İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması

22 Mayıs 2001'de Dünya Sağlık Örgütünün koordine ettiği dokuz yıllık bir yeniden düzenleme süreci sonucunda Dünya Sağlık Asamblesi, "ICF" kısaltmasıyla kullanılmak üzere İşlevselik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırmasını onaylamıştır. Bu sınıflandırma sistemi ilk olarak 1980 yılında işlevsellik ve yetiyitimine dair sağlık bileşenlerinin sınıflandırılması için birleştirici bir çerçeve sağlamak amacıyla DSÖ tarafından ""ICIDH"" kısaltmasıyla ve ""Bozukluk, Yetiyitimi ve Engelliliğin Uluslararası Sınıflandırması""^[1] başlığıyla oluşturulmuştur.

ICF sınıflandırması, DSÖ tarafından hazırlanan Hastalıkların Uluslararası Sınıflandırmasının 10.revizyonunun bir tamamlayıcısı niteliğindedir. ICD-10 tanı ve sağlık durumu hakkında bilgi içerir ancak işlevsellik durumuna dair bilgi içermez. ICD ve ICF, DSÖ Uluslararası Sınıflandırmalar Ailesi'nin (WHO-FIC) iki temel bileşenini oluştururlar.

ICF şu bileşenler etrafında yapılandırılmıştır:

Beden yapısı ve işlevleri
Etkinlik (kişi tarafından bir eylem ya da bir görevin yerine getirilmesidir) ve katılım (yaşamın içinde olmaktır)
Çevresel etmenler ve kısıtlamalara dair ek bilgiler

İşlevsellik ve yetiyitimi, bireyin sağlık durumu ve çevreye dair bağlamsal etmenlerin karmaşık bir etkileşimi olarak görülür. Faktörlerin ve boyutların bu kombinasyonu bize "kişinin kendi dünyasındaki" resmini çizer. Sınıflandırma bu boyutlara lineer veya statik olarak değil, etkileşimsel ve dinamik olarak bakar. Böylece, bir ölçüm aracı olmasa da, yetiyitiminin derecesini değerlendirmeyi sağlar. Sağlık durumları ne olursa olsun tüm insanlara uygulanabilir. ICF'nin kullandığı dil etyoloji açısından nötrdür ve sağlık durumu veya hastalığa değil işlevselliğe odaklanır. Ayrıca, farklı kültürel bağlamlarda, farklı yaş ve cinsiyet gruplarında uygulanabilecek şekilde tasarlanmıştır ve heterojen toplumlar için son derece uygundur.

ICF'nin Yararları[değiştir | kaynağı değiştir]

ICF'yi kullanmanın hem sağlık profesyonelleri hem de hastalar için faydaları var. Hasta için önemli bir avantaj, sağlık durumuna dair medikal ve sosyal yanların entegre edilmesidir. Sadece tanıya odaklanmak yerine, kişinin yaşamının tüm yanları (gelişim, katılım ve çevre) ICF'de bir araya getiriliyor. Tanılar işlevsel yetiler üzerine pek bir şey göstermez. Tanılar, sebeplerin tanımlanması ve hastalık sürecinin tahmin edilmesi açısından önemlidir, ancak müdahaleler dair gerekli bilgiler işlevsel kısıtlamalardan çıkarılır.^[2] Rehabilitasyon takımı hastanın günlük hayatta katılması gereken etkinlikleri öğrendikten sonra, ICF'nin önerdiği sorun çözme süreci kullanılabilir. Örneğin bir rehabilitasyon terapisti, hastayı günlük hayatında izlemeli ve hastanın işlevsel yetilerine dair notlar almalıdır. Daha sonra bu notlar ışığında, hastanın terapi yoluyla ne ölçüde geliştirilip, bireyin performansının arttırmak için çevrenin ne şekilde değiştirilebileceği belirlenmelidir.^[3] Bir düzeydeki (örneğin yetiler) müdahalelerin bir sonraki düzeydeki (örneğin katılım) gelişmeyi engelleme veya değiştirme ihtimali olabilir. Mesela sağır bir çocuğa el işaretleri öğretmek, onun ailesi ile daha etkin bir ilişki ve iletişim kurmasını sağlayacak ve aile katılımını arttıracaktır.^[3]

ICF, rehabilitasyon terapistlerini sadece hastalarla girdikleri günlük ilişkilerde değil, ayrıca farklı tıbbi disiplinlerle, hastanelerle veya diğer sağlık yöneticileriyle; sağlık otoriteleriyle ve politika geliştiricilerle girdikleri ilişkilerde de güçlendirecektir.^[4] Tüm maddeler net tanımlarla belirlemiş ve gerçek hayattaki değerlendirmeleri kolayca yapabilecek şekilde tasarlanmıştır.^[5] ICF'nin kullandığı dil farklı gruplar arasındaki iletişimi daha kolay hale getirecektir.

Klinik ile İlgili Yanları[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir hastalığın işlevselliğe nasıl etki ettiğini bilmek, uzun-süreli sakatlığı olan veya kronik durumu olan kişilere yönelik hizmetler, tedaviler ve rehabilitasyon planlamalarının daha iyi yapılabilmesini sağlar. Yürürlükte olan ICF, yalnızca kişinin sağlık durumuna odaklanmaz. Onun yerine kişinin daha geniş bir profilini çıkarmayı ve sağlığa dair daha bütünlüklü bir anlayışı ortaya koymayı hedefler.^[6] ICF, bireylerin güçlü yanlarına odaklanılmasını, yetilerinin arttırılmasına yönelik müdahaleler yoluyla bireylerin toplumsal katılımlarına yardımcı olunmasını ve bireyin toplumsal katılımını önleyen kişisel ve çevresel etmenlerin hesaba katılmasını hedefler.^[3]

Niteleyiciler: ICF niteleyicileri, "standart bir klinik ortamda ve/veya gündelik çevrede gözlenebilen işlevsellik düzeyleri" olarak tanımlanabilir.^[7] Niteleyicilier standartlaşmayı desteklerler ve işlevselliğin çok-disiplinli ölçümlerine olanak sağlarlar. Niteleyiciler sayesinde takımın tüm üyeleri, uzman olmadıkları alanlardaki işlevselliklerde bile sorunları sayısallaştırabilirler.^[8] Niteleyiciler olmadan kodların bir anlamı yoktur. Bir işlev veya yapı bozukluğu 0 (%0-4 arası; Problem Yok), 1 (%5-24; Hafif düzeyde problem), 2 (%24-49; Orta düzeyde problem), 3 (%50-95; Ciddi düzeyde problem) veya 4 (%96-100; Tam problem) olarak nitelenir. Çevresel etmenler, çevrenin ne derece bir engel yarattığını gösterecek şekilde negatif veya pozitif ölçeklerle sayısallaştırılırlar.^[9] Sigortayla ilgili amaçlarla kullanıldığında, niteleyiciler tedavinin etkinliğini betimleyebilir. Bir niteleyicideki düşüş, hastanın işlevsel yetilerindeki artış olarak yorumlanabilir.

Eleştiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Sakatlığın sosyal modeli, sakatlıkların ancak çevresel etmenler yoluyla yetiyitimine sebep olduğunu iddia eder. Sosyal model savunucuları, sakatların toplumsal katılımında birincil politika olarak çevresel yapıların dönüştürülmesini talep ederler. ICF, çevresel etmenleri hesaba katmak üzere tasarlanmışsa da, sosyal model savunucuları bunun yetersiz olduğunu, ICF kapsamında sakatlığın bir medikal sorun olarak tartışıldığını ve bu sürecin sakatlık meselesinin siyasal boyutunun üstünü örttüğünü iddia ederler.^[10]

Türkiye'de Uygulanışı[değiştir | kaynağı değiştir]

Dünya Sağlık Örgütü tarafından 2001 yılında uluslararası dolaşıma sokulan International Classification of Functioning, Disability and Health başlıklı sınıflandırma sistemi, T.C Başbakanlık Özürlüler İdaresi tarafından İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması olarak çevrilmiştir.^[11] 2006 yılında, 26230 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan, Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik^[12]'te belirtildiği gibi, yönetmeliğin hazırlanmasında esas alınan sınıflandırma sistemidir. Ayrıca ICF'in özel gereksinimi olan çocuklarda kullanımına ilişkin en güncel kaynak olarak "Çocuk Tanıma ve Problem Çözme Aracı Olarak ICF" belirtilebilir.^[13]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Sakatlığın sosyal modeli

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF)23 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - WHO
International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF)3 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - CDC
ICF case studies: Implementation of ICF in rehabilitation management
The Italian Portal of Classifications 27 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. is the ICF and ICF-CY browsing tool of the Italian Collaborating Centre of the World Health Organization for the Family of International Classifications

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2010.
^ Lollar, D.J., & Simeonsson, R.J. (2005). Diagnosis to function: classification for children and youths. Developmental and Behavioral Pediatrics, 26, 323-330.
^ ^a ^b ^c Bornman, J. (2004). The World Health Organization’s terminology and classification: application to severe disability. Disability and Rehabiliation, 26, 182-188.
^ Stucki, G., Ewert, T., & Cieza, A. (2002). Value and application of the ICF in rehabilitation medicine. Disability and Rehabilitation, 24, 932-938.
^ Üstün, T. B., Chatterji, S., Bickenbach, J., Kostanjsek, N., & Schneider, M. (2003). The International Classification of Functioning, Disability and Health: A new tool for understanding disability and health. Disability and Rehabilitation, 25, 565–571.
^ Hemmingsson, H., & Jonsson, H. (2005). An occupational perspective on the concept of participation in the international classification of functioning, disability and health – some critical remarks. The American Journal of Occupational Therapy, 59, 569-576.
^ Reed, G., Lux, J., Bufka, L., Peterson, D., Threats, T., Trask, C., Stark, S., Jacobson, J., & Hawley, J. (2005). Operationalizing the International Classification of Functioning, Disability, and Health: A model to guide clinical thinking, practice and research in the field of cerebral palsy. Seminars in Pediatric Neurology, 11, 5-10.
^ Rauch, A., Cieza, A., & Stucki, G. (2008). How to apply the International Classification of Functioning Disability and Health (ICF) for rehabilitation management in clinical practice. European Journal of Physical and Rehabilitation Medicine, 44, 329-342.
^ World Health Organization. (2001). International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF). Geneva: Author.
^ Barnes, Colin (2003). Rehabilitation for disabled people: A 'sick' joke?', Scandinavian Journal of Disability Research, 5: 1, 7 — 23
^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2010.
^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2010.
^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020.

[1] "Arşivlenmiş kopya". 3 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2010.

[ref599-2] Lollar, D.J., & Simeonsson, R.J. (2005). Diagnosis to function: classification for children and youths. Developmental and Behavioral Pediatrics, 26, 323-330.

[ref619-3] Bornman, J. (2004). The World Health Organization’s terminology and classification: application to severe disability. Disability and Rehabiliation, 26, 182-188.

[4] Stucki, G., Ewert, T., & Cieza, A. (2002). Value and application of the ICF in rehabilitation medicine. Disability and Rehabilitation, 24, 932-938.

[5] Üstün, T. B., Chatterji, S., Bickenbach, J., Kostanjsek, N., & Schneider, M. (2003). The International Classification of Functioning, Disability and Health: A new tool for understanding disability and health. Disability and Rehabilitation, 25, 565–571.

[6] Hemmingsson, H., & Jonsson, H. (2005). An occupational perspective on the concept of participation in the international classification of functioning, disability and health – some critical remarks. The American Journal of Occupational Therapy, 59, 569-576.

[7] Reed, G., Lux, J., Bufka, L., Peterson, D., Threats, T., Trask, C., Stark, S., Jacobson, J., & Hawley, J. (2005). Operationalizing the International Classification of Functioning, Disability, and Health: A model to guide clinical thinking, practice and research in the field of cerebral palsy. Seminars in Pediatric Neurology, 11, 5-10.

[ref718-8] Rauch, A., Cieza, A., & Stucki, G. (2008). How to apply the International Classification of Functioning Disability and Health (ICF) for rehabilitation management in clinical practice. European Journal of Physical and Rehabilitation Medicine, 44, 329-342.

[9] World Health Organization. (2001). International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF). Geneva: Author.

[10] Barnes, Colin (2003). Rehabilitation for disabled people: A 'sick' joke?', Scandinavian Journal of Disability Research, 5: 1, 7 — 23

[11] "Arşivlenmiş kopya". 27 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2010.

[12] "Arşivlenmiş kopya". 1 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2010.

[13] "Arşivlenmiş kopya". 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması nedir?, İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması anlamı nedir?, İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması ne demektir?