren gösterilerin ardından kitlesel huzursuzluğun ardından mağduriyetlerine barışçıl bir çözüm bulmaya çağırdı. Bachelet yaptığı açıklamada, "İnsanların barışçıl protesto ve ifade özgürlüğü hakkı vardır. Aynı zamanda, protestocular ne kadar kızgın veya kırgın olursa olsun, başkalarına karşı şiddete başvurmamalıdır" dedi.^[88][89]

Türk Hava Yolları, Pazar gününe kadar Türkiye ile Kazakistan arasındaki tüm yolcu seferlerini askıya aldı.^[90]

Ülkeler[değiştir | kaynağı değiştir]

 ABD -  Rusya: Hem ABD hem de Rusya sükûnet çağrısında bulundu.^[10] The Independent, Amerikan hükûmetinin huzursuzluğu izlediğini bildirdi.^[91]

 Türkiye: Türkiye cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Tokayev ile yaptığı telefon görüşmesinde Türkiye'nin Kazakistan ile dayanışma içinde olduğunu söyledi.^[92]

 Çin: Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Wang Wenbin, Çin ve Kazakistan'ın dostane ilişkiler paylaştığını ve stratejik ortak olduklarını ve Kazakistan'da "kamu düzeninin erkenden sağlanmasını umduklarını" ifade ederek, konunun "Kazakistan'ın iç meselesi" olduğunu yineledi.^[93]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• 2011 Mangistav ayaklanmaları
• Jeltoksan Olayları

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]