Birinci Çeçen Savaşı

Birinci Çeçen Savaşı
	Çeçen-Rus çatışması
	; Aralık 1994'te başkent Grozni yakınlarında Çeçen savaşçıları tarafından düşürülmüş bir Rus Mil Mi-8 askerî helikopteri.
Tarih	11 Aralık 1994 – 31 Ağustos 1996
Bölge	Çeçenistan ve Stavropol Krayı, İnguşya bölgeleri, Dağıstan, Rusya
Sonuç	Çeçen zaferi Hasavyurt Antlaşması; Rusya-Çeçenistan Barış Antlaşması; Aralık 1996'da Rus birliklerinin Çeçenistan'dan çekilişi;
Taraflar
Çeçen İçkerya Cumhuriyeti; Arap mücahitler; UNA-UNSO "Viking" ; Belgorod gönüllüleri İçkerya'da ; İçkerya'daki Türk gönüllüler - "Boz Kurtlar"	Rusya Federasyonu
Komutanlar ve liderler
Cahar Dudayev; Aslan Mashadov ; Zelimhan Yandarbiyev ; Şamil Basayev ; Turpal-Ali Atgeriev ; Ruslan Gelayev ; Ahmed Zakayev ; Fethi el-Ürdüni	Boris Yeltsin ; Pavel Graçev ; Aleksey Mityuhin ; Anatoli Kulikov ; Anatoli Şkurko ; Vyaçeslav Tihomirov ; Vladimir Şamanov
Güçler
Yaklaşık 6,000 (Çeçen iddiası) ; 500–700	38,000 (Aralık 1994) ; 70,500 (Şubat 1995)
Kayıplar
3,654-5,622 ölü veya kayıp (Çeçen iddiası) ; ; 17,391 ölü veya kayıp (Rus iddiası)	5,732 asker ölü veya kayıp (Rus iddiası); 17,892–52,000 yaralandı ; Diğer iddialar:; 14,000 asker ölü veya kayıp (CSMR'ye göre) ; 1,906–3,000 kayıp
	30,000–40,000 sivil öldü (Rusya'ya göre); 80,000 sivil öldü (İnsan Hakları Organizasyonu'na göre) ; Çeçenya dışarısında 161 sivil öldü ; 500,000+ sivil yerinden oldu

Birinci Çeçen Savaşı, diğer adıyla Çeçenistan Savaşı, Rusya Federasyonu ile Çeçen İçkerya Cumhuriyeti arasındaki, Aralık 1994'ten Ağustos 1996'ya kadar süren savaştır. 1994–1995 yıllarında, özellikle Grozni Muharebesi'nde zirveye ulaşan başlangıç harekâtından sonra Rus kuvvetleri, Çeçenistan'ın dağlık bölgelerinin kontrolünü ele geçirmeye çalıştı ancak daha üst konumda olduğu asker sayısı, silah gücü, yakın hava desteği gibi faktörlere rağmen, Çeçen gerilla savaşı ve düz arazilere yapılan baskınlar nedeniyle geri çekildi. Bunlar sonucunda oluşan Rus kuvvetlerindeki geniş çaplı demoralizasyon ve Rus kamuoyunun savaşa yönelik yaygın karşıtlığı, Boris Yeltsin hükûmetinin 1996'da Çeçenlerle ateşkes ilan etmesine ve bundan bir yıl sonra barış antlaşması imzalamasına neden oldu.

Rus askeri ölümlerinin resmi rakamı 5.732 iken çoğu tahmin, bu sayıyı 3.500 ile 7.500 arasında, hatta 14.000'e kadar çıkarıyor. Öldürülen Çeçen kuvvetlerinin sayısıyla ilgili kesin rakamlar olmamasına rağmen, çeşitli tahminler yaklaşık 3.000 ila 17.391 ölü veya kayıp olduğunu söylüyor. Çeşitli rakamlar, sivil ölümlerin 30.000 ila 100.000 arasında ve yaralıların 200.000'in üzerinde olduğunu tahmin ederken, 500.000'den fazla insan, Çeçenistan'daki şehirleri ve köyleri harabeye çeviren çatışmalar nedeniyle yerlerinden edildi.^[15]^[16] Çatışma, şiddet ve ayrımcılık nedeniyle Çeçen olmayan nüfusun önemli ölçüde azalmasına neden oldu.^[17]^[18]^[19]

Arka Plan[değiştir | kaynağı değiştir]

1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından eski Sovyet generali Cahar Dudayev, Çeçenistan'da hakimiyet sağladı ve Çeçen İçkerya Cumhuriyeti'ni ilan etti. 1 Aralık 1994 tarihinde Rus uçakları Grozni'yi bombaladı, 10 gün sonra 11 Aralık'ta ise Rusya Silahlı Kuvvetleri kara harekâtına başladı.

Savaş[değiştir | kaynağı değiştir]

Rusya, yaklaşık 1 yıl içinde Grozni'nin büyük kısmı da dahil olmak üzere Çeçenistan'ın kuzeyini ele geçirdi. 1995 Haziran ayında Şamil Basayev önderliğindeki bir grup Çeçen, Budyonnovsk şehrindeki bir hastaneyi ve hastane içindeki yaklaşık 1.500 kişiyi rehin aldı.^[20] Rusya rehinelerin serbest bırakılması karşılığında Çeçenlerin istediği ateşkesi kabul etti. Bu ateşkes çok uzun sürmese de Çeçen direnişçiler bu süreçte yeniden organize oldu. 6 Ağustos 1996'da Çeçen direnişçilerin saldırıları sonucu başlayan Grozni Muharebesi (Ağustos 1996) veya Çeçenlerin verdiği isimle "Cihad Operasyonu" 20 Ağustos'ta Çeçen zaferi ile sona erdi ve direnişçiler Grozni'yi geri aldı. Grozni'nin kaybedilişi sonrası Rusya ile Çeçen İçkerya Cumhuriyeti Hasavyurt Anlaşması'nı imzaladı. Anlaşma sonucu Rus kuvvetlerinin 31 Aralık 1996'ya kadar Çeçenistan topraklarından tamamen çıkması kararlaştırıldı. Ardından 12 Mayıs 1997'de Rusya-Çeçenistan Barış Anlaşması imzalandı. Böylece savaş sona erdi. Rusya, ordu düzeyinde olmayan ve sayıları binli sayılarla ifade edilen Çeçen direnişçilere karşı hezimete uğrayarak savaşı kaybetti. İki taraf da birçok askeri kayıp verdi.

Ayrıca Bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

İkinci Çeçen Savaşı

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "TURKISH VOLUNTEERS IN CHECHNYA". Jamestown Vakfı. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.
^ ^a ^b Amjad M. Jaimoukha (2005). The Chechens: A Handbook. Psychology Press. s. 237. ISBN 978-0-415-32328-4. 10 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.
^ Google Kitaplar'da Politics of Conflict: A Survey, s. 68,
^ Google Kitaplar'da Energy and Security in the Caucasus, s. 66,
^ "Radical Ukrainian Nationalism and the War in Chechnya". 12 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.
^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023.
^ https://books.google.ru/books?id=MeWOAQAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=ru#v=snippet&q=citizens%20fought&f=false ^{[yalın URL]}
^ Galeotti, Mark (2014). Russia's War in Chechnya 1994–2009. Osprey Publishing. ISBN 978-1782002796.
^ "The radicalisation of the Chechen separatist movement: Myth or reality?". The Prague Watchdog. 16 Mayıs 2007. 25 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2011.
^ ^a ^b "The War in Chechnya". MN-Files. Mosnews.com. 7 Şubat 2007. 2 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.
^ ^a ^b Saradzhyan, Simon (9 Mart 2005). "Army Learned Few Lessons From Chechnya". Moscow Times. 27 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.
^ Cherkasov, Alexander. "Book of Numbers, Book of Losses, Book of the Final Judgment". Polit.ru. 2 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2016.
^ "Human Rights Violations in Chechnya". 28 Aralık 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2013.
^ 120 in Budyonnovsk, and 41 in Pervomayskoe hostage crisis
^ ^a ^b First Chechnya War – 1994–1996 24 Kasım 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. GlobalSecurity.org
^ "The War That Continues to Shape Russia, 25 Years Later". The New York Times. 10 Aralık 2019. 10 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2020.
^ O.P. Orlov; V.P. Cherkassov. "Arşivlenmiş kopya" Россия — Чечня: Цепь ошибок и преступлений (Rusça). Memorial. 3 Kasım 1999 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2020.
^ Unity Or Separation: Center-periphery Relations in the Former Soviet Union By Daniel R. Kempton, Terry D. Clark p.122
^ Allah's Mountains: Politics and War in the Russian Caucasus By Sebastian Smith p.134
^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2021.

Savaş ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Chechen War 1994–96 The World Regional Conflicts Project
Chechnya Crimes of War Project
Chechnya Reference Library A collection of analyses and interviews of Chechen commanders conducted by the United States Marine Corps
Damned and forgotten Documentary by Sergey Govorukhin
First Chechnya War – 1994–199624 Kasım 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Foreign Military Studies Office
The Chechen Campaign by Pavel Felgenhauer
War and Human Rights Memorial human rights group
Why It All Went So Very Wrong 13 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TIME
Why the Russian Military Failed in Chechnya U.S. Foreign Studies
Wounded Bear27 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. GlobalSecurity.org

[jamestown.org-1] "TURKISH VOLUNTEERS IN CHECHNYA". Jamestown Vakfı. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.

[Chechens_p237-2] Amjad M. Jaimoukha (2005). The Chechens: A Handbook. Psychology Press. s. 237. ISBN 978-0-415-32328-4. 10 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.

[3] Google Kitaplar'da Politics of Conflict: A Survey, s. 68,

[4] Google Kitaplar'da Energy and Security in the Caucasus, s. 66,

[5] "Radical Ukrainian Nationalism and the War in Chechnya". 12 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.

[6] "Arşivlenmiş kopya". 4 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023.

[7] ttps://books.google.ru/books?id=MeWOAQAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=ru#v=snippet&q=citizens%20fought&f=false ^{[yalın URL]}

[8] Galeotti, Mark (2014). Russia's War in Chechnya 1994–2009. Osprey Publishing. ISBN 978-1782002796.

[9] "The radicalisation of the Chechen separatist movement: Myth or reality?". The Prague Watchdog. 16 Mayıs 2007. 25 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2011.

[The_War_in_Chechnya-10] "The War in Chechnya". MN-Files. Mosnews.com. 7 Şubat 2007. 2 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.

[Saradzhyan-11] Saradzhyan, Simon (9 Mart 2005). "Army Learned Few Lessons From Chechnya". Moscow Times. 27 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.

[chechenlosses-12] Cherkasov, Alexander. "Book of Numbers, Book of Losses, Book of the Final Judgment". Polit.ru. 2 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2016.

[civdeath-13] "Human Rights Violations in Chechnya". 28 Aralık 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2013.

[14] 120 in Budyonnovsk, and 41 in Pervomayskoe hostage crisis

[first-15] First Chechnya War – 1994–1996 24 Kasım 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. GlobalSecurity.org

[The_New_York_Times_2019-16] "The War That Continues to Shape Russia, 25 Years Later". The New York Times. 10 Aralık 2019. 10 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2020.

[chain-17] O.P. Orlov; V.P. Cherkassov. "Arşivlenmiş kopya" Россия — Чечня: Цепь ошибок и преступлений (Rusça). Memorial. 3 Kasım 1999 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2020.

[kempton-18] Unity Or Separation: Center-periphery Relations in the Former Soviet Union By Daniel R. Kempton, Terry D. Clark p.122

[mountains-19] Allah's Mountains: Politics and War in the Russian Caucasus By Sebastian Smith p.134

[20] "Arşivlenmiş kopya". 3 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

Birinci Çeçen Savaşı nedir?, Birinci Çeçen Savaşı anlamı nedir?, Birinci Çeçen Savaşı ne demektir?