Theodoro Yunanca: Αὐθεντία πόλεως Θεοδωροῦς καὶ παραθαλασσίας Theodoro Şehri ve Denizcilik bölgesi Lordluğu
erken 14. yüzyıl-1475
Arma
Tür	Prenslik
Başkent	Mangup (Doros, Theodoro)
Yaygın dil(ler)	Yunanca (resmi), ayrıca Kırım Gotçası, Kipçakça ve diğerleri
Resmî din	Ortodoks Hristiyanlık
Hükûmet	Monarşi
Prens
• 1350'ler Vasily • 1475 Aleksandros
Tarihî dönem	Geç Orta Çağ
• Prensliğin ilk kez zikredilmesi erken 14. yüzyıl • Osmanlı fethi 1475
Öncüller Ardıllar Trabzon İmparatorluğu Osmanlı İmparatorluğu
Günümüzdeki durumu	Kırım konusunda, Ukrayna ile Rusya arasında toprak anlaşmazlığı söz konusudur. Bu anlaşmazlık sonucunda Rusya, Kırım'ı ilhak etmiştir.[1]

Theodoro Prensliği (Yunanca: Πριγκιπάτο της Θεοδωρούς), ayrıca Gothia (Yunanca: Γοτθία) ya da Theodoro-Mengüp Prensliği,^[2] olarak da bilinir, Yunanca konuşan^[3] bir prensliktir, Kırım'ın güneybatısında yer alır. Başkenti, Mangup (Doros, Theodoro) kalesidir. Prensliğin, Trabzon İmparatorluğu ile yakın ilişkileri vardı.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

12. yüzyılın sonlarında Kırım yarımadası Bizans İmparatorluğu'ndan kopmuştu, ancak 1204'teki Konstantinopolis'in düşmesinden kısa bir süre sonra Trabzon İmparatorluğu'nun Perateia bölgesine dahil oldu.^[4] Bu bağımlılık hiçbir zaman çok güçlü olmamıştı ve nihayetinde 1238'de yarımadaya gelen Moğollar,^[5] doğusunu işgal ettiler ve Gothia da dahil olmak üzere batı yarısına da haraç uyguladılar.^[6] Bu haraç dışında, idari meseleleri yerli halkın ellerine bıraktılar, bu nedenle etkileri sınırlıydı.^[7] Gothia Prensliği ilk kez, III. Andronikos (h. 1328-1341) döneminde "Gothia Prensi" varlığını kaydeden Bizans sonrası tarihçi Theodore Spandounes tarafından önerilen en erken tarih olarak 14. yüzyıl başlarında zikredilmiştir. Daha başka referanslar, 14. yüzyıl boyunca gerçekleşmiştir, birkaç akademisyen, Mavi Sular Muharebesi'ndeki (yaklaşık 1362/3) üç Tatar prensinden biri olan prensinden biri olan "Dmitri" isimliyi Gothia Prensi olarak tanımlar. Bu durumda, isim muhtemelen Mangup'un Tatar lordunun vaftiz adı olabilir.^[8] "Theodoro" (Θεοδωραω isminin bozulmuş hali) ismi ilk kez yaklaşık 1361/2 ve sonra yine 1374 tarihli bir Ceneviz belgesinde "Theodoro Mangop" olarak gözükür.^[9] A. Mercati tarafından formun Yunanca "Theodoroi" çoğul kelimenin bozulmuş hali olduğu, Theodor Stratelates ve Theodor Tiron isimleri ifade etiğini öneririlirken fakat N. Bănescu, bölgenin Orta Çağ ismine ithafen, kesin Yunanca bir isim olan τὸ Δόρος (Doros'a) veya τὸ Δόρυ (Dory'e)^[10] kelimelerinin sonucu olduğuna dair alternatif bir açıklama önerdi.^[11] Kökeni ne olursa olsun, isim bu şekilde kaldı: 1420'lerde prensin resmi unvanı "Theodoro Şehri ve Denizcilik bölgesi Lordluğu" (Yunanca: αὐθέντης πόλεως Θεοδωροῦς καὶ παραθαλασσίας) şeklinde okunurken,^[12] sözel olarak yerli halk tarafından "Theodoritsi" (Yunanca: Θεοδωρίτσι, "küçük Theodoro") olarak adlandırılırdı.^[13]

1395 yılında Timur Kırım yarımadasını istila etti, Gothia'nın başkenti Theodoro dahil birçok kasabayı yok etti.^[14] 1404 yılında Timur'un ölümünün ardından, Ceneviz'in istikrarsızlığı ve Karadeniz kolonilerini ihmalinden ve aynı zamanda Kırım Hanlığı'nın yükselişinden yararlanarak Karadeniz'in en önemli güçlerinden biri haline geldi. 1432 yılında Gothia, Ceneviz'e karşı Venedik'in yanında yer aldı.^[15]

Prensliğin kuzeyindeki Altın Orda Devleti ile barışçıl ilişkileri vardı, yıllık haraç ödüyorlardı, ancak güneydeki Ceneviz Gazaria kolonileriyle kıyılara erişim ve Kırım limanlarından geçen ticaret konusunda sürekli bir mücadele içerisindeydiler. Batıda Yamboli'den (Balıklava) doğudaki Aluston'a (Aluşta) kadar uzanan kıyı arazisinin dar bir şeridi başlangıçta prensliğin bir parçasıyken kısa bir süre sonra Ceneviz kontrolü altına girdi. Yerel Rumlar bu bölgeye Parathalassia (Yunanca: Παραθαλασσια, "deniz kıyısı") diyorlarken Ceneviz hükümdarlığı altında Gothia Kaptanlığı olarak biliniyordu. Güney kıyısında limanları kaybettikten sonra Gothia, Çernaya Nehri'nin ağzına Avlita adlı yeni bir liman inşa etti ve Kalamita (günümüzde İnkerman) kalesiyle bu liman güçlendirdi.

6 Haziran 1475 günü Osmanlı komutanı Gedik Ahmed Paşa, Kefe'yi ve o yılın sonunda altı aylık kuşatmadan sonra Mangup'u fethetti. Kırım'ın kalanının çoğu Osmanlı vassalı Kırım Hanlığı'nın parçası olurken, Theodoro'nun ve güney Kırım doğrudan Bâb-ı li yönetimine girdi.

Theodoro Prensleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarihçi Aleksandr Vasilyev, ilk prensi y. 1362/3 Mavi Sular Muharebesi'nde bulunan Demetrios olarak tanımlamaktadır. Vasilyev'e göre, muhtemelen yaklaşık aynı zamanda Mangup surlarında "Theodoro" adını taşıyan taş yazıtı yaptıran hekatontarh Khuitani ile aynı kişidir.^[16]

Demetrios'tan sonraki prensler sadece Rus kaynaklarında görülür. Prens Stefan ("Stepan Vasilyeviç Khovra"), 1391 veya 1402'de oğlu Gregorios ile birlikte Moskova'ya göç etti. Onun soyadı, ondan önce prens olarak (ve muhtemelen Demetrios'un oğlu olan) Basileios adında bir babanın varlığını ima eder. Stefan ve Gregorios keşiş oldular ve Gregorios daha sonra Moskova'da Simonov Manastırı'nı kurdu. Rus Khovrin ve Golovin soylu aileleri onların soyundan geldiğini iddia ederler.^[17][18] Gothia'da Stefan'ın yerine bir başka oğlu I. Aleksios öldüğü 1444–45 ya da 1447' kadar hüküm sürdü. Aleksios'un ardılı en büyük oğlu İoannis, Bizans İmparatorluk hanedanı Paleologos ile soylu Asanes ve Tzamplakon aileleriyle bağlantılı Maria Asanina ile evlendi. Çiftin yaklaşık 1446/7 yılında genç yaşta ve muhtemelen Trabzon'da ölen Aleksios isimli bir oğulları oldu. "Prens'in oğluna" (Yunanca: τῷ Αὐθεντοπούλῳ) başlıklı kitabesi, İoannis Eugenikos tarafından yazılmıştır ve ailenin şeceresi hakkında eşsiz verileri sunmaktadır.^[17][19] İoannis'un hükümdarlığı çok kısa gibi görünüyor, ya da gerçekten de saltanat geçirmemiş olabilir - A. Vasiliev, Aleksios öldüğün de Trabzon'a gitmek için Gothia'dan ayrıldığını tahmin etmektedir^[20] - bu yüzden I. Aleksios'un bir başka oğlu Olubei, yaklaşık 1447 yılında prens olmuş ve yaklaşık 1458 yılına kadar hüküm sürmüştür.^[21] I. Aleksios'un kızkardeşi Maria 1426 yılında Trabzon imparatoru David'in ilk karısı olmuştur.^[17][22]

Olubei yaklaşık 1458 yılından sonra zikredilmemiştir ve bir süre hiçbir prens bilinmemektedir; Ceneviz evraklarında yalnızca "Theodoro Lordu ve kardeşleri" (dominus Tedori et fratres ejus) ifadesi geçer.^[23] 1465 yılında, Prens İsaakios zikredilir, muhtemelen Olubei'nin oğludur ve dolayısıyla muhtemelen yaklaşık 1458'den itibaren hüküm sürmektedir.^[24] Osmanlı tehlikesi karşısında, Kefe'deki Cenevizliler ile uzlaştı ve kız kardeşi Maria'yı Boğdan hükümdarı III. Ştefan ile evlendirdi.^[25] Ancak sonraki yıllarda giderek artan Osmanlı yanlısı tutumu, kardeşi Aleksandros tarafından III. Ştefan'ın desteğiyle devrilmesine yol açtı.^[26] Bu Theodoro'yu kurtarmak için çok geç geldi: Aralık 1475'te, Kırım kıyısı boyunca diğer Hristiyan kalelerini fethettikten sonra, Osmanlılar üç aylık bir kuşatmadan sonra şehri ele geçirdi. Aleksandros ve ailesi esir alınıp, İstanbul'a götürüldü.^[27]İstanbul'da başı kesilerek idam edildi. Oğlu İslam'a devşirildi, karısı ve kızları da Sultan'ın haremine katıldı.^[28]

Kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

Gothia'nın nüfusu, çoğu Ortodoks Hristiyanlığ'a ve Helen kültürüne bağlı olan Yunanlar, Kırım Gotları, Alanlar, Ön Bulgarlar, Kumanlar, Kıpçaklar ve diğer etnik grupların bir karışımıydı. Prensliğin resmi dili Yunanca idi.

Gothia'da çeşitli kültürel etkiler görülebilir: mimarisi ve Hristiyan duvar resimleri esas olarak Bizans tarzıdır, ancak bazı kaleleri hem yerel hem de Ceneviz bir karakter sergilemektedir. Bölgede bulunan yazılı mermer levhalar Bizans, İtalyan ve Tatar dekoratif unsurların bir karışımı ile süslenmiştir.^[29]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Mora Despotluğu
• İstanbul'un Fethi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

Genel

• Albrecht, Stefan (2013). "Ein Spielball der Mächte: Die Krim im Schwarzmeerraum (VI.-XV. Jahrhundert)". Stefan Albrecht, Michael Herdick (Ed.). Die Höhensiedlungen im Bergland der Krim. Umwelt, Kulturaustausch und Transformation am Nordrand des Byzantischen Reiches (Almanca). Schnell & Steiner. ISBN 978-3-7954-2768-9. KB1 bakım: Editörler parametresini kullanan (link)
• Beyer, Hans-Veit (2001). История крымских готов как интерпретация Сказания Матфея о городе Феодоро [History of the Crimean Goths as an interpretation of the Tale of Matthew on the city of Theodoro] (Rusça). Yekaterinburg: Ural University Press. ISBN 5-7525-0928-9. 
• Bryer, Anthony M. (1970). "A Byzantine Family: The Gabrades, c. 979 – c. 1653". University of Birmingham Historical Journal (İngilizce). Cilt XII. Birmingham. ss. 164-187. 
• Pritsak, Omeljan (1991). "The Oxford Dictionary of Byzantium". Alexander Kazhdan (Ed.). The Oxford Dictionary of Byzantium (İngilizce). Oxford ve New York: Oxford University Press. ss. 654–655. ISBN 0-19-504652-8. 
• Vasilyev, Aleksandr A. (1936). The Goths in the Crimea (PDF) (İngilizce). Cambridge, Massachusetts: The Mediaeval Academy of America. ^{[ölü/kırık bağlantı]}
• Vasilyev, A. V.; Avtushenko, M. N. (2006). Загадка княжества Феодоро [The riddle of the principality of Theodoro] (Rusça). Sevastopol: Bibleks. ISBN 9789668231643. 
• Fadeyeva, Tatiana M.; Shaposhnikov, Aleksandr K. (2005). Княжество Феодоро и его князья [The Principality of Theodoro and its princes] (Rusça). Simferopol: Biznes-Inform. ISBN 9789666480616. 
• Karpov, Sergei P. (1996). "The Crimeans". Sigfried J. de Laet (Ed.). History of Humanity: From the seventh to the sixteenth century (İngilizce). Routledge. ss. 672-676. KB1 bakım: Editörler parametresini kullanan (link)
• Kołodziejczyk, Dariusz (2011). The Crimean Khanate and Poland-Lithuania: International Diplomacy on the European Periphery (15th-18th Century). A Study of Peace Treaties Followed by Annotated Documents (İngilizce). Leiden: Brill. ISBN 9789004191907. 30 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2020. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Brief history of Theodoro Principality (Mangup) ENG
• ISOPE. Ancient Inscriptions of the Northern Black Sea24 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (also features inscriptions from Theodoro)

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Beyer, Hans-Veit (2003). "Die Erzählung des Matthaios von der Stadt Theodoro". Byzantinische Zeitschrift (Almanca). Cilt 96. ss. 25-56. 5 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2020.