Asen Hanedanı (Bulgarca: Асеневци, Asenevtsi) 1185 ile 1280 arasında modern tarih yazımında İkinci Bulgar İmparatorluğu olarak adlandırılan bir Orta Çağ Bulgar devletini kurdular ve yönettiler.

Asen Hanedanı, 1185/1186 yılı başında İmparatorluk vergilerindeki artışın neden olduğu Bizans İmparatorluğu'na karşı bir ayaklanma sonrasında Bulgaristan'ın liderleri olarak ortaya çıktılar.

Asen hanedanının ilk hükümdarları (özellikle Kaloyan) kendilerinden "Bulgarların ve Ulahların İmparatoru" olarak söz ettiler. Daha sonra hükümdarlar, özellikle de başarılı II. İvan Asen, kendilerine "Bulgarların ve Yunanların Çarı (İmparatoru)" adını verdiler.

Asen ailesinin bazı üyeleri, on üçüncü ile on dördüncü yüzyıllarda Bizans hizmetine girdi.

Kökenleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Hanedanlığın kökenleri, özellikle üç Asen kardeşin (Theodore Petr, I. İvan Asen ve Kaloyan) etnik kökenleri, tarihçiler arasında hala tartışılan bir tartışma kaynağıdır. Kökenlerine ilişkin üç ana hipotez vardır:^[1]

1. Kuman kökeni, Asen dahil olmak üzere hanedandaki bazı isimler Kuman dilinden türemiştir. Kuman grupları, 10. ve 13. yüzyıllar arasında Balkanların birçok bölgesinde yerel nüfusla yerleşmiş ve karışmış ve diğer ardışık Bulgar hanedanlarını da (Terterler ve Şişmanlar) kurmuşlardır.^[2][3][4][5]
2. Bulgar kökeni, Tüm yerel kaynakların (13. yüzyıldan itibaren^[6]) ağırlıklı olarak Bulgaristan, Bulgarlar ve Bulgar terimlerini kullandığını düşünen Bulgar tarihçiler arasında yaygın olan, çar Kaloyan'ın kökenini Birinci Bulgar İmparatorluğu'nun yöneticilerine daynadırma iddiasına dair bir görüş.^[7]
3. Ulah kökeni,^{[8][9][10][11][12]} iddialarını Batı Haçlı Seferi vakayinamelerine ve Papa III. Innocentius ile Kaloyan arasındaki mektuplara dayandıran Rumen tarihçiler tarafından desteklenen bir görüştür^[13][6]

Kendi idari belgelerinde ve yazışmalarında, üç yönetici kendilerini Bulgar Çarları Samuil, I. Petr ve I. Simeon'in soyundan geldiklerini ve halefleri olarak ve Birinci Bulgar İmparatorluğu'nun devamı olarak kurdukları devlet olarak görüyorlardı. Ancak bu, İmparatorluk tahtı için meşruiyetlerini ilan etmenin bir yolu olabilir.

Papa, 1199 tarihli bir yazışmada, Kaloyan'ın "Roma kökenli" olmasından bahsediyor. Bununla birlikte, gerçek metinde Nos autem audito quod de nobili urbis Romae prosapia progenitores tui originem traxerint ("Atalarınızın Roma şehrinden soylu bir aileden geldiğini duyduk") söylediği düşünüldüğünde, genellikle Papa'dan Kaloyan'a basitçe gizli bir iltifat olarak kabul edilir ve bu iddia reddedilir.

Papa III. Innocentius, 1204'te Bulgar Kralı Kaloyan'a (Calojoannes) yazdığı mektupta ona "Bulgarlar ve Ulahlar Kralı" (rex Bulgarorum et Blachorum); Papa'ya yanıt verirken, kendisine imperator omnium Bulgarorum et Blachorum ("Tüm Bulgarların ve Ulahların İmparatoru") adını verdi, ancak kendisi imparator imperator Bulgariae Calojoannes ("Bulgaristan İmparatoru Kaloyan") olarak imza attı; ayrıca, Veliko Tırnovo başpiskoposu kendisine totius Bulgariae et Blaciae Primas ("Tüm Bulgar ve Ulah diyarlarının Birincisi") adını verdi.

Rumenler, Ulah ayaklanmadaki rolünün altını çizerken, Bulgar tarih yazımı bunu kabul etmez. Ancak bilimsel tartışma, 12-13. Yüzyılda var olmayan 19-20. Yüzyıl yer alan milliyetçi rekabeti yansıtır. Ulahlar ve Bulgar Slavlar ortaklaşa Bulgaristan'da yaşadılar ve acı çeken her iki grup, lider "ırkından" bağımsız olarak bir lider altında ortak davaya karşı birleşti. Asen kardeşler Tırnovo çevresindeki dağlık bölgelerdeki Ulah nüfusu ile ilişkilendirildi, Nikitas Honiatis Ulah şamanlarını isyan sırasında kaydeder, ancak etnik kökenlerine rağmen Bulgarlar, Ulahlar ve Kumanların ortak bir girişimiydi.^[14]

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Hanedanın adı, kardeşlerden biri olan I. Asen'den gelmektedir. Etimoloji büyük olasılıkla Kuman Türkçesi kökenlidir, "güvenli, sağlam, sağlıklı" anlamına gelen "esen" kelimesinden türemiştir ve Belgun lakabı Türkçe "bilge" anlamına gelen "bilgün" kelimelerinden türemiş gibi görünmektedir. Bu ilişkiye daha fazla destek, 12. yüzyılın sonundan Aynoroz'da bulunan Büyük Lavra Manastırının bazı Kuman stratiotes'lerinin bazıları ile olan problemlerinin yer aldığı sözleşmelerde bulunur, burada "Asen", konuya dahil Kumanlardan birinin adı olarak listelenmiştir.^[15]

Başka bir araştırma, anlamlı olan tek ismin İniş (nesil) olduğunu ve kelimenin neredeyse sadece Kıpçak Türkleri'nin dillerinde bulunabileceğini göstermektedir..^[16]

Asen Hanedanı'ndan gelen Bulgar imparatorları[değiştir | kaynağı değiştir]

Bizans kolu[değiştir | kaynağı değiştir]

Bizans'taki Asenler büyük ölçüde, İvaylo'nun ayaklanmasının ivme kazandığı 1280'de Konstantinopolis'e kaçmadan önce kısa bir süre Bulgaristan İmparatoru olarak hüküm süren III. İvan Asen'in soyundan gelir.

VIII. Mihail hükümdarlığında bir Despot olan III. İvan Asen, Bizans İmparatoru'nun en büyük kızı İrini Paleologina ile evliydi. Çiftin beş oğlu ve iki kızı, Paleologos Hanedanı ile birlikte zamanlarının en saygın Bizans soylu ailelerinden birinin atasıdır. Bizanslı Asenleri arasında üçü despot, üçü sebastokrator, ikisi panhypersebastos, birisi megadük ve ikisi megas primikerios unvanını taşıyordu.^[17] Yunancada, aile adının erkek formu Ἀσάνης (Asanis) ve dişi Ασανίνα (Asanina) olarak kullanılır.

Daha küçük bir dal, İznik İmparatoru II. Theodoros'un karısı ve II. İvan Asen'in kızı olan Eleni Asenina'dan gelmektedir.^[18]

Bizanslı Asenler, Kantakuzinos, Dukas, Laskaris, Tornikios ve Raoul aileleri de dahil olmak üzere diğer önde gelen soylu hanedanlar ile evlendiler. Bizans İmparatorluğu'ndaki Asen ailesinin önemli üyeleri şunlardır:

• Andronikos Asen, Mora epitropos'u (1316-1322)
• İrini Asanina, Bizans imparatoru VI. İoannis'in eşidir. (1347-1354)
• Matheos Asanis Kantakuzinos, Bizans ortak imparatoru (1353-1357)
• Matheos Paleologos Asenis, Korinth Lordu (1454-1458)

Bulgaristan'ın son çarı II. Simeon, bu daldan Kantakuzinos, Brankovici aileleri aracılığıyla gelmektedir.

Diğer yerlerdeki Bizanslı Asenler[değiştir | kaynağı değiştir]

Bizanslı Asenler, Frank Yunanistan, Theodoro Prensliği, Moldavya Prensliği, Napoli Krallığı ve Aragon Krallığı'na kadar yayıldı.^[17]

• Eudoxia Laskarina Asanina (1248-1311), İznik prensesi, Ventimiglia ve Tende Kontesi, Aragon'da rahibe
• Helena Asanina Kantakuzini, Salona kontesi (1380-1394)
• Andronikos Asen Zaccaria, Achaea prensi (1386 öncesi-1401)
• Thomas Asen Paleologos, Napoli'de sürgün ve ktetor
• Maria Asanina Palaiologina, Moldavya prensesi (1472-1477)

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Bulgaristan tarihi
• Bulgar hükümdarların listesi
• Aşina

Wikimedia Commons'ta Asen Hanedanı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

Genel

• Božilov, Ivan (1985). Familijata na Asenevci (1186-1460) (Bulgarca). Sofya: Bulgar Bilimler Akademisi. OCLC 14378091. 
• Vasary, Istvan (2005) "Cumans and Tatars", Cambridge University Press: pp. 34–42
• Stephenson, Paul (2000) "Byzantium's Balkan Frontier — A Political Study of the Northern Balkans, 900–1204" pp. 289–300
• History of the Byzantine Empire, A. A. Vasiliev 1935
• Djuvara, Neagu (2008). O scurta istorie a romanilor povestita celor tineri (İngilizce). Humanitas. ISBN 978-973-50-2591-5. 
• Stelian Brezeanu, Istoria Imperiului Bizantin, Bucuresti, MERONIA, 2007
• Boldur, Alexandru (1990). Istoria Basarabiei (Rumence). Bucuresti: Editura Frunza. 
• Wolff, Robert Lee (April 1949). "The Second Bulgarian Empire. Its Origin and History to 1204". Speculum (İngilizce). The University of Chicago Press. 24 (2): 167-199t. doi:10.2307/2848560. JSTOR 2848560. 
• Fine, John (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (İngilizce). University of Michigan Press. ISBN 9780472082605. 2 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2021.