Engellilik

Engelli, yaralanma ya da fiziksel veya zihinsel bir rahatsızlık nedeniyle bazı hareketleri, duyuları veya işlevleri kısıtlanan kişidir.^[1]^[2] Engeller doğuştan gelebilir veya sonradan geçirilen hastalıklar sonucu ortaya çıkabilir. Dünya Sağlık Örgütü'nün İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması'na göre engelli olma hâli için yeti yitimi terimi kullanılır. Engelliler; vücudun duyusal, işlevsel, zihinsel ve ruhsal farklılıkları öne sürülerek; toplumsal veya yönetimsel tutum ve tercihler sonucu, yaşamın birçok alanında kısıtlama ve engellerle karşılaşabilirler. Birçok toplumlarda en yaygın ayrımcılık türlerinden biridir.

Engellilik farklı topluluklarda farklı anlamlara gelebilecek tartışmalı bir mefhumdur.^[3] Bu kavram Medikal Model'e göre tıp gibi alanlar tarafından düzeltilme ya da iyileştirme gerekliliği görülen fiziksel ya da zihinsel nitelikler; ve Sosyal Model'e göre engellilere karşı ön yargılı tutumları olan (ableist) toplumun dayattığı kısıtlamalar anlamına gelir. Bireyin günlük hayatını idame ettirme kabiliyetine dair fikir veren Fizyolojik Fonksiyonel Kapasite (PFC) engel ile yaşamını sürdüren bireylerin etiketlenmeye maruz kalmamalarına yönelik önemli bir ölçüm mekanizmasıdır.

Tanımlama[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkçe'de yeti yitimini tanımlamak için sakat, çürük, özürlü ve malul gibi çok çeşitli sözcükler kullanılır. Bunların bir kısmı engelli toplumu tarafından incitici bulunsa da zaman zaman resmî yayınlarda dahi yer alır. Örneğin askere elverişli olmama durumunu belirtmekte kullanılan çürük sözcüğüne çeşitli askerî belgelerde rastlanır.^{[kaynak belirtilmeli]} Türkiye'de özürlü ve sakat sözcüklerinin resmî kullanımı bir yasa ile iptal edilmiştir.^[4]

1990 yılı Engelli Amerikalılar Yasası'nın amaçları doğrultusunda, ABD Eşit İstihdam Fırsatı Komisyonu düzenlemeleri bir koşullar listesi sağlar. Liste bunlardan oluşur: tekerlekli sandalye, engelli rampası, engelli yürüteç, koltuk değneği kullanıcıları, kör ve duyma kaybı, zekâ geriliği, suskun, sarsıntı sonrası sendromu, travma, kontüzyon ve ampütasyon yaşayanlar, protez takanlar, otizm, kanser, serebral palsi, diyabet, epilepsi, felç, inme, HIV/AIDS, multipl skleroz, kas distrofisi, ruhsal bozukluk, majör depresif bozukluk, bipolar bozukluk, travma sonrası stres bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk, şizofreni hastaları engelli sayılır.

Sosyal boyut[değiştir | kaynağı değiştir]

Engellilerin en büyük problemlerinden biri, sosyal çevrenin bireye yaklaşma biçimidir. Hafif engelli durumda olanlar kendi özel ihtiyaçlarını (yemek, tuvalet vs.) karşılayabilirler. Ağır engelliler ise özel veya yaşamsal ihtiyaçlarını ancak bir başkasının yardımıyla karşılayabilirler.

Çeşitleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel hatlarıyla ele alınırsa 3 ana türde engellilik durumu söz konusudur. Vücudun bütünselliği anlamındaki bir engelin dolaylı olarak birçok farklı ve değişik şekillerde bireye engeller oluşturduğu görünmektedir. Görünmez engellilik hemen belirgin değildir, tipik olarak kronik hastalıklar ve günlük yaşamın normal aktivitelerini önemli ölçüde bozan durumlardır. İstihdam ayrımcılığı, akıl hastalığı teşhisi konan kişiler arasındaki yüksek işsizlik oranında önemli bir rol oynadığı bildirilmektedir.

Fizyolojik engel[değiştir | kaynağı değiştir]

Kişi,doğuştan veya sonradan geçirdiği hastalık veya kaza nedeniyle vücut içerisinde yer alan hayati organların fonksiyon yetersizliği nedeniyle oluşan durumunda kişi fizyolojik olarak engelli olmaktadır. Mobilite bozuklukları, solunum bozuklukları, organ yetmezlikleri bunun örnekleridir.

Zihinsel - nörolojik kontrol problemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğuştan veya sonra işitme veya görme engelli veya daha geniş kapsamda beyin ile ilgili algılama ve algıladığını doğru yorumlayamama durumları, algısal engellilik sınıfına girer. Bunların arasında öğrenme bozuklukları, dikkat yetersizlikleri/eksiklikleri, görme bozuklukları (körlük), işitme bozuklukları (sağırlık), psikiyatrik bozuklukları (duygusal algı bozuklukları, sosyal bozukluklar; algılananları yorumlayamama sorunları, yanlış dürtülenme vb.) sayılabilir.

Fiziksel engel[değiştir | kaynağı değiştir]

Teknik olarak vücut yaşam fonksiyonlarını fazla etkilemeyen el ayak gibi uzuv kaybı veya uzuv felçi gibi durumlarda fiziki hareket özgürlüğünün kısıtlandığı durumların genel olarak adlandırılmış engel kategorisidir. Örneğin, yürüme engellilik, ortopedik engellilik vs.

Engelli statüsü sınıflandırması[değiştir | kaynağı değiştir]

Dünya Sağlık Örgütü, hastalık ve sakatlığın sonuçlarını sınıflandırmak için 2001 yılında İşlevsellik, Sakatlık ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması (International Classification of Functioning, Disability and Health) ile bu konuda standart bir dil oluşturup sağlık sorunlarını hem bireysel hem toplumsal düzeyde sınıflandırmaya başlamıştır. (ICF Türkçe çevirisi.)

İş kazaları sonucu sakatlanan kişilerin sakatlanma dereceleri Sağlık Raporu (işgücü kaybı oran cetveli) ile belirlenir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "disabled." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
^ "engelli." 20 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Büyük Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim: 6 Ekim 2011
^ Linton, Simi (1998). Claiming Disability: Knowledge and Identity. New York: New York University Press.
^ "KANUN VE KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELERDE YER ALAN ENGELLİ BİREYLERE YÖNELİK İBARELERİN DEĞİŞTİRİLMESİ AMACIYLA BAZI KANUN VE KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELERDE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR KANUN". Resmî Gazete. 7 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2020.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Engellilik ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] "disabled." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.

[2] "engelli." 20 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Büyük Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim: 6 Ekim 2011

[3] Linton, Simi (1998). Claiming Disability: Knowledge and Identity. New York: New York University Press.

[4] "KANUN VE KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELERDE YER ALAN ENGELLİ BİREYLERE YÖNELİK İBARELERİN DEĞİŞTİRİLMESİ AMACIYLA BAZI KANUN VE KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELERDE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR KANUN". Resmî Gazete. 7 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

g t d İnterseks konuları
İnterseks hakları ve yasal konular	Zorunlu kısırlaştırma Ayrımcılık İnterseks hakları Yasal tanınma Tıbbî müdahale Cinsiyet ataması Cinsiyet özellikleri (yasal isnat) Ülkelerde interseks hakları
Tıp ve biyoloji	Cinsiyet gelişim bozuklukları Hermafroditlik Tıbbî müdahale Cinsiyet farklılıkları
Toplum ve kültür	Sivil toplum örgütleri Kurgu karakterler‎ Filmler Bayrak İnterseks ve LGBT Edebiyat Kişiler Din Sporda cinsiyet doğrulama Televizyon
Tarih ve olaylar	Tarih Ameliyat zaman çizelgesi İnterseks Farkındalık Günü İnterseks Anma Günü Uluslararası İnterseks Forumu
Ayrıca bakınız	Çocuk hakları Engellilik haklar Cinsiyet LGBT Androginos Üçüncü cinsiyet Trans Tıp etiği Hak Cins

g t d Bakıcı
Kavramlar	Engellilik Yaşlanma Uzun vadeli bakım Ergoterapi Günlük yaşam aktiviteleri Uzun süreli bakım sigortası Risk değeri
Yaşam düzenlemeleri	Bağımsız yaşam Ev modifikasyonları Destekli yaşam Evde bakım Yerinde yaşlanma Yaşlı köy Yetişkin gündüz bakım merkezi Darülaceze Huzurevi Evde bakım Emeklilik topluluğu
Özel hususlar	Demans hastalarının bakımı Yaşlı bakımı Yaşam sonu bakımı
Ülkelere göre bakıcılık	Kanada'da huzurevi bakımı Birleşik Krallık'ta huzurevi bakımı Amerika Birleşik Devletleri'nde huzurevi bakımı Birleşik Krallık'ta evde bakım ABD'de evde bakım Birleşik Krallık'ta sosyal bakım İngiltere İskoçya
Türler	Yakın ilişkilerde önemseme Doğrudan destek uzmanı Aile bakıcıları Sandviç nesili Lisanssız yardımcı personel Genç bakıcı
Destek	Bakıcı hakları Bakıcı stresi Kanser bakımında sıkıntı

Sakatlık nedir?, Sakatlık anlamı nedir?, Sakatlık ne demektir?