Ateistlere karşı ayrımcılık

Ateistlere karşı ayrımcılık, diğer kişiler tarafından ateist olarak imlenerek zulüm görmek ve ayrımcılığa uğramaktır. 13 farklı ülkede ateist olanlar idam ile cezalandırılmaktadır.^[1]

Ateistlere karşı yasal ayrımcılık liberal demokrasilerde alışılmadık bir durumdur. Buna karşın bazı ateist gruplar, özellikle Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayanlar, yasalara, yönetmeliklere ve ayrımcılığa katkıda bulunduğu düşünülen kurumlara karşı protestolarda bulunmuşlardır. Bazı İslami ülkelerde ateistler vatandaşlık haklarını kaybetmek ve inançlarını değiştirmekten dolayı ölüm cezasına mahkûm edilmek gibi ayrımcılıklarla yüzleşmektedirler.

Antik çağ[değiştir | kaynağı değiştir]

Lucien Febvre gibi bazı tarihçiler ateizmin günümüzdeki algısının on yedinci yüzyılın sonlarından önce olmadığını kabul etmektedir.^[2]^[3]^[4] Bununla birlikte, hükûmet otoritesi ilahi hak kavramına dayanmaktaydı ve tanrının varlığını reddedenler tehdit olarak görülmekteydi. Etiketlenmiş olan bu ateistler, erken dönemde yaşayan Hristiyanlar ve Müslümanlar tarafından yasalarla desteklenen zulümlerin hedefi olmuştur.^[5]^[6]

Erken modern dönem ve Islahat[değiştir | kaynağı değiştir]

Erken modern dönem boyunca "ateist" terimi, ters düşen tanrıbilimsel inanışlara inananlar, intihar edenler, ahlaksız olduğu kabul edilen ve rahatına düşkün kişiler gibi geniş bir yelpazedeki insanlara karşı hakaret terimi olarak kullanılmıştır.^[2]^[3]^[7] Ateistik inançlar, Thomas Aquinas gibi filozoflar tarafından düzen ve toplum için tehdit olarak görülmüştür. Avukat ve alim olan Thomas More'a göre dini tolerans, tanrıya, ölümsüzlüğe ve ruha inanmayanlar dışında genişletilmelidir.^[5] Dinsel özgürlüğün çağdaş anlayışının kurucusu John Locke, ateistlerin (Katolikler ve Müslümanlar ile birlikte) vatandaşlık hakları almasına izin verilmemelidir görüşündedir.^[5]

Engizisyon boyunca, ateizm ve küfür suçlamasıyla insanlar işkence gördü ve asıldı. Bu kişiler arasında 1619 yılında boğulduktan sonra yakılan rahip Giulio Cesare Vanini, Varşova'da asılarak öldürülen Polonyalı asil Kazimierz Łyszczyński,^[2]^[8]^[9] 1546 yılında asılan Fransız Etienne Dolet yer almaktadır. Ondokuzuncu yüzyılda ateist oldukları suçlamasıyla cezalandırılmarına rağmen günümüzde yaşayan din adamları, Dolet ve Vanini'nin ateist olmadıkları fikrini benimsemektedirler.^[4]^[10]^[11]

Modern tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Ondokuzuncu yüzyıl boyunca sayıca az da olsa İngiliz ateistler ayrımcı uygulamalara maruz kalmıştır.^[12] Mahkeme sürecinde adaleti sağlamak için gereksinim olan Hristiyan yeminlerini etmeye gönüllü olmayanlar 1870 yılına kadar kanıt sunamıyorlardı.^[12] Bununla beraber şair Percy Bysshe, The Necessity of Atheism (Ateizmin gerekliliği) isimli kitapçığı yayınladıktan sonra Oxford Üniversitesinden kovuldu ve iki çocuğunun velayetini kaybetti.^[13]

Ateist Charles Bradlaugh, 1880 yılında İngiliz Parlamentosu'na milletvekili olarak seçildi. Meclis yemini etme hakkı elinden alındı ve diğer üyeler bu yeminin edilmesinin anlamsız olacağını söylerek karşı çıktılar. Bradlaugh üç seçim boyunca ardı ardına seçildikten sonra 1886 yılında Meclis Başkanı tarafından yemin edilmesine izin verilerek mecliste koltuğuna oturabildi.^[13]

Nazi Almanyası[değiştir | kaynağı değiştir]

Nazi dönemi boyunca Almanya'da 1933 yılında verilen hükme göre "Hiçbir Nasyonal Sosyalist... dini bir mesleği olmadığı gerekçesiyle zarar görmemelidir."^[15] Bununla birlikte, rejim "tanrısız komünizm"e^[16]^[17] şiddetle karşıydı, birçok Alman ateist ve sol görüşlü serbest düşünceyi destekleyen organizasyon aynı yıl yasaklandı, bazı sağ görüşlü gruplara 1930'lu yılların ortasına kadar Naziler tarafından tolerans gösterildi.^[18]^[19] 26 Nisan Nazi-Vatikan anlaşması sonucunda 1933 yılında Hitler, dinsiz eğilimler sebebiyle "Laik eğitim veren okullar asla tolere edilmeyecektir" dedi.^[20] 1939 yılında Reichskonkordat anlaşmasını göz ardı ederek Katoliklere ait mezhepsel okulları da kapattı veya kamu tesislerine çevirdi.

1933 yılının sonlarında Hitler, Gottlosenbewegung ateist hareketin kökünü kazıyacağını duyurdu.^[15] Hitler'in kullandığı "Gottlosenbewegung" kelimesi aynı zamanda komünist serbest düşünce hareketini de kapsıyordu. 26 Nisan 1933 tarihinde Hitler, din dışı eğilimleri nedeniyle "Laik okullara asla müsamaha gösterilemeyeceğini" belirtmiştir.^[21] Tarihçi Richard J. Evans 1939 yılında Almanların %95'inin kendilerini Protestan veya Katolik olarak tanımlarken, %3.5'lik kesim ise "gottgläubig"("tanrıya inananlar", Nazi etkisinin ağır bastığı tanrı inancı, genellikle deistik ve yaratılışçı görüşler içerir^[22]), %1.5'lik kesimin ise ateist olarak kabul ettiğini yazdı.^[23] Evans'a göre, gottgläubig bağlantılı üyeler "Naziler tarafından partinin ısrarı sonucunda kiliseden ayrılmış ve 1930'ların ortalarına kadar toplumdaki Hristiyanlık etkisini azaltmayı" denemişlerdir.^[24] Heinrich Himmler "gottgläubig" hareketinin güçlü bir destekçisiydi ve ateistlerin "daha yüksek güçleri kabul etmeyi reddetmelerinin" "potansiyel bir disiplinsizlik kaynağı" olacağını savunarak SS'e girmelerine izin vermedi.^[25] Himmler SS üyelerine şunları söyledi: "Bizler üzerimizde duran Yüce bir Tanrı'ya inanıyoruz; dünyayı, vatanı ve halkı o yarattı ve bize Führer'i o gönderdi. Tanrı'ya inanmayan herhangi bir insan kibirli, megaloman ve aptal olarak görülmelidir ve bu nedenle SS için uygun değildir."^[14] Himmler başka konuşmalarında da yukarıdaki duyguları tekrarlayarak ateistleri özellikle kınamıştır.^[26] Üç milyon Nazi parti üyesinin çoğunluğu kiliseye Katolik ve Evanjelist Protestan olarak kaydoldu ve vergilerini ödemeye devam etti.^[27]

Günümüz[değiştir | kaynağı değiştir]

İnsan hakları[değiştir | kaynağı değiştir]

İnsan Hakları Evrensel Bildirisi'nin 18. maddesi düşünce özgürlüğü, vicdan ve dini hakları korumak için tasarlanmıştır. 1993 yılında Birleşmiş Milletler insan hakları komitesi, Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi'nin 18. maddesi ile "teistik, nonteistik ve ateistik inançların korunması için, herhangi bir dini ve inancı açıklama zorunluluğunun olmadığını" ilan etti.^[28]

Batı ülkeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Anayasal demokrasinin çağdaş kuramları vatandaşların düşünsel ve ruhen özerk olduklarını ve hükûmetlerin inanç konularını bireylere bırakmaları, onların inançlarının yaptırımlarını ve faydalarını kullanarak dini inanç konusunda zorlamaması gerektiğini varsaymaktadır. Anayasa, insan hakları sözleşmeleri ve anayasal demokrasilerdeki din özgürlüğü hukuku, ateistlere ve agnostiklere yasal olarak koruma sağlar. Ayrıca ifade özgürlüğü hükümleri ve mevzuatları, kiliseyi ülkeden ayırarak ateistlerin haklarının korunmasına olanak sağlar. Sonuç olarak, ateistlere karşı açıkça yapılan yasal ayrımcılık çoğu Batı ülkesinde alışıldık değildir.^[5] Bununla birlikte, ateistlere karşı ön yargı Batı ülkelerinde mevcuttur. British Columbia Üniversitesi öğrencisi Amerika Birleşik Devleti içinde yürütülen bir araştırmada, inanç sahibi olanların en az tecavüzcüler kadar ateistlere de güvenmedikleri sonucuna ulaşmıştır. Aynı çalışmada ateistlerin düşük istihdam imkanlarına sahip olduğu ortaya çıkmıştır.^[29]

Avrupa[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa'nın çoğu bölgesinde, ateistler uyuşmazlık içerisine girmeden birçok hükûmetin üst düzey makamlarına seçilmişlerdir.^[30] Avrupa'da yer alan bazı ateist organizasyonları ülkenin ve kilisenin birbirinden ayrılması konusunda endişeleri olduğunu ifade etmiştir. Almanya'da yönetim gideri kesintisinin kiliseye ödenmesi^[31] ve vaazların İsveç parlamentosu tarafından organize edilmesi örneği gösterilmektedir. İrlanda'da hükûmet tarafından finanse edilen okullarda öğretmen olarak çalışabilmek için Hristiyan kolejinde eğitim görme gereksinimi bulunmaktadır.^[32] Birleşik Krallık'ta ülke tarafından finanse edilen üç okulun bir tanesi inanç temellidir.^[33] Bununla birlikte ateistlerin kamu görevi yapmasına karşı sınırlama yoktur - İngiltere Başbakan Yardımcısı Nick Clegg ateisttir.^[34] 2012 yılında yapılan anketin sonucuna göre Almanya'daki Türkler'in %25'i ateistleri aşağı insanlar olarak görmektedir.^[35]^[36] Portekiz'de başbakan olarak seçilen Mário Soares ve Jorge Sampaio dinsizliklerini rahatlıkla ifade etmektedir. Buna karşılık, Yunanistan'da sağ kanat Yeni Demokrasi hükûmeti "Yunan halkının, Bay Çipras'ın ateist olup olmadığını bilmeye hakkı vardır." atıfında bulunarak dinsizliğin seçilmemek için geçerli bir sebep olduğunu belirtmiştir.^[37] 27 yaşındaki bir kişi, Elder Pastitsios isimli vahiysel-fikirli Yunan Ortodoks rahibini hicvettiği için hapis cezası almıştır. Birçok metropolit Yunan Ortodoks Kilisesi (ülke yönetiminden ayrılmamıştır) "inanmayanları meclise seçmeyin" çağrısı yapmıştır ve Ortodoks olmayan kişiler için bile "ateistler için oy kullanmanın günah olduğu" uyarısı yapmışlardır.^[38]^[39]

Brezilya[değiştir | kaynağı değiştir]

2008 yılında yapılan bir araştırmaya göre Brezilya'da en çok nefret edilen grup ateistlerdir, neredeyse uyuşturucu bağımlılarıyla eşit kabul edilmektedir. Araştırmaya göre, görüşülen kişilerin %17'si ateistlerden nefret ettiklerini veya tiksindiklerini, %25'lik kesimin antipati duyduğunu ve %29'luk kısmın önemsiz bulduğu sonuçlarına ulaşılmıştır.^[40]

Kanada[değiştir | kaynağı değiştir]

Kanadalı seküler hümanist gruplar, ayrımcılık olarak gördükleri için hükûmet toplantıları sırasında gerçekleştirilen ezbere okunan dualar bölümünü sonlandırmak için çalıştılar.^[41]^[42]

Amerika Birleşik Devletleri[değiştir | kaynağı değiştir]

ABD'de ateistlere karşı ayrımcılık yasal, bireysel, sosyal ve mesleki alanlarda gerçekleşiyor. Bazı Amerikalı ateistler yaşadıkları ayrımcılığı etnik azınlıklar, LGBT toplulukları ve kadınların yüzleştiği ayrımcılık ile karşılaştırıyor.^[43]^[44]^[45]^[46] Amerikan Hümanist Birliği^[47] üyesi Fred Edwords "Amerikalılar'ın, ateistlere karşı ayrımcılığın diğer gruplara karşı yapılan ayrımcılığın ötesinde olduğunu kabul ettiğini" belirtti. Bununla birlikte diğer ateistler bu karşılaştırmaları reddediyor, önemli bir baskı ve ayrımcılık ile yüzleşmediklerini savunuyorlar.^[48]^[49]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2015.
^ ^a ^b ^c Davidson, Nicholas (1992). "Unbelief and Atheism In Italy". Michael Hunter; David Wootton (Ed.). Atheism from the Reformation to the Enlightenment. Oxford University Press. ss. 55-86. ISBN 978-0-19-822736-6.
^ ^a ^b Armstrong, Karen (1994). A History of God: The 4000-year Quest of Judaism, Christianity, and Islam. Random House, Inc. ss. 286-87. ISBN 978-0-345-38456-0.
^ ^a ^b Kelley, Donald R. (2006). Frontiers of History: Historical Inquiry in the Twentieth Century. Yale University Press. s. 115. ISBN 978-0-300-12062-2.
^ ^a ^b ^c ^d Gey, Steven G. (2007). "Atheism and the Freedom of Religion". Martin, Michael (Ed.). The Cambridge Companion to Atheism. Cambridge University Press. ss. 250-253, 260-2. ISBN 978-0-521-84270-9.
^ Armstrong, Karen (1994). A History of God: The 4000-year Quest of Judaism, Christianity, and Islam. Random House, Inc. ss. 98, 147. ISBN 978-0-345-38456-0.
^ Laursen, John Christian; Nederman, Cary J. (1997). Beyond the Persecuting Society: Religious Toleration Before the Enlightenment. University of Pennsylvania Press. s. 142. ISBN 978-0-8122-1567-0.
^ Brooke, John Hedley (2005). Heterodoxy in Early Modern Science and Religion. Maclean, Ian. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-926897-9.
^ Kłoczowski, Jerzy (2000). A History of Polish Christianity. Cambridge University Press. s. 155. ISBN 978-0-521-36429-4.
^ Onfray, Michel (2007). Atheist manifesto: the case against Christianity, Judaism, and Islam. Leggatt, Jeremy (translator). Arcade Publishing. s. 24. ISBN 978-1-55970-820-3.
^ Chadwick, Owen (2003). The Early Reformation on the Continent By. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-926578-7.
^ ^a ^b Larson, Timothy (2003). "Victorian England". Cookson, Catharine (Ed.). Encyclopedia of religious freedom. New York: Routledge. ISBN 0-415-94181-4.
^ ^a ^b Gey, Steven G. (2007). "Atheism and the Freedom of Religion". Martin, Michael (Ed.). The Cambridge Companion to Atheism. Cambridge University Press. ss. 253-255. ISBN 978-0-521-84270-9.
^ ^a ^b Ziegler, Herbert F. (2014). Nazi Germany's New Aristocracy: The SS Leadership, 1925–1939. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ss. 85-87. ISBN 9781400860364. 10 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2018.
^ ^a ^b Baynes, Norman Hepburn (1969). The Speeches of Adolf Hitler, April 1922 – August 1939'. H. Fertig. s. 378. Without pledging ourselves to any particular Confession, we have restored faith to its pre-requisites because we were convinced that the people needs [sic] and requires [sic] this faith. We have therefore undertaken the fight against the atheistic movement, and that not merely with a few theoretical declarations: we have stamped it out.
^ Smith, Christian (1996). Disruptive religion: the force of faith in social-movement activism. Routledge. ss. 156-57. ISBN 978-0-415-91405-5.
^ Stackelberg, Roderick (2007). The Routledge Companion to Nazi Germany. Routledge. ss. 136-8. ISBN 978-0-415-30860-1.
^ Bock, Heike (2006). "Secularization of the modern conduct of life? Reflections on the religiousness of early modern Europe". Hanne May (Ed.). Religiosität in der säkularisierten Welt. VS Verlag fnr Sozialw. s. 157. ISBN 3-8100-4039-8.
^ Kaiser, Jochen-Christoph (2003). Christel Gärtner (Ed.). Atheismus und religiöse Indifferenz. Organisierter Atheismus. VS Verlag. ss. 122, 124-6. ISBN 978-3-8100-3639-1.
^ Ernst Helmreich, The German Churches Under Hitler 18 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Detroit: Wayne State Univ. Press, 1979, p. 241.
^ Ernst Helmreich, The German Churches Under Hitler 28 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Detroit: Wayne State Univ. Press, 1979, s. 241.
^ "Himmler's Auxiliaries". 9 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2015.
^ Evans, Richard J. (2005). The Third Reich in Power. New York: Penguin. ISBN 978-0-14-303790-3; pp. 245-246
^ Richard J. Evans; The Third Reich at War; Penguin Press; New York 2009, p. 546
^ Burleigh, Michael (22 Mart 2012). The Third Reich. ISBN 9780330475501. Erişim tarihi: 5 Mart 2015.
^ Himmler, Heinrich. Die Schutzstaffel als antibolschewistische Kampforganisation. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2020.
^ The Nazi Persecution of the Churches, 1933-1945 By John S. Conway p. 232; Regent College Publishing
^ "CCPR General Comment 22: 30/07/93 on ICCPR Article 18". Minorityrights.org. 16 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2015.
^ Gervais, Will M.; Shariff, Azim F.; Norenzayan, Ara (2011). "Do You Believe in Atheists? Distrust Is Central to Anti-Atheist Prejudice" (PDF). Journal of Personality and Social Psychology. 101 (6). ss. 1189-1206. doi:10.1037/a0025882. 11 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2012.
^ Hartmann, René (Mart 2008). ""Most American secularists have few expectations..." An Interview with AAI president Stuart Bechman". MIZ Magazine. 28 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2009.
^ "Fee for leaving church is brought before European Court of Human Rights | I". International League of Non-religious and Atheists (IBKA). 20 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2009.
^ "Why must agnostics be obliged to teach faith?". The Irish Times. 2 Şubat 2010. 23 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2010.
^ Berkeley, Rob; Savita Vij (Aralık 2008). "Right to Divide? Faith Schools and Community Cohesion" (PDF). Londra: Runnymede Trust. s. 4. 16 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Aralık 2011.
^ Peev, Gerri (20 Aralık 2007). "Religion: I don't believe in God". The Scotsman. Edinburgh. 19 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2010.
^ Liljeberg Research International: Deutsch-Türkische Lebens und Wertewelten 2012 11 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., July/August 2012, p. 68
^ Die Welt: Türkische Migranten hoffen auf muslimische Mehrheit 19 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 17 August 2012, retrieved 23 August 2012
^ "ΝΔ: Ο ελληνικός λαός πρέπει να γνωρίζει αν ο Τσίπρας είναι άθεος - η απάντηση ΣΥΡΙΖΑ". skai.gr. 1 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2015.
^ "Μεσογαίας Νικόλαος: «Αμαρτία αν δώσουμε ψήφο σε ανθρώπους χωρίς πίστη, αξίες και σεβασμό στην ιστορία»". Pentapostagma.gr. 29 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2015.
^ "Μητροπολίτης Γόρτυνος: «Το ράσο μου πετάει τριφασικό ρεύμα» (Video)". 25 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2015.
^ "Ateus e drogados são os mais odiados pelos brasileiros". Paulopes.com.br (Portekizce). 3 Mayıs 2009. 6 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2013.
^ "No More Prayers in Legislature". humanistcanada.com. 4 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2009.
^ Hurst, Lynda (9 Mayıs 2008). "Stirring up yet another religious storm". Toronto Star. 28 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2009.
^ Dawkins, Richard (2006). The God Delusion. Houghton Mifflin Harcourt. ss. 43-46. ISBN 978-0-618-68000-9.
^ Harris, Sam (24 Aralık 2006). "10 myths – and 10 truths – about atheism". Los Angeles Times. 17 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2009.
^ Downey, Margaret (Haziran–Temmuz 2004). "Discrimination against atheists: the facts". Free Inquiry. 24 (4). ss. 41-43. 8 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2015.
^ Zellner, William W. (Aralık 1995). "Deep In The Bible Belt – One Atheist Professor's Experience". Freethought Today. 16 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2013.
^ "Humanists Praise Pete Stark for "Coming Out" as a Nontheist". American Humanist. Erişim tarihi: 17 Mart 2009. ^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ Thornton, Paul (18 Nisan 2007). "Disliked, not oppressed I may be a reviled atheist, but that doesn't mean I can claim equal victimhood with truly repressed minorities". Los Angeles Times. 4 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2009.
^ Grothe, D.J.; Dacey, Austin. "Atheism Is Not a Civil Rights Issue". Free Inquiry. 24 (2). 18 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2015.

[1] "Arşivlenmiş kopya". 13 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2015.

[davidson-2] Davidson, Nicholas (1992). "Unbelief and Atheism In Italy". Michael Hunter; David Wootton (Ed.). Atheism from the Reformation to the Enlightenment. Oxford University Press. ss. 55-86. ISBN 978-0-19-822736-6.

[books.google-3] Armstrong, Karen (1994). A History of God: The 4000-year Quest of Judaism, Christianity, and Islam. Random House, Inc. ss. 286-87. ISBN 978-0-345-38456-0.

[kelley-4] Kelley, Donald R. (2006). Frontiers of History: Historical Inquiry in the Twentieth Century. Yale University Press. s. 115. ISBN 978-0-300-12062-2.

[gey_250-5] Gey, Steven G. (2007). "Atheism and the Freedom of Religion". Martin, Michael (Ed.). The Cambridge Companion to Atheism. Cambridge University Press. ss. 250-253, 260-2. ISBN 978-0-521-84270-9.

[6] Armstrong, Karen (1994). A History of God: The 4000-year Quest of Judaism, Christianity, and Islam. Random House, Inc. ss. 98, 147. ISBN 978-0-345-38456-0.

[laursen-7] Laursen, John Christian; Nederman, Cary J. (1997). Beyond the Persecuting Society: Religious Toleration Before the Enlightenment. University of Pennsylvania Press. s. 142. ISBN 978-0-8122-1567-0.

[brooke-8] Brooke, John Hedley (2005). Heterodoxy in Early Modern Science and Religion. Maclean, Ian. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-926897-9.

[9] Kłoczowski, Jerzy (2000). A History of Polish Christianity. Cambridge University Press. s. 155. ISBN 978-0-521-36429-4.

[onfray-10] Onfray, Michel (2007). Atheist manifesto: the case against Christianity, Judaism, and Islam. Leggatt, Jeremy (translator). Arcade Publishing. s. 24. ISBN 978-1-55970-820-3.

[chadwich-11] Chadwick, Owen (2003). The Early Reformation on the Continent By. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-926578-7.

[cookson-12] Larson, Timothy (2003). "Victorian England". Cookson, Catharine (Ed.). Encyclopedia of religious freedom. New York: Routledge. ISBN 0-415-94181-4.

[gey253-13] Gey, Steven G. (2007). "Atheism and the Freedom of Religion". Martin, Michael (Ed.). The Cambridge Companion to Atheism. Cambridge University Press. ss. 253-255. ISBN 978-0-521-84270-9.

[Ziegler-14] Ziegler, Herbert F. (2014). Nazi Germany's New Aristocracy: The SS Leadership, 1925–1939. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ss. 85-87. ISBN 9781400860364. 10 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2018.

[Baynes-15] Baynes, Norman Hepburn (1969). The Speeches of Adolf Hitler, April 1922 – August 1939'. H. Fertig. s. 378. Without pledging ourselves to any particular Confession, we have restored faith to its pre-requisites because we were convinced that the people needs [sic] and requires [sic] this faith. We have therefore undertaken the fight against the atheistic movement, and that not merely with a few theoretical declarations: we have stamped it out.

[16] Smith, Christian (1996). Disruptive religion: the force of faith in social-movement activism. Routledge. ss. 156-57. ISBN 978-0-415-91405-5.

[17] Stackelberg, Roderick (2007). The Routledge Companion to Nazi Germany. Routledge. ss. 136-8. ISBN 978-0-415-30860-1.

[may-18] Bock, Heike (2006). "Secularization of the modern conduct of life? Reflections on the religiousness of early modern Europe". Hanne May (Ed.). Religiosität in der säkularisierten Welt. VS Verlag fnr Sozialw. s. 157. ISBN 3-8100-4039-8.

[kaiser-19] Kaiser, Jochen-Christoph (2003). Christel Gärtner (Ed.). Atheismus und religiöse Indifferenz. Organisierter Atheismus. VS Verlag. ss. 122, 124-6. ISBN 978-3-8100-3639-1.

[20] Ernst Helmreich, The German Churches Under Hitler 18 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Detroit: Wayne State Univ. Press, 1979, p. 241.

[21] Ernst Helmreich, The German Churches Under Hitler 28 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Detroit: Wayne State Univ. Press, 1979, s. 241.

[22] "Himmler's Auxiliaries". 9 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2015.

[23] Evans, Richard J. (2005). The Third Reich in Power. New York: Penguin. ISBN 978-0-14-303790-3; pp. 245-246

[24] Richard J. Evans; The Third Reich at War; Penguin Press; New York 2009, p. 546

[25] Burleigh, Michael (22 Mart 2012). The Third Reich. ISBN 9780330475501. Erişim tarihi: 5 Mart 2015.

[26] Himmler, Heinrich. Die Schutzstaffel als antibolschewistische Kampforganisation. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2020.

[27] The Nazi Persecution of the Churches, 1933-1945 By John S. Conway p. 232; Regent College Publishing

[28] "CCPR General Comment 22: 30/07/93 on ICCPR Article 18". Minorityrights.org. 16 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2015.

[29] Gervais, Will M.; Shariff, Azim F.; Norenzayan, Ara (2011). "Do You Believe in Atheists? Distrust Is Central to Anti-Atheist Prejudice" (PDF). Journal of Personality and Social Psychology. 101 (6). ss. 1189-1206. doi:10.1037/a0025882. 11 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2012.

[30] Hartmann, René (Mart 2008). ""Most American secularists have few expectations..." An Interview with AAI president Stuart Bechman". MIZ Magazine. 28 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2009.

[31] "Fee for leaving church is brought before European Court of Human Rights | I". International League of Non-religious and Atheists (IBKA). 20 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2009.

[32] "Why must agnostics be obliged to teach faith?". The Irish Times. 2 Şubat 2010. 23 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2010.

[33] Berkeley, Rob; Savita Vij (Aralık 2008). "Right to Divide? Faith Schools and Community Cohesion" (PDF). Londra: Runnymede Trust. s. 4. 16 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Aralık 2011.

[34] Peev, Gerri (20 Aralık 2007). "Religion: I don't believe in God". The Scotsman. Edinburgh. 19 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2010.

[35] Liljeberg Research International: Deutsch-Türkische Lebens und Wertewelten 2012 11 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., July/August 2012, p. 68

[36] Die Welt: Türkische Migranten hoffen auf muslimische Mehrheit 19 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 17 August 2012, retrieved 23 August 2012

[37] "ΝΔ: Ο ελληνικός λαός πρέπει να γνωρίζει αν ο Τσίπρας είναι άθεος - η απάντηση ΣΥΡΙΖΑ". skai.gr. 1 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2015.

[38] "Μεσογαίας Νικόλαος: «Αμαρτία αν δώσουμε ψήφο σε ανθρώπους χωρίς πίστη, αξίες και σεβασμό στην ιστορία»". Pentapostagma.gr. 29 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2015.

[39] "Μητροπολίτης Γόρτυνος: «Το ράσο μου πετάει τριφασικό ρεύμα» (Video)". 25 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2015.

[40] "Ateus e drogados são os mais odiados pelos brasileiros". Paulopes.com.br (Portekizce). 3 Mayıs 2009. 6 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2013.

[41] "No More Prayers in Legislature". humanistcanada.com. 4 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2009.

[42] Hurst, Lynda (9 Mayıs 2008). "Stirring up yet another religious storm". Toronto Star. 28 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2009.

[dawkins-43] Dawkins, Richard (2006). The God Delusion. Houghton Mifflin Harcourt. ss. 43-46. ISBN 978-0-618-68000-9.

[Harris-44] Harris, Sam (24 Aralık 2006). "10 myths – and 10 truths – about atheism". Los Angeles Times. 17 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2009.

[fi-md-45] Downey, Margaret (Haziran–Temmuz 2004). "Discrimination against atheists: the facts". Free Inquiry. 24 (4). ss. 41-43. 8 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2015.

[46] Zellner, William W. (Aralık 1995). "Deep In The Bible Belt – One Atheist Professor's Experience". Freethought Today. 16 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2013.

[AHA-47] "Humanists Praise Pete Stark for "Coming Out" as a Nontheist". American Humanist. Erişim tarihi: 17 Mart 2009. ^{[ölü/kırık bağlantı]}

[thornton-48] Thornton, Paul (18 Nisan 2007). "Disliked, not oppressed I may be a reviled atheist, but that doesn't mean I can claim equal victimhood with truly repressed minorities". Los Angeles Times. 4 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2009.

[49] Grothe, D.J.; Dacey, Austin. "Atheism Is Not a Civil Rights Issue". Free Inquiry. 24 (2). 18 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2015.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

Ateistlere karşı ayrımcılık nedir?, Ateistlere karşı ayrımcılık anlamı nedir?, Ateistlere karşı ayrımcılık ne demektir?