Giray Hanedanı

Giray Hanedanı
l-i Cengiz
Giray Hanedanı; l-i Cengiz
Ülke	Kırım
Milliyet	Tatar
Kuruluş	1441
Kurucu	I. Hacı Giray
Yıkılış	1783
Son hükümdar	Şahin Giray
Unvan(lar)	Han

Giray Hanedanı (Kırım Tatarcası: Geraylar) ya da l-i Cengiz, Kırım hanlarının mensubu bulunduğu hanedanın adı (15-18 yüzyıl). 'Cengiz Han'ın soyundan gelen Giray Hanedanı'nın kurucusu olarak 1449 tarihi temel alınır ve kurucusu I. Hacı Giray Han kabul edilir. Cengiz Han geleneğinden gelen Altın Ordu Hanlığının, Kazan Hanlığı ve Kırım Hanlığı olarak bölünmesi üzerine, 'Giraylar' tarih sahnesine çıkar. Giraylar'dan seçilen hükümdar 'Han' unvanını taşır. Hanlığın merkezi bu gün Ukrayna sınırları içerisinde kalan, Kırım'ın Bahçesaray şehridir. Bahçesaray'da bulunan ve günümüze kadar korunabilen Hansaray hanların yönetim merkezidir. Hanedanda, Han'dan sonra tahta geçecek veliaht Kalgay unvanına sahiptir.

I. Mengli Giray döneminde Osmanlı İmparatorluğu 'na bağlanır. Sahip Giray Hanlığın baş kentini Eski Kırım şehrinden Bahçesaray'a taşır.

Giray hanedana mensup hanlardan sonra hükümdarlığı üstlenecek 'Kalgay'ın kim olacağı, Kırım'da Mirza adı verilen (Şirin, Barın, Кıpçak, Argın) gibi diğer 'soylu' ailelerin temsilcileri tarafından seçilir. Kalgay adaylarına Nureddin adı verilirdi. 'Mirzalar' adı verilen bu ailelerin mensubu beyler, Kırım'daki iktidarın 'Hanla' birlikte diğer unsurlarıdır.

Osmanlı Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Osmanlı diplomasi geleneğine göre Giray Hanedanı üyeleri, Osmanlı Hanedanı mensuplarının ardından Osmanlı İmparatorluğu hiyerarşisinde ikinci sırada yer alırdı.

"Eğer Roma ve Bizans üç önemli emperyal değerin ikisini temsil ediyorsa, üçüncüsü Cengiz Han soyudur... Eğer Osmanlı büyüdüyse, bunda Cengiz soylu Giraylar'ı mirasının etkisi büyüktür" (Sebag Montefiore Prince of Princes: The Life of Potemkin. London, 2000).

15. ve 16. yüzyılda Osmanlı diplomasisina göre protokolde Giray Han Osmanlı Sultanı'nın ardından gelmekteydi ve Vezir-i Azam'dan bir üst seviyedeydi. Semiz Mehmet Giray'ın, isyanından sonra protokoldeki seviyesi Vezir-i Azam seviyesine düşürüldü.

Osmanlı Diplomasisi ve Giraylar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kırım Han'ı İstanbul'a geldiğinde kendisine görkemli törenler yapılır. Osmanlı Hakanı, üç adım öne çıkarak kendisini karşılar. Kırım Hanı, iki tuğ, iki sancak ve yedi kat mehter sahibidir. Kırım ordusu, Osmanlı ordusuna katıldığında da, top ve tüfek atışlarıyla karşılanır. Rumeli Beylerbeyi bütün maiyetiyle karşılamaya çıkar; Ordugâhın girişinden itibaren bütün rikab-ı hümâyun ağaları, at üstündeki Hanın sağ ve solunda yaya olarak yürürler.

Osmanlı Hakanının oturduğu Otağ-ı Hümâyun'a yaklaşınca vezirler karşılar ve Otağa götürürler. Kırım Hanı atından iner; Vezir-i âzam, Hanın koltuğuna girerek huzur-u hümâyuna çıkarır. Osmanlı Hakanı, "Hoş geldin Han kardeş" diyerek iltifat eder. Bütün bunlar sadece Kırım Hanı için uygulanan en yüksek protokoldür.Kırım ve Kırımlılar Kültür ve Turizm Bakanlığı,'Kırım ve Kırımlılar' maddesi.

Hanedanın Düşüşü[değiştir | kaynağı değiştir]

Kırım'ın Ruslar tarafından ilhak edilmesi üzerine Giray Hanedanı mensupları Türkiye'ye göç etti. Bazıları Avrupa'ya yerleşti. Son han, Şahin Giray'ın büyük oğlu ve büyük kızı ise Bursa ve Istanbul'a yerleşti. Hanedan Kırım Hanlığının 1783 yılında sona ermesi ile son han Şahin Giray ile iktidarını tamamladı.

Giray Hanedanı listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Hanlık Süresi	İsim	Han Oluşu
1427 ve 1441—1456	I. Hacı Giray	İlk Saltanatı
1456	Hayder
1456-1466	I. Hacı Giray	İkinci Saltanatı
1466-1467	Nur Devlet	İlk Saltanatı
1467	I. Mengli Giray	İlk Saltanatı
1467-1469	Nur Devlet	İkinci Saltanatı
1469-1475	I. Mengli Giray	İkinci Saltanatı
1475-1476	Nur Devlet	Üçüncü Saltanatı
1476-1478	Hanedanlık Kesintiye Uğradı
1478-1515	I. Mengli Giray	Üçüncü Saltanatı
1515-1523	I. Mehmed Giray
1523-1524	I. Gazi Giray
1524-1532	I. Saadet Giray
1532	I. İslam Giray
1532-1551	I. Sahib Giray
1551-1577	I. Devlet
1577-1584	II. Mehmed Giray
1584	II. Saadet Giray
1584-1588	II. İslam Giray
1588-1596	II. Gazi Giray	İlk Saltanatı
1596	I . Fetih Giray
1596-1607	II. Gazi Giray	İkinci Saltanatı
1607-1608	Тoktamış Giray
1608-1610	I. Selâmet Giray
1610-1623	Canıbek Giray	İlk Saltanatı
1623-1628	III. Mehmet Giray	†
1628-1635	Canıbek Giray	İkinci Saltanatı
1635-1637	İnayet Giray
1637-1641	I. Bahadır Giray
1641-1644	IV. Mehmet Giray	İlk Saltanatı
1644-1654	III. İslam Giray
1654-1666	IV. Mehmet Giray	İkinci Saltanatı
1666-1671	Adil Giray
1671-1678	I. Selim Giray	İlk Saltanatı
1678-1683	Murat Giray
1683-1684	II. Hacı Giray
1684-1691	I. Selim Giray	İkinci Saltanatı
1691	III. Saadet Giray
1691-1692	Safa Giray
1692-1699	I. Selim Giray	Üçüncü Saltanatı
1699-1702	II . Devlet Giray	İlk Saltanatı
1702-1704	I. Selim Giray	Dördüncü Saltanatı
1704-1707	III. Gazi Giray
1707-1708	I. Kaplan Giray	İlk Saltanatı
1709-1713	II . Devlet Giray	İkinci Saltanatı
1713-1715	I. Kaplan Giray	İkinci Saltanatı
1716-1717	III. Devlet Giray
1717-1724	IV. Saadet Giray
1724-1730	II. Mengli Giray	İlk Saltanatı
1730-1736	I. Kaplan Giray	Üçüncü Saltanatı
1736-1737	II. Fetih Giray
1737-1740	II. Mengli Giray	İkinci Saltanatı
1740-1743	II. Selamet Giray
1743-1748	II. Selim Giray
1748-1756	Arslan Giray	İlk Saltanatı
1756-1758	Halim Giray
1758-1764	Kırım Giray	İlk Saltanatı
1765-1767	III. Selim Giray	İlk Saltanatı
1767	Arslan Giray	İkinci Saltanatı
1767-1768	Maksud Giray
1768-1769	Kırım Giray	İkinci Saltanatı
1769-1770	IV. Devlet Giray	İlk Saltanatı
1770	II. Kaplan Giray
1770-1771	III. Selim Giray	İkinci Saltanatı
1771-1775	II. Sahib Giray
1775-1777	IV. Devlet Giray	İkinci Saltanatı
1777-1782	Şahin Giray	İlk Saltanatı

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Giray Hanedanı nedir?, Giray Hanedanı anlamı nedir?, Giray Hanedanı ne demektir?