2005 (MMV), cumartesi günü başlayan yıl.

2005, Uluslararası Spor ve Beden Eğitimi Yılı ve Uluslararası Mikrokredi Yılı olarak belirlenmiştir. Aynı zamanda Dünya Yerli Halklarının Uluslararası On Yılı'nın (1995-2005) sonu.

Olaylar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ocak[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1 Ocak - Türk lirası'ndan 6 sıfır atıldı. Yeni Türk lirası tedavüle girdi.^[1]
• 5 Ocak - Güneş Sistemi'ndeki bilinen en büyük cüce gezegen olan Eris, ilk olarak 21 Ekim 2003 tarihinde Palomar Gözlemevi'nde çekilen görüntüler kullanılarak Michael E. Brown liderliğindeki bir ekip tarafından keşfedildi.^[2]
• 12 Ocak - Deep Impact, Tempel 1 kuyruklu yıldızını incelemek amacıyla Cape Canaveral'dan fırlatıldı.^[3]
• 14 Ocak - Huygens uzay aracı, Satürn'ün en büyük uydusu Titan'a indi.^[4]
• 20 Ocak - George W. Bush, Amerika Birleşik Devletleri başkanı olarak ikinci bir dönem için göreve başladı.

Şubat[değiştir | kaynağı değiştir]

• 10 Şubat - Kuzey Kore, Amerika Birleşik Devletleri'nden algıladığını söylediği düşmanlığa karşı bir koruma olarak nükleer silahlara sahip olduğunu duyurdu.^[5]
• 14 Şubat
  • Refik el-Hariri suikastı: Eski Lübnan başbakanı Refik el-Hariri, 21 kişi ile birlikte Beyrut'ta bir intihar bombacısı tarafından öldürüldü.^[6]
  • YouTube açıldı.
• 16 Şubat - Kyoto Protokolü resmi olarak yürürlüğe girdi.^[7]

Mart[değiştir | kaynağı değiştir]

• 14 Mart - Çin, Tayvan'ın bağımsızlık ilan etmesini engellemeyi amaçlayan bir ayrılma karşıtı yasayı onayladı.^[8]
• 20 Mart - Japonya'nın Fukuoka eyaletinde 2005 Fukuoka depremi gerçekleşti.
• 24 Mart - Lale Devrimi: Kırgızistan cumhurbaşkanı Askar Akayev, hükûmet karşıtı kitlesel gösterilerin ardından görevden alındı ve ülkeden kaçtı.^[9]
• 26 Mart - Canlandırılan Doctor Who dizisinin ilk bölümü BBC One'da yayınlandı.
• 28 Mart - 8.6 M_w büyüklüğündeki Nias-Simeulue depremi, kuzey Sumatra'yı maksimum Mercalli şiddet ölçeği'ne göre VI (Güçlü) olarak salladı. 915-1.314 kişi öldü ve 340-1.146 kişinin yaralandı.

Nisan[değiştir | kaynağı değiştir]

• 2 Nisan - Papa John Paul II öldü; Dört milyondan fazla insan onun yasını tutmak için Vatikan'a gitti.^[10] Papa XVI. Benedictus, 19 Nisan'da onun yerine geçerek 265. papa oldu.^[11]
• 8 Nisan - Yılın ilk güneş tutulması, Koç burcunda yükselen düğüm noktasında meydana gelen nadir bir melez olaydı. Bu, Ay'ın perigee ulaşmasından 4.4 gün sonraydı. Gama, -0.34733 değerine sahipti. Güney Pasifik, Panama, Kolombiya ve Venezuela'da bir hibrit güneş tutulması görüldü ve Solar Saros 129'un 51. güneş tutulmasıydı.
• 9 Nisan - Galler Prensi Charles, Camilla Parker Bowles ile Windsor's Guildhall'da düzenlenen resmi törenle evlenir. Camilla, Cornwall Düşesi unvanını aldı.^[12]
• 23 Nisan - YouTube'a Me at the zoo adıyla ilk video yüklendi.
• 24 Nisan - Yılın ilk ay tutulması, Başak'ta alçalan düğüm noktasında meydana gelen penumbral bir olaydı. Bu, Ay'ın perigee ulaşmasından 5 gün önceydi. Gama, -1.08851 değerine sahipti. Doğu Asya, Avustralya, Pasifik ve Amerika'da penumbral bir ay tutulması görüldü ve Lunar Saros 141'in 23. ay tutulmasıydı.
• 26 Nisan - Suriye, son askeri garnizonunu Lübnan'dan geri çekerek 29 yıllık askeri işgaline son verdi.^[13]
• 27 Nisan - Superjumbo jet uçağı Airbus A380, Toulouse'da ilk uçuşunu gerçekleştirdi.^[14]

Mayıs[değiştir | kaynağı değiştir]

• 13 Mayıs - Andican olayları: Özbekistan'ın Andican şehrinde güvenlik güçleri en az 200 protestocuyu öldürdü.^[15]
• 19-21 Mayıs - 2005 Eurovision Şarkı Yarışması, Ukrayna'nın başkenti Kiev'de gerçekleşti. Yarışmayı Elena Paparizu tarafından söylenen "My Number One" şarkısıyla Yunanistan kazandı.

Haziran[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor.

Temmuz[değiştir | kaynağı değiştir]

• 2 Temmuz - Eşzamanlı 10 konser programı olan Live 8, tüm dünyada gerçekleşerek Make Poverty History kampanyasına olan ilgiyi arttırdı.^[16]
• 6 Temmuz - Uluslararası Olimpiyat Komitesi, Londra'ya 2012 Yaz Olimpiyatları'na ev sahipliği yapma hakkı verdi.^[17]
• 7 Temmuz - Londra'nın merkezinde Dört koordineli intihar saldırısı gerçekleşti, 52 kişi öldü ve 700'den fazla kişi yaralandı.^[18]
• 23 Temmuz - Mısır'ın Şarm El-Şeyh tatil beldesinde bir dizi bombalama sonucunda 80'den fazla kişi öldü.
• 28 Temmuz - Geçici İrlanda Cumhuriyet Ordusu, 1969'dan beri sürdürdüğü silahlı kampanyanın sona erdiğini duyurdu ve tüm birliklerine silahlarını bırakmalarını emretti.^[19]

Ağustos[değiştir | kaynağı değiştir]

• 11 Ağustos - 23. Dünya Üniversite Yaz Spor Oyunları'nın (Universiade) açılış töreni, İzmir Atatürk Stadyumu'nda gerçekleştirildi.
• 12 Ağustos - Mars'ı keşfetmek için tasarlanan Mars Reconnaissance Orbiter, Cape Canaveral'dan fırlatıldı.^[20]
• 14 Ağustos - Helios Airways'in 522 sefer sayılı uçuşu, Larnaka, Kıbrıs'tan Atina üzerinden Prag, Çekya'ya giderken, Grammatiko, Yunanistan yakınlarındaki tepelerde düştü, 121 yolcu ve mürettebat öldü.
• 16 Ağustos - West Caribbean Airways'in 708 sefer sayılı uçuşunu yapan HK-4374X kuyruk numaralı uçak Venezuela'da bir dağa çarptı. 160 yolcu ve mürettebat öldü.^[21]
• 18 Ağustos - İlk Çin-Rusya ortak askeri tatbikatı olan 2005 Barış Misyonu, Şantung Yarımadası'nda sekiz günlük eğitimine başladı.^[22]
• 29 Ağustos - Katrina Kasırgası, ABD Körfez Kıyısı boyunca karaya inerek binden fazla insanın ölümüne ve ciddi hasara yol açarak tahmini 108 milyar dolar zarar verdi.^[23]
• 31 Ağustos - Irak'ın başkenti Bağdat'taki Al-Aaimmah köprüsünde izdiham oldu, dini bir bayramı kutlayan 953 Şii Müslüman hacı öldü.^[24]

Eylül[değiştir | kaynağı değiştir]

• 7 Eylül - Mısır, dolandırıcılık iddialarıyla gölgelenen ilk çok partili başkanlık seçimini düzenledi.^[25]
• 12 Eylül - İsrail birden fazla yerleşim yerini yıktı ve ordusunu Gazze Şeridi'nden çekti.^[26]
• 19 Eylül - Kuzey Kore, yardım ve işbirliği karşılığında nükleer silah üretmeyi durdurmayı kabul etti.^[27]
• 30 Eylül - Danimarka Karikatür Krizi: Muhammed'in tartışmalı çizimleri, Danimarka gazetesi Jyllands-Posten'de yayınlandı ve dünya çapında Müslümanlar tarafından öfke ve şiddetli isyanlara yol açtı.^[28]

Ekim[değiştir | kaynağı değiştir]

• 3 Ekim
  • 2005'in ikinci güneş tutulması, Başak'ta alçalan düğüm noktasında meydana gelen halka şeklinde bir olaydı. Bu, Ay'ın zirveye ulaşmasından 4.8 gün sonraydı. Gamma 0.33058 değerine sahipti. Portekiz, İspanya, Libya, Sudan ve Kenya'da halka şeklinde bir güneş tutulması görüldü ve Solar Saros 134'ün 43. güneş tutulmasıydı.
  • Türkiye'nin Avrupa Birliği üyelik süreci başladı.
• 8 Ekim - 2005 Keşmir depremi: 7.6 M_w Keşmir depremi, Azad Keşmir, Pakistan ve çevresinde etkili oldu. 86.000'den fazla insanı öldü ve birkaç milyon kişi yerinden oldu.^[29]
• 12 Ekim - İkinci insanlı Çin uzay aracı Shenzhou 6 fırlatıldı.^[30]
• 15 Ekim - Irak'ta yapılan seçimler sonucunda, diğer şeylerin yanı sıra ülkenin resmi adını "Iraqi Republic" yerine "Republic of Iraq" olarak değiştiren değişiklikler Iraklı seçmenler tarafından onaylandı.
• 17 Ekim - 2005'in son tutulması, Koç'ta yükselen düğüm noktasında meydana gelen kısmi bir ay tutulması olayıydı. Bu, Ay'ın perigee ulaşmasından 2.9 gün sonraydı. Gamma 0.97960 değerine sahipti. Asya, Avustralya, Pasifik ve Kuzey Amerika'da kısmi bir ay tutulması görüldü ve Lunar Saros 146'nın 10. ay tutulmasıydı.
• 19 Ekim - Saddam Hüseyin'in davası başladı.^[31]
• 24 Ekim - Wilma Kasırgası, Cape Romano yakınlarında ortaya çıktı.

Kasım[değiştir | kaynağı değiştir]

• 9 Kasım - 2005 Amman saldırıları: Ürdün'ün başkenti Amman'da düzenlenen bir dizi koordineli intihar saldırısında en az 60 kişi öldü ve 115 kişi yaralandı.^[32]
• 11 Kasım - Kazakistan'da, Almatı eski belediye başkanı, hükûmet bakanı ve Nursultan Nazarbayev'in siyasi muhalifi Zamanbek Nurkadilov, aile evinde ölü bulundu.^[33]
• 13 Kasım - 25 yaşındaki İskoç bir adam olan Andrew Stimpson, HIV'den 'tedavi aldığı' kanıtlanan ilk kişi olarak bildirildi.^[34]
• 22 Kasım
  • Angela Merkel, Almanya'nın ilk kadın Şansölyesi olarak göreve başladı.^[35]
  • Microsoft, Xbox 360'ı piyasaya sürdü.
• 23 Kasım - Ellen Johnson Sirleaf, Liberya genel seçimlerini kazandı ve onu Afrika'da demokratik olarak seçilmiş ilk kadın devlet başkanı yaptı.^[36]
• 28 Kasım - Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği konferansı Montreal'de yapıldı.^[37]
• 30 Kasım - Fransa'daki cerrahlar ilk insan yüzü naklini gerçekleştirdi ve Isabelle Dinoire bunu geçiren ilk kişi oldu.^[38]

Aralık[değiştir | kaynağı değiştir]

• 12 Aralık - Bilim adamları, nörolojik bozuklukların gerçekçi modellerini yapmak için az sayıda insan nöronuna sahip fareler yarattıklarını açıkladılar.
• 18 Aralık - Çad, Sudan'ın desteğiyle çeşitli isyancı güçlerin başkent N'Djamena'ya saldırmasının ardından iç savaşa girdi.
• 31 Aralık - 1998'den beri ilk kez 2005 yılını bitirmek için bir artık saniye daha eklendi; 23.59:60.^[39]

Doğumlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• 4 Ocak - Dafne Keen, İngiliz oyuncu
• 11 Ocak - Roksana Węgiel, Polonyalı şarkıcı, 2018 Eurovision Çocuk Şarkı Yarışması'nın kazananı
• 21 Şubat - Hong Hwa-ri, Güney Koreli oyuncu
• 25 Şubat - Arda Güler, Türk milli futbolcu
• 26 Şubat - Alexia (Hollanda prensesi), Hollandalı Willem-Alexander'ın ve Máxima Zorreguieta Cerruti'nin kızı
• 4 Ekim - Emir Berke Zincidi, Türk çocuk oyuncu
• 15 Ekim - Christian (Danimarka prensi)
• 31 Ekim - Leonor de Borbón, İspanya Kralı VI. Felipe ve eşi İspanya Kraliçesi Letizia Ortiz'in kızı
• 3 Aralık - Sverre Magnus, Norveç Veliaht Prensi Haakon ve eşi Mette-Marit'in oğlu

Ölümler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ocak[değiştir | kaynağı değiştir]

• 2 Ocak - Maclyn McCarty, Amerikalı genetikçi (d. 1911)
• 3 Ocak - Will Eisner, Amerikalı çizgi filmci, yazar ve girişimci (d. 1917)
• 15 Ocak - Victoria de los Ángeles, İspanyol soprano (d. 1923)
• 17 Ocak - Virginia Mayo, Amerikalı oyuncu (d. 1920)
• 19 Ocak - Lamont Bentley, Amerikalı oyuncu ve rap sanatçısı (d. 1973)
• 20 Ocak - Per Borten, 14. Norveç Başbakanı (d. 1913)
• 23 Ocak - Johnny Carson, Amerikalı televizyon sunucusu (d. 1925)
• 25 Ocak - Philip Johnson, Amerikalı mimar (d. 1906)
• 28 Ocak - Jacques Villeret, Fransız oyuncu (d. 1951)
• 29 Ocak - Efraim Kişon, İsrailli yazar ve yönetmen (d. 1924)

Şubat[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1 Şubat - John Vernon, Kanadalı oyuncu (d. 1932)
• 2 Şubat - Max Schmeling, Alman boksör (d. 1905)
• 3 Şubat
  • Ernst Mayr, Alman-Amerikalı biyolog (d. 1904)
  • Zurab Jvania, 4. Gürcistan Başbakanı (d. 1963)
• 4 Şubat - Ossie Davis, Amerikalı oyuncu, şair, yazar ve insan hakları aktivisti (d. 1917)
• 5 Şubat - Gnassingbé Eyadéma, 3. Togo Devlet Başkanı (d. 1935)
• 10 Şubat - Arthur Miller, Amerikalı oyun yazarı (d. 1915)
• 11 Şubat - Mary Jackson, Amerikalı matematikçi ve mühendis (d. 1921)
• 13 Şubat - Lucia dos Santos, Portekizli rahibe (d. 1907)
• 14 Şubat - Refik el-Hariri, Lübnan Başbakanı (d. 1944)
• 17 Şubat
  • Dan O'Herlihy, İrlandalı oyuncu (d. 1919)
  • Omar Sívori, Arjantinli futbolcu (d. 1935)
• 20 Şubat
  • Sandra Dee, Amerikalı oyuncu (d. 1942)
  • Hunter S. Thompson, Amerikalı gazeteci (d. 1937)
• 21 Şubat - Zdzislaw Beksinski, Polonyalı ressam, fotoğrafçı ve heykeltıraş (d. 1929)
• 22 Şubat - Simone Simon, Fransız oyuncu (d. 1910)
• 25 Şubat - Peter Benenson, İngiliz avukat ve Uluslararası Af Örgütü'nün kurucusu (d. 1921)

Mart[değiştir | kaynağı değiştir]

• 3 Mart - Rinus Michels, Hollandalı futbolcu ve antrenör (d. 1928)
• 6 Mart - Hans Bethe, Amerikalı oyuncu (d. 1918)
• 8 Mart - Aslan Mashadov, Çeçen ayrılıkçı lider, 3. İçkerya Çeçen Cumhuriyeti Devlet Başkanı (d. 1951)
• 14 Mart - Akira Yoshizawa, Japon origami ustası (d. 1911)
• 22 Mart - Kenzō Tange, Japon mimar (d. 1913)
• 26 Mart - James Callaghan, 70. Birleşik Krallık Başbakanı (d. 1912)

Nisan[değiştir | kaynağı değiştir]

• 2 Nisan - II. Ioannes Paulus, (d. 1920)
• 5 Nisan - Saul Bellow, Kanadlı-Amerikan yazar (d. 1915)
• 6 Nisan - III. Rainier, Monako prensi (d. 1923)
• 11 Nisan - Lucien Laurent, Fransız futbolcu (d. 1907)
• 19 Nisan - George Pan Cosmatos, Greko-İtalyan film yönetmeni ve senarist (d. 1941)
• 22 Nisan - Eduardo Luigi Paolozzi, İskoçyalı heykeltıraş ve artist (d. 1924)
• 23 Nisan - John Mills, İngiliz oyuncu (d. 1908)
• 24 Nisan - Ezer Weizman, 7. İsrail Devlet Başkanı (d. 1924)
• 26 Nisan - Maria Schell, Avusturyalı oyuncu (d. 1926)
• 28 Nisan - Chris Candido, Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1972)

Mayıs[değiştir | kaynağı değiştir]

• 12 Mayıs - Monica Zetterlund, İsveçli şarkıcı ve oyuncu (d. 1937)
• 13 Mayıs - George Dantzig, Amerikalı matematikçi (d. 1914)
• 17 Mayıs - Frank Gorshin, Amerikalı oyuncu, izlenimci ve komedyen (d. 1933)
• 20 Mayıs - Paul Ricœur, Fransız filozof (d. 1913)
• 26 Mayıs
  • Eddie Albert, Amerikalı oyuncu ve aktivist (d. 1906)
  • Sangoulé Lamizana, 2. Burkina Faso Devlet Başkanı ve 2. Başbakanı (d. 1916)

Haziran[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1 Haziran - George Mikan, Amerikalı basketçi (d. 1924)
• 6 Haziran - Anne Bancroft, Amerikalı oyuncu (d. 1931)
• 9 Haziran - Arjan Adarov, Altay yazar (d. 1932)
• 11 Haziran - Vasco Gonçalves, 103. Portekiz Başbakanı (d. 1921)
• 13 Haziran - Álvaro Cunhal, Portekizli politikacı (d. 1913)
• 20 Haziran - Jack Kilby, Amerikalı mühendis (d. 1923)
• 25 Haziran - Kâzım Koyuncu, Türk müzisyen (d. 1971)

Temmuz[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1 Temmuz - Luther Vandross, Amerikalı şarkıcı (d. 1951)
• 6 Temmuz - Claude Simon, Madagaskarlı-Fransız Nobel Ödüllü romancı ve eleştirmen (d. 1913)
• 17 Temmuz - Edward Heath, 68. Birleşik Krallık Başbakanı (d. 1916)^[40]
• 18 Temmuz - William Westmoreland, Amerikalı general (d. 1914)
• 21 Temmuz - Long John Baldry, Kanadalı müzisyen (d. 1941)
• 31 Temmuz - Wim Duisenberg, Hollandalı politikacı (d. 1935)

Ağustos[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1 Ağustos - Fehd, Suudi Arabistan Kralı (b. 1921)
• 6 Ağustos - Robin Cook, İngiliz politikacı (d. 1946)
• 7 Ağustos - Peter Jennings, Kanadalı-Amerikan haber spikeri (d. 1938)
• 8 Ağustos - Barbara Bel Geddes, Amerikalı oyuncu (d. 1922)^[41]
• 9 Ağustos - Matthew McGrory, Amerikalı oyuncu (d. 1973)
• 31 Ağustos - Joseph Rotblat, Polonyalı-İngiliz fizikçi (d. 1908)

Eylül[değiştir | kaynağı değiştir]

• 6 Eylül - Eugenia Charles, 3. Dominik Başbakanı (d. 1919)
• 14 Eylül - Robert Wise, Amerikalı yönetmen (d. 1914)
• 20 Eylül - Simon Wiesenthal, Avusturyalı Holokost'tan kurtulan kişi ve Nazi avcısı (d. 1908)
• 25 Eylül - Don Adams, Amerikalı oyuncu, komedyen ve yönetmen (d. 1923)

Ekim[değiştir | kaynağı değiştir]

• 10 Ekim - Milton Obote, 2. Uganda Devlet Başkanı (d. 1925)^[42]
• 17 Ekim - Ba Jin, Çinli yazar (d. 1904)
• 21 Ekim - Tara Correa-McMullen, Amerikalı oyuncu (d. 1989)
• 24 Ekim - Rosa Parks, Amerikalı sivil hakları aktivisti (d. 1913)^[43]
• 28 Ekim - Richard Smalley, Amerikalı Nobel Ödüllü fizikçi ve kimyager (d. 1943)^[44]

Kasım[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1 Kasım - Michael Piller, Amerikalı senaryo yazarı ve yapımcı (b. 1948)
• 2 Kasım - Ferruccio Valcareggi, İtalyan futbolcu ve menajer (b. 1919)
• 5 Kasım - John Fowles, İngiliz romancı (b. 1926)^[45]
• 11 Kasım
  • Mustafa Akkad, Suriyeli-Amerikan film yapımcısı (d. 1930)
  • Zamanbek Nurkadilov, Kazak politikacı (d. 1944)
• 13 Kasım - Eddie Guerrero, Meksikalı-Amerikan profesyonel güreşçi (d. 1967)
• 16 Kasım - Henry Taube, Kanadalı-Amerikan Nobel Ödüllü kimyager ve akademisyen (d. 1915)
• 24 Kasım - Pat Morita, Amerikalı oyuncu (d. 1932)
• 25 Kasım - George Best, Kuzey İrlandalı futbolcu (d. 1946)

Aralık[değiştir | kaynağı değiştir]

• 10 Aralık
  • Eugene McCarthy, Amerikalı politikacı (d. 1916)
  • Richard Pryor, Amerikalı stand-up komedyeni, oyuncu ve yazar (d. 1940)^[46]
• 26 Aralık - Vincent Schiavelli, Amerikalı oyuncu ve yemek yazarı (d. 1948)

Nobel Ödülleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Kimya - Robert Grubbs, Richard Schrock ve Yves Chauvin
• Ekonomi - Robert J. Aumann ve Thomas C. Schelling
• Edebiyat - Harold Pinter
• Barış - Muhammed el-Baradey
• Fizik - Roy Glauber, John Hall ve Theodor W. Hänsch
• Fizyoloji veya Tıp - Robin Warren ve Barry Marshall

İngilizce yeni kelimeler ve terimler[değiştir | kaynağı değiştir]

• didymo
• functional calculus
• glamping
• locavore
• microblogging
• pre-exposure prophylaxis
• ransomware
• rock snot
• sexting
• truther
• vodcast^[47]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• 2005'te Türkiye

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]