Oğuz Yabguluğu

Oğuz Yabgu Devleti
Oğuz Yabgu Devleti
766-1055
	Oğuz Yagbuluğu
Başkent	Yengi-kend
Resmî dil(ler)	Türkçe
Resmî din	Tengrizm
Hükûmet	Yabguluk
Tarihçe
• Kuruluşu
• Kuruluşu	766
• Dağılışı	1055
Öncüller	Ardıllar
	Göktürk Devleti
Büyük Selçuklu Devleti

Oğuz Yabguluğu ya da Oğuz Yabgu Devleti, Kiev Knezliği tarafından yenilgiye uğratılan Hazar Kağanlığı'nın gücünü kaybetmesiyle Hazarlar'a bağlı olarak Hazar denizi ile Aral gölü arasında ve civarında yaşayan Tengrici Oğuzlar, 950 yıllarında Hazarlar'dan kopuk bağımsız dönem yaşamaya başlamışlardır. Oğuz Yabguluğu 1055 yılına kadar sürmüş ve daha sonra da Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun bir parçası haline gelmiştir.

Oğuz Yabguluğu'nda subaşı görevinde bulunan ve Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun kurucusu olan Selçuk Bey ile Oğuz yabgusunun arası giderek açıldı. Selçuk Bey ve bağlı boyları daha sonra güneye indiler. Selçuk Bey ile Selçuk Bey'e bağlı boylar İslamiyet'e girince Selçuk Bey: Müslümanlar, gayrimüslimlere haraç vermez. diyerek, yabgunun haraç memurlarını kovdu ve bağımsızlığını ilan etti.

Oğuz Yabguluğu çevresindeki tüm devletlerle sorunluydu. Peçenekler, Kıpçaklar ve Karluklarla husumet içindeydiler. Oğuz-Kıpçak Savaşları'nı konu alan Dede Korkut Destanı'nın bu dönemde yaşanan olaylar üzerinde yazıldığı düşünülmektedir.

Siyasi Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

İbn ül-Esir, Halife El-Mehdî döneminde, (775-785) Oğuzlar'ın Maveraünnehir bölgesine geldiklerini bildirmiştir. Oğuzlar, 9. yüzyılın ikinci çeyreğinden beri Seyhun Irmağı dolaylarında yaşamaktaydılar. Oğuz Yabguluğu ise Oğuz Türkleri'nin, 10. yüzyıl'ın ilk yarısında, kışlık merkezi Yenikent olarak kurdukları bir devletti.^[1]

Bu devletin başında yabgu bulunuyor, kül erkin unvanlı bir vekil ona naiplik yapıyor, orduyu da subaşı idare ediyordu. Oğuz Yabguluğu, komşuları olan Peçenekler, Kıpçaklar ve Hazarlar’la sürekli çatışma içerisindeydiler. İbni Fadlan (10. yüzyılın ilk çeyreği) ve El-Mes‘udi’ye göre, aralarında savaş eksik değildi. Harezm’in yerli hanedanı Afrigiler, Oğuz baskısı altında idiler. Oğuzlar’ın doğudaki komşuları Karahanlılar ile de mücadele halinde oldukları, aralarındaki savaşlardan birinde, Oğuz yabgusunun ölmesinden anlaşılıyor.^[2]

Diğer taraftan Kaşgarlı Mahmud, Oğuzlar ile Çiğiller arasında köklü bir düşmanlıktan bahseder.^[3] Kuzeyde Kimekler ile ise bazen dostça, bazen düşmanca ilişkiler devam edip gidiyordu. Oğuzlar, genel olarak “Türk” adı yanında, yine siyasî bir adlandırma olarak “Türkmen” adını da taşıyorlardı ki Müslüman ülkelerine geldikten sonra İslam kaynaklarında bu isimle de anılmışlardır.

Oğuz Yabguluğu’nun tarihi ile ilgili başkaca açık bilgiye rastlanılmıyor. Son Oğuz Yabgusu olarak Ali Han adında birinden söz eden ve Selçuklu Hanedanı'nın ilk zamanlarında, “can düşmanı” olarak Tuğrul ve Çağrı Beyleri hayli uğraştırdığı bilinen ünlü Çend “hakimi” Şah-melik’i de Ali Han’ın oğlu olarak gösteren Reşîdüddîn Fazlullah-ı Hemedânî'nin (14. yüzyıl'ın ilk çeyreği) bu malumatı “destanî” nitelikte görülmektedir.^[4]

Divân-ı Lügati't-Türk'te, Oğuz illeri; Karnak, Sapran, Sitgün, Karaçuk, Cend, Yenikent, Sugnak olarak kaydedilmiştir. 1000 yıllarına doğru Oğuz Yabguluğu yıkıldı. Oğuz Yabguluğu'nun yıkılmasının nedeni doğudan Kıpçak kökenli Kimek Kağanlığı'nın baskısı ve Selçuk Bey'in kendisine bağlı kalabalık Oğuz boylarıyla, Oğuz Yabguluğu'ndan ayrılmasıdır. Oğuz Yabguluğu yıkıldıktan sonra Oğuzlar'ın bir bölümü Karadeniz'in kuzeyinden batıya doğru göçtü. Diğer Oğuzlar ise önce Cend bölgesine, oradan Horasan'a ve ardından Anadolu'ya yönelmiştir. Diğer bir bölümü ise yerlerinde kaldılar. Günümüzdeki Türkmenistan devleti, bu yerlerinde kalan Oğuzlar'ın soyundan gelmektedir.

Oğuz yabguları[değiştir | kaynağı değiştir]

Yınal-Yevi Yabgu
Duylu-Kay Yabgu
Erkin Yabgu
Tuman Yabgu
Kanlı-Yevi Yabgu
Mur-Yevi Yabgu
Karahan Yabgu
Buğrahan Yabgu
Kuzutekin Yabgu
Arslan Yabgu (Selçuk Bey'in oğlu Arslan Yabgu ile karıştırılmamalıdır)
Osman Yabgu
İsli Yabgu
Şeyban Yabgu
Boran Yabgu
Ali Han
Şah Melik

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ (Almanca) Bkz. O. Pritsak, Der Untergang des Reiches des Oguzischen Yabgu, s. 397-410.
^ F. Sümer, aynı eser, s. 39-41.
^ Dîvânü Lugati't-Türk, I, s. 494.
^ Bkz. F. Sümer, Oğuzlar'a Ait Destani Mâhiyette Eserler, s. 381 vd.

[1] (Almanca) Bkz. O. Pritsak, Der Untergang des Reiches des Oguzischen Yabgu, s. 397-410.

[2] F. Sümer, aynı eser, s. 39-41.

[3] Dîvânü Lugati't-Türk, I, s. 494.

[4] Bkz. F. Sümer, Oğuzlar'a Ait Destani Mâhiyette Eserler, s. 381 vd.

[1]

[2]

[3]

[4]

Oğuz Yabgu Devleti nedir?, Oğuz Yabgu Devleti anlamı nedir?, Oğuz Yabgu Devleti ne demektir?